Jej organizatorami byli: Fundacja Widzialni, Uniwersytet Śląski oraz poseł do Parlamentu Europejskiego Rafał Trzaskowski, który za pośrednictwem nowych technologii przekazał swoje słowa uczestnikom spotkania.
Podkreślił, że Parlament Europejski i Komisja Europejska torują drogę w kwestii wykluczenia cyfrowego poprzez przyjęcie Europejskiej Agendy Cyfrowej oraz poprzez ratyfikację konwencji ONZ dotyczącej praw osób niepełnosprawnych. Jest to zobowiązanie określające, że do 2020 roku Europa ma być pozbawiona barier aż dla 80 mln osób, które są w jakiś sposób niepełnosprawne.
Gości przywitał Wojciech Kulesza, prezes Fundacji Widzialni, która od początku swojej działalności prowadzi m.in. badania dotyczące stanu dostępności stron internetowych w Polsce.
Uroczystego otwarcia konferencji dokonał J.M. rektor prof. zw. dr hab. Wiesław Banyś. Podkreślił, że wspiera Fundację, gdyż edukacja powinna być dostępna dla wszystkich. Dzięki współpracy z nią strona Uniwersytetu Śląskiego jest jedną z najlepszych stron wśród uczelni wyższych, pod względem jej dostępności dla osób z różnymi dysfunkcjami. Uczelnia wspiera wszelkiego typu inicjatywy mające na celu przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu, kulturowemu, intelektualnemu.
Technologie informatyczne dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych
Krystyna Szumilas, sekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej przedstawiła działania resortu na rzecz dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, od momentu zdiagnozowania przez cały okres kształcenia. Ważne jest, żeby do tego działania włączać nowoczesne technologie informacyjno-komunikacyjne, nie zapominając, że dostępne narzędzia muszą być przystosowane dla osób niedowidzących czy niesłyszących. MEN współpracuje z Kancelarią Prezesa RM nad programem kompetencji cyfrowych w edukacji, który będzie realizowany w najbliższych latach we współpracy z Ministerstwem Gospodarki.
Ministerstwo realizuje również projekt, w ramach którego opracowuje się podręczniki dla osób niewidomych i niedowidzących.
Obowiązująca nowelizacja ustawy o systemie oświaty z 19 sierpnia 2011 r., zawiera przepisy o możliwości formalnego zastosowania technik i metod kształcenia na odległość w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. Nie chodzi przy tym o odcięcie ucznia niepełnosprawnego od szkoły, ale wspomaganie jego rozwoju. Do tej pory kształcenie na odległość mogły realizować szkoły kształcące dorosłych. MEN jest członkiem Europejskiej Agencji ds. Rozwoju Edukacji Uczniów ze Specjalnymi Potrzebami.
Strony internetowe bez barier
Podczas konferencji zostały ogłoszone wyniki III edycji konkursu Strona Internetowa bez Barier. Wręczono nagrody i wyróżnienia dotyczące dostępności polskich serwisów internetowych, zarówno administracji publicznej, jak i serwisów komercyjnych.
Tegorocznymi laureatami zostali:
W kategorii serwisów administracji publicznej – Ośrodek Pomocy Społecznej w Rybniku za stronę www.przekroczycprog.pl, a wyróżniono Prokuraturę Okręgową w Zielonej Górze za serwis www.zielona-gora.po.gov.pl, która przez ostatnie dwie edycje była zwycięzcą konkursu i Starostwo Powiatowe Warszawskie Zachodnie za serwis www.bip.pwz.pl .
W kategorii serwisów komercyjnych nagrodę przyznano Oficynie Wydawniczej „Nowy Łowiczanin” www.lowiczanin.info, wyróżniono zaś firmę Cobra za serwis www.antykimeblestylowe.eu i Zespół Mamy dom za serwis www.mamy-dom.pl .
Po wręczeniu nagród i wyróżnień prezes Fundacji Widzialni Wojciech Kulesza, zaprezentował jej działania. Fundacja konsekwentnie dąży do uczynienia Internetu przestrzenią wolną od dyskryminacji i przyjazną dla wszystkich. Aktywnie działa na polu aktywizacji społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Przeprowadziła ponad dwieście audytów dostępności, a także kilkadziesiąt kompleksowych działań polegających na dostosowaniu serwisów do standardów dostępności m.in. dla rzecznika praw obywatelskich, Urzędu Komunikacji Elektronicznej, pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych, MSWiA, ING Banku Śląskiego. Fundacja prowadzi również szkolenia dla twórców i administratorów stron www uwzględniając zagadnienie dostępności.
RPO przeciw wykluczeniu
Katarzyna Łakoma, dyrektor Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich zaprezentowała kierunki działania RPO i priorytety w obecnej kadencji. Podkreśliła zaangażowanie prof. Ireny Lipowicz w działalność przeciw wykluczeniu cyfrowemu. Działania te są konsekwentne i dotyczą m.in. praw wyborczych, głosowania przez Internet, przez pełnomocnika, stosowania podczas głosowania nakładek brajla. W 2010 roku przeprowadzono badania 93 stron internetowych instytucji publicznych pod względem dostępności i czytelności dla osób niepełnosprawnych i niestety większość z nich nie była dostępna. Najlepiej przystosowane witryny ma Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, najgorzej w tym rankingu wypadła strona Rzecznika Praw Dziecka i Ministerstwa Infrastruktury. Wynikami badań podzielono się m.in. z Fundacją Widzialni i cały czas jest prowadzony monitoring tych stron.
Ponieważ konstytucja gwarantuje każdemu obywatelowi prawo dostępu do informacji RPO podejmuje działania dotyczące udziału, polepszania i zwiększania dostępu osób niesłyszących w życiu publicznym, dostępu do dóbr kultury. Rzecznik wystosował pisma do MSWiA i MK dotyczące wprowadzenia ścieżek dialogowych do programów telewizyjnych, filmów w kinach i na DVD.
Priorytetem RPO jest również walka z marginalizacją. Wyłoniono trzy grupy społeczne, które są narażone na marginalizację w różnych sferach życia: osoby starsze, osoby z niepełnosprawnością i migrantów. W tym celu poowołano komisję ekspertów, która jest jednocześnie forum wymiany opinii i poglądów, ale także zajmuje się diagnozowaniem problemów w praktyce.
Priorytet – zwiększenie umiejętności wykorzystania technologii cyfrowych
Tomasz Napiórkowski z Departamentu Społeczeństwa Informacyjnego MSWiA, mówił o Europejskiej Agendzie Cyfrowej 2010-2015. Jest to komunikat UE, który wyznacza kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego na najbliższe lata. Zawiera zestawienie niezbędnych zmian legislacyjnych, zestawienie wskaźników poziomu osiągnięcia celów. Jednym z ośmiu obszarów działania Agendy jest zwiększanie umiejętności wykorzystania technologii cyfrowych i włączenia społecznego oraz korzyści z ICT płynące dla społeczeństwa. Jest zapowiedź, że priorytetem dla EFS w kolejnej perspektywie finansowej będzie właśnie zwiększanie umiejętności wykorzystania technologii cyfrowych i szersze włączenie społeczne w tym zakresie. Agenda proponuje również działania, które zagwarantują pełną dostępność stron instytucji publicznych, doprecyzują kwestie zawodów związanych z technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi, zwiększeniem kompetencji i mobilności kadry w tym obszarze.
W strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do roku 2013 rząd przyjął zasadę otwartości i powszechności rozumianej jako brak dyskryminacji i dążenie do możliwie najszerszego udziału społeczeństwa w korzyściach jakie oferują technologie informacyjne i komunikacyjne.
Edukacja włączająca dostosowana do potrzeb uczniów
Elżbieta Neroj, naczelnik Wydziału Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych Departamentu Zwiększania Szans Edukacyjnych, przedstawiła działania MEN związane z realizacją projektu Europejskiej Agencji ds. Rozwoju Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych. Szereg zmian legislacyjnych wprowadzonych w 2010 r. a które zaczną obowiązywać od roku szkolnego 2011/2012 mają sprzyjać temu, aby każdy uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi mógł uzyskać edukację dostosowaną do jego możliwości i potrzeb, niezależnie od typu i rodzaju szkoły do jakiej uczęszcza. W 2006 roku Polska przystąpiła do Europejskiej Agencji ds. Rozwoju Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych. Jest to niezależna międzynarodowa organizacja, która skupia przedstawicieli ministerstw 27 państw członkowskich UE. Jej działalność służy zbieraniu i upowszechnianiu informacji dotyczącej rozwoju edukacji uczniów z SPE, ale takiej edukacji włączającej, która jest wartością dla wszystkich uczniów z SPE i ich rówieśników.
Głównym celem organizacji jest kreowanie polityki oświatowej oraz praktyki edukacyjnej w stosunku do uczniów ze specjalnymi potrzebami, ze szczególnym uwzględnieniem równych szans edukacyjnych i dostępu do wykształcenia, edukacji włączającej oraz jakości systemu kształcenia uczniów niepełnosprawnych.
Agencja umożliwia swoim członkom wymianę wiedzy i doświadczeń upowszechniając właściwe zabezpieczenie specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów poprzez prezentacje najlepszych rozwiązań.
Technologie informacyjne kluczem do budowania kapitału ludzkiego
Marek Kosycarz, dyrektor Departamentu Odpowiedzialności Społecznej firmy Microsoft zapewnił, iż angażuje się ona w działania na rzecz rozwiązań wspomagających dostępność. W swoim wystąpieniu podkreślił jakie zagadnienia mają znaczenie dla sektora komercyjnego. Przedstawił interesujący przykład konkretnego rozwiązania – współpracy firm komercyjnych, organizacji pozarządowych i administracji publicznej.
Na przykładzie firmy Microsoft zaprezentował dwie perspektywy walki z wykluczeniem cyfrowym na poziomie mikro i makro.
Firmy komercyjne bywają wrażliwe społeczne i realizują swoje działania z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu i w zależności od tego jakie priorytety wybiorą, jakie kompetencje posiadają może to być również walka z wykluczeniem cyfrowym. Wykluczenie cyfrowe osób niepełnosprawnych jest zagadnieniem bardzo ważnym, bo to jest wyraźnie defaworyzowana grupa, ale to nie jest jedyna forma wykluczenia. Jest nim również niepełnosprawność, brak dostępności wynikającej z niedoskonałości sprzętu, oprogramowania, problemy związane z wiekiem – generacja 50+, 60+, wykluczeniem jest również samotność, co nie zawsze jest zauważalne. Osoby, które są na emeryturze mają bardzo ograniczone możliwości realizowania się społecznego i w tym przypadku technologia może im pomóc. Wykluczenie cyfrowe o innym charakterze może dotyczyć dzieci i młodzieży. Teraz liczy się coś takiego, jak równoległa tożsamość. Część życia towarzyskiego przenosi się na portale społecznościowe i słyszymy wręcz o tragediach, gdy nastolatki zbałamucone właśnie w przestrzeni internetowej, targają się na swoje życie. Jest to forma wykluczenia związana bardziej z bezpieczeństwem wykorzystywania Internetu.
W skali makro pojawia się kwestia zależności pomiędzy wykluczeniem cyfrowym a rynkiem pracy i wypadaniem z tego rynku pracy z powodu braku e-kompetencji. Jest oczywiste, że Internet na przestrzeni 20 lat zmienił sposób w jaki pracujemy. Zmienia się sposób uczenia, utrzymywania kontaktów towarzyskich poprzez skype, komunikatory i jeżeli z tych możliwości nie korzystamy to mamy stratę niewykorzystanych możliwości. Technologie informacyjne pomagają budować kapitał ludzki, czyli jakość intelektualną poprzez większy dostęp do informacji, jej wymianę i weryfikację. Jeżeli dodamy do tego pewne „usieciowienie”, z którym mamy do czynienia, połączenie przez telefony komórkowe, Internet, portale społecznościowe, czy komunikatory, to korzystanie z tych instrumentów powoduje, że jesteśmy społeczeństwem informacyjnym. Jeżeli ludzie często kontaktują się ze sobą, starają się ze sobą współpracować, to mają szansę na realizację pewnych wspólnych przedsięwzięć. Jest zatem szansa na budowanie kapitału społecznego za pomocą technologii, który jest potrzeby aby uzyskiwać przewagę konkurencyjną, aby kraj się rozwijał.
– Jeżeli jesteśmy cyfrowo wykluczeni to wszystko ma bilans ujemy – konkludował Marek Kosycarz. – Jeżeli korzystamy z kapitału ludzkiego, ufamy sobie, chcemy działać w kierunku wytwarzania konkretnych dóbr i usług to mamy gospodarkę opartą na wiedzy, która pozwala na to, że ciekawe miejsca pracy zostają u nas. Jeżeli mamy do czynienia z jednostkami o wysokim kapitale intelektualnym, które mają pewne informacje i potrafią je analizować, potrafią się porozumiewać z innymi, tworzy się społeczeństwo obywatelskie. Jeżeli pojawia się wykluczenie cyfrowe, w różnych jego przejawach, w stosunku do różnych grup, to tego dobra jesteśmy pozbawieni. To jest uzasadnienie w skali makro dla decydentów, dla biznesu, dla organizacji pozarządowych dlaczego warto się organizować i z wykluczeniem cyfrowym walczyć. Walka z wykluczeniem cyfrowym, ale także z innymi problemami społecznymi jest skuteczna, gdy się ją realizuje w partnerstwie. Powiązanie wrażliwości społecznej jednego partnera (organizacji pozarządowej) i sprawności organizacyjnej drugiego partnera (biznesu) i dodanie administracji, która określa bardzo potrzebne programy w skali makro, stanowi szansę na to, żeby rzeczywistej zmiany dokonać – podsumował Kosycarz.
Konstrukcja dostępnej strony internetowej
Na zakończenie konferencji Przemysław Marcinkowski, ekspert z dziedziny dostępności Fundacji Widzialni przybliżył uczestnikom, jak „od kuchni” wygląda ocena, czy dana strona internetowa spełnia wymogi dostępności. Niewidomi użytkownicy korzystają z programów czytających, które przetwarzają to co znajduje się na ekranie na tekst, który następnie jest przekazywany mową syntetyczną. Ale aby strona została prawidłowo przetworzona musi być dobrze skonstruowana. Najważniejszym elementem, który wpływa na dostępność strony internetowej są elementy graficzne i animacje. Program czytający nie może zinterpretować grafiki i animacji, dlatego bardzo ważną rzeczą są odpowiedniki tekstowe. Następnym ważnym elementem są pola formularzy, czyli wszelkiego rodzaju wyszukiwarki, formularze: kontaktowe, do składania zamówień, do wysyłania przelewów. Muszą one być w odpowiedni sposób opisane, etykietowane, aby użytkownik korzystający z programu czytającego wiedział do czego służy dane pole. Jeżeli nie będzie etykiety na polach formularza przelewu to taki użytkownik nie będzie wiedział gdzie ma wpisać numer konta, adres itp. Ważnymi elementami w budowaniu dostępnej strony są nagłówki i użycie list. Tak jak nagłówki w gazecie pozwalają zorientować się jak jest zbudowana gazeta, tak samo jest w serwisie internetowym. Program czytający informuje, czy są takie nagłówki i ile ich jest, a użytkownik uzyskuje wiedzę jak serwis jest zbudowany, jaka jest jego struktura. Jest to nie tylko korzyść dla osób z dysfunkcjami, ale dla serwisu, który jest wyżej pozycjonowany. Dostępna strona jest korzyścią nie tylko dla odbiorców, ale i dla samego posiadacza strony internetowej.
Ważny jest również, dla osób niedowidzących, kontrast tekstu w stosunku do tła. Można go zmienić w systemie, ale należy uwzględnić użytkowników, którzy o tym nie wiedzą, np. seniorzy. Kolejnym badanym elementem są jednoznaczne tytuły stron, czyli to co się pojawia w pasku statusu. Jest to pierwszy element, który zostaje przetworzony przez program czytający. Oczywistym warunkiem spełniania dostępności jest możliwość obsługi serwisów za pomocą klawiatury. Dla użytkowników korzystających z programów czytających ogromne znaczenie ma bezpośredni dostęp do treści, tzn. w serwisie powinny być zawarte linki typu „przejdź do treści”, „przejdź do menu”, „do wyszukiwarki” co pozwala na szybką nawigację, i pominięcie powtarzających się elementów na stronie. Ułatwieniem jest też możliwość korzystania ze skrótów klawiaturowych. Badano również czy serwis ma różny dostęp do informacji, np. przez wyszukiwarkę i mapę strony, czy są dodatkowe ułatwienia, np. opcja zmiany kontrastu, wybór koloru i rozmiaru czcionki, czy jest dostępne tłumaczenie na język migowy.
Stosując się do tych wytycznych eksperci z Fundacji Widzialni sprawdzili strony internetowe parlamentów 27 krajów członkowskich UE. Niestety w przedstawionej prezentacji serwis polskiego Sejmu zajął jedno z końcowych miejsc. Najlepiej oceniono serwis z Austrii, Irlandii i Grecji.
Konferencję honorowym patronatem objął prof. Jerzy Buzek przewodniczący Parlamentu Europejskiego.
Była ona tłumaczona na język migowy przez Tomasza Smakowskiego, specjalistę z zakresu języka migowego, tłumacza przysięgłego. Przebieg konferencji można było śledzić na stronie telewizji interentowej Uniwersytetu Śląskiego.
Tekst i fot.: Jolanta Kołacz
