Gapienie się na niezwykłe ciała. Polska premiera książek Rosemarie Garland-Thomson

06.10.2020

Za sprawą Teatru 21 oraz Centrum Sztuki Włączającej wydane zostaną książki Rosemarie Garland-Thomson – jednej z czołowych, amerykańskich badaczek studiów o niepełnosprawności. Wydarzenie promocyjne pt. „Gapienie się na niezwykłe ciała” odbędzie się 12 października o godz. 18:30 w Instytucie Teatralnym.

Dwie książki Rosemarie Garland-Thomson „Gapienie się. O tym jak patrzymy i jak pokazujemy siebie innym” oraz „Niezwykłe ciała. Przedstawienia niepełnosprawności fizycznej w amerykańskiej kulturze i literaturze” to kolejne z publikacji w ramach serii wydawniczej Teatru 21. Fundacja Teatr 21 i Centrum Sztuki Włączającej za cel obrały sobie wypełnianie luki wydawniczej w dziedzinie studiów o niepełnosprawności w Polsce, szczególnie w kontekście sztuki.

„Gapienie się” ma w USA status bestellera. Książka pozwala na nowo spojrzeć na otaczający świat. Wychodząc od fascynujących analiz 40 fotografii i innych materiałów wizualnych, będących świadectwem swoistych performansów społecznych, proponuje zupełnie nowe podejście do kwestii gapienia się. W tym ujęciu przestaje ono mieć jedynie stygmatyzujący charakter, a zyskuje wymiar pozytywny. Autorka wnikliwie analizuje zasady społeczne regulujące spojrzeniem i dynamikę relacji pomiędzy gapiem i obiektem spojrzeń.

W “Niezwykłych ciałach” autorka przygląda się m.in. amerykańskim pokazom osobliwości (freak shows) czy przedstawieniom niepełnosprawności w literaturze XIX i XX wieku. Książka jest postrzegana jako jeden z fundamentów współczesnych kulturowych studiów o niepełnosprawności. Pozwala wyjść poza binarne myślenie o sprawności i niepełnosprawności oraz spojrzeć na ludzkość jako pewne kontinuum różnorodności. Zachęca do pochylenia się nad tym, jak radzimy sobie z tym, co jawi się jako inne i „nadzwyczajne”.

Spotkanie wokół książki poprowadzi dr hab. Agata Chałupnik z Uniwersytetu Warszawskiego, a jej rozmówczyniami będą tłumaczki: dr Natalia Pamuła (UW), dr Katarzyna Ojrzyńska (UŁ); oraz redaktorki serii: dr Ewelina Godlewska-Byliniak i Justyna Lipko-Konieczna.

Gapienie się. O tym jak patrzymy i jak pokazujemy siebie innym

Książka „Gapienie się. O tym jak patrzymy i jak pokazujemy siebie innym” autorstwa wybitnej specjalistki z dziedziny kulturowych studiów o niepełnosprawności Rosemarie Garland-Thomson to doskonała lektura nie tylko dla naukowców zajmujących się niepełnosprawnością, ale również dla wszelkich dociekliwych odbiorców starających się lepiej zrozumieć świat i człowieka. Monografia ta przedstawia świeże i nowatorskie spojrzenie autorki na zjawisko intensywnego patrzenia (gapienia) i ludzkich relacji wzrokowych. Wychodzi od podstawowego rozpoznania, że wszelka odmienność zwykle przyciąga wzrok tych, w których polu widzenia się znajduje. Autorka proponuje jednak – w szeregu fascynujących analiz budowanych wokół 40 fotografii i obrazów artystycznych, rysunków i innych dokumentów wizualnych będących świadectwem swoistych performansów społecznych – zupełnie inne podejście do kwestii gapienia. W jej ujęciu gapienie przestaje być jedynie stygmatyzujące, a zyskuje wymiar pozytywny. Garland-Thomson odchodzi od znanych i szeroko omawianych w krytyce humanistycznej nierównych relacji władzy objawiających się w tym, jak patrzymy na drugą osobę, takich jak spojrzenie medyczne („clinical / medical gaze”) Michela Foucaulta czy spojrzenie męskie („male gaze”) Laury Mulvey. Jak podaje Garland-Thomson, jej teorii intensywnego patrzenia zdecydowanie bliżej do „Ervinga Goffmana niż Michela Foucaulta, Charlesa Taylora i Martina Bubera niż Jean-Paula Sartre’a, D. W. Winnicotta niż Jacquesa Lacana”. Przede wszystkim jednak owa teoria jest głęboko osadzona w etyce patrzenia, o której pisze Susan Sontag w zbiorze esejów pt. Widok cudzego cierpienia i przekonaniu, że gapienie się, wbrew społecznemu tabu, które na nie nałożono, może służyć pozytywnym celom. W czasach współczesnych, w dobie kultury wizualnej, omawiana książka stanowi źródło przydatnych narzędzi pozwalających pełniej zrozumieć otaczającą nas rzeczywistość, to jednocześnie przykład badań interdyscyplinarnych najwyższej próby, czerpiących inspirację z rozlicznych dziedzin humanistycznych, takich jak socjologia, psychologia, filozofia, teorie feministyczne, czy też teoria performatywności. Publikacja ta jest przykładem humanistycznej wrażliwości, która skłania do refleksji nad sytuacją spotkania z innym w świecie, który wspólnie nie tylko zamieszkujemy, ale i współkształtujemy. Zmienia nie tylko spojrzenie na kwestię gapienia, wyjmując ją z pola refleksji na temat relacji władzy i dominacji, ale też spojrzenie na innego.

Publikacja posiada wszelkie cechy doskonałej eseistyki naukowej, które sprawiają, że jest pozycją interesującą nie tylko dla badaczy zajmujących się studiami o niepełnosprawności, antropologią ciała, kulturą wizualną, ale też dla wszystkich czytelników zainteresowanych pogłębioną refleksją na temat kształtowania relacji międzyludzkich, dla których punktem wyjścia może być relacja wzrokowa.

Niezwykłe ciała. Przedstawienia niepełnosprawności fizycznej w amerykańskiej kulturze i literaturze

„Niezwykłe ciała. Przedstawienia niepełnosprawności fizycznej w amerykańskiej kulturze i literaturze” Rosemarie Garland-Thomson to książka będąca kamieniem węgielnym amerykańskich studiów o niepełnosprawności, która ustanowiła tę dziedzinę badań kulturowych. Od jej publikacji w 1997 roku w Columbia University Press mija ponad dwadzieścia lat, a książka ta nie traci na aktualności, o czym świadczy ostatnie wznowienie jej wydania.

Źródłem rewolucyjności tej monografii jest to, że jej autorka pisze o niepełnosprawności jako kulturze mniejszości, podważając tym samym obowiązujący dyskursy medyczny ujmujący tę kondycję w kategoriach choroby i rehabilitacji.

Garland-Thomson odwołuje się do amerykańskich widowisk kulturowych czy powieści i ujawnia całą głębię opresyjnych narracji stygmatyzujących doświadczenie niepełnosprawności. Jednocześnie wskazuje nowe, wyzwoleńcze i emancypujące przykłady reprezentacji.

Wnikliwie czytając takie teksty jak „Chata wuja Toma” Harriet Beecher czy analizując sposoby przedstawiania niepełnosprawności w ramach amerykańskich freak-shows odsłania mechanizmy i prądy społeczne napędzające tworzenie krzywdzących wyobrażeń. Zachęca również do świeżego spojrzenia na znane teksty kultury, wskazuje na nowe strategie przedstawiania ciała, w których niepełnosprawność stanowi oznakę ludzkiej różnorodności i istotny aspekt tożsamości będący powodem do dumy, a nie wstydu. Jej analiza przedstawień silnych niepełnosprawnych kobiet w dwudziestowiecznych tekstach literackich: w powieściach Ann Petry i Toni Morrison oraz w autobiografii wybitnej amerykańskiej poetki Audre Lorde, to żądanie uznania kultury niepełnosprawności i doskonały przykład humanistyki zaangażowanej, która domaga się nie tylko nowego podejścia do badania marginalizacji społecznej, ale jest też działaniem samym w sobie.

Publikacje ukazują się w serii „Odzyskiwanie obecności” pod redakcją Eweliny Godlewskiej-Byliniak i Justyny Lipko-Koniecznej, w ramach której Teatr 21 i Centrum Sztuki Włączającej wydają kolejne, kluczowe pozycje poszerzające namysł o niepełnosprawności w jej wymiarze społecznym, politycznym, performatywno-teatralnym, czy estetycznym i zachęcać do myślenia o różnorodności jako wartości.

Rosemarie Garland-Thomson

Rosemarie Garland-Thomson jest profesorką języka angielskiego i bioetyki, współdyrektorką studiów o niepełnosprawności na Uniwersytecie Emory (USA). Badaczka jest jedną z najważniejszych liderek działających na rzecz społecznej i kulturowej zmiany w postrzeganiu osób z niepełnosprawnościami w Stanach Zjednoczonych. W latach 90. XX wieku zainicjowała rozwój kulturowych studiów o niepełnosprawności. Garland-Thomson w pracy akademickiej łączy namysł o niepełnosprawności, bioetyce, literaturze i kulturze amerykańskiej z teorią feministyczną. Celem jej pełnych rozmachu, błyskotliwych i dogłębnych badań kulturowych, których owocem są udostępniane polskim czytelnikom książki autorki, jest społeczna zmiana w postrzeganiu niepełnosprawności. Garland-Thomson nie tylko ujawnia bariery oddzielające osoby z niepełnosprawnościami od reszty społeczeństwa i wskazuje na ich źródło, ale proponuje też nowe rozwiązania pozwalające przekroczyć granice podziału na sprawność i niepełnosprawność i budować nowe modele instytucji i społeczności.

Garland-Thomson jest ponadto współredaktorką antologii tekstów „Re-Presenting Disability: Activism and Agency in the Museum” (Routledge, 2010) oraz „Disability Studies: Enabling the Humanities” (Modern Language Association, 2002) i redaktorką cieszącej się dużym uznaniem zbiorowej książki „Freakery: Cultural Spectacles of the Extraordinary Body” (New York University Press, 1996). Jej obecny projekt badawczy: „Habitable Worlds: Disability, Technology, and Eugenics” („Środowisko zbudowane: niepełnosprawność, technologia, eugenika”), to materialistyczna analiza środowiska zbudowanego w kontekście praktyk i myśli eugenicznej.

Teatr 21 i Centrum Sztuki Włączającej

Teatr 21 to zespół teatralny, którego aktorami są głównie osoby z zespołem Downa i autyzmem. W ciągu 15 lat swojej działalności stworzył kilkanaście spektakli prezentowanych w teatrach i instytucjach w całej Polsce. Grupa występowała na festiwalach krajowych (m.in. Wrocław, Poznań, Gdańsk, Kraków) i zagranicznych (Praga, Berlin, Helsinki, Freiburg). W 2019 roku spektakl „Rewolucja, której nie było” został nagrodzony na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym “Boska Komedia” w Krakowie. Oprócz działalności artystycznej Teatr 21 zajmuje się również edukacją, pedagogiką teatru, działalnością wydawniczą, organizuje konferencje, wykłady i pracuje w międzynarodowych sieciach.

Obecnie Teatr 21 pracuje nad projektem Centrum Sztuki Włączającej, które będzie pierwszą społeczną instytucją kultury w Warszawie w całości dedykowaną twórczości artystów z niepełnosprawnościami. Jego głównym zadaniem będzie włączanie w pole sztuki, kultury i nauki różnorodnych grup społecznych. Swoje miejsce znajdą m.in. spotkania z artystami, warsztaty dla rodzin i osób starszych, wykłady z zakres studiów o niepełnosprawności i sztuce osób z niepełnosprawnościami, wystawy artystów sztuk wizualnych i wiele innych. Sama przestrzeń jak i wszystkie wydarzenia będą dostosowane do potrzeb osób z różnymi niepełnosprawnościami. Ponadto Centrum Sztuki Włączającej stanie się stałą siedzibą Teatru 21, który od 15 lat musiał działać bez własnego miejsca.