1. Do 10 września br. PFRON zawarł z pracodawcami jedynie 74 umowy na refundację dodatkowych kosztów budowlanych, transportowych i administracyjnych (art. 32 ustawy o rehabilitacji) związanych z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych, przy czym na zwrot kosztów budowy i rozbudowy zakładu nie została zawarta ani jedna umowa. Łączna kwota refundacji wyniosła 3,26 mln zł, co stanowi ok. 3 proc. środków, które Fundusz przeznaczył na realizację tego zadania. Zjawisko to może wskazywać, iż rozporządzenie wykonawcze z 22.04.2009 r. jest zbyt restrykcyjne, nadto – w opinii pracodawców osób z niepełnosprawnością – zawęża zakres pomocy publicznej określonej w zapisach ustawowych. Czy, po analizie przyczyn tego zjawiska, przewidywana jest nowelizacja tego aktu wykonawczego?
Po 1 stycznia 2009 r. refundacja dodatkowych kosztów administracyjnych, transportowych oraz budowy i rozbudowy obiektów i pomieszczeń zakładów ponoszonych przez pracodawców zapewniających zatrudnienie chronione jest udzielana na podstawie rozporządzenia Komisji nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r. Przepisy tego rozporządzenia dopuszczają możliwość refundacji wyłącznie kosztów faktycznie poniesionych, precyzyjnie obliczonych oraz dodatkowych (tj. takich, których pracodawca nie poniósłby zatrudniając wyłącznie osoby sprawne).
Z wnikliwej analizy obecnej sytuacji wynika, że wykazywanie we wnioskach kosztów niekwalifikujących się do objęcia pomocą było jedynym powodem nieudzielania refundacji lub udzielania refundacji w niższych niż wnioskowane kwotach. Należy wskazać, że znaczna część wniosków przekazanych do PFRON nie spełniała podstawowych warunków wynikających z przepisów wspólnotowych, wykazywano np. koszty rozbudowy zakładu niebędące kosztami dodatkowymi względem kosztów, jakie by poniesiono zatrudniając wyłącznie sprawnych pracowników.
Dlatego Fundusz nie mógł kwalifikować tych kosztów jako podlegających refundacji. Na początku realizacji zadania przeznaczono w planie finansowym na 2009 r. kwotę 99 mln zł. Złożone wnioski opiewały na kwotę ok. 93 mln zł. W oparciu o pierwsze wnioski złożone w czerwcu i lipcu stwierdzono, że tylko niewielka część przedstawionych w nich kosztów kwalifikuje się do refundacji. Mając to na uwadze Fundusz uznał za celowe wystąpienie o zmniejszenie środków na to zadanie i zwiększenie środków dla samorządów. Decyzją ministra pracy i polityki społecznej z dnia 14 października 2009 r. nastąpiło zmniejszenie środków do kwoty 30 mln zł.
Na dzień 8 grudnia 2009 r. zawarto 343 umowy na blisko 15 mln zł. Należy pamiętać, że jest to zadanie nowe, a więc mało czasu było na podjęcie przez pracodawców realizacji zadań z zakresu budowy i rozbudowy obiektów i pomieszczeń zakładu na 2009 r. Dominowały we wnioskach i zawartych umowach koszty zakupu samochodów do przewozu osób niepełnosprawnych oraz koszty administracyjne. Jestem przekonany, że kolejne wnioski będą zgodne z rozporządzeniem MPiPS z dnia 22 kwietnia 2009 r. w sprawie pomocy finansowej udzielanej pracodawcom prowadzącym ZPCh ze środków PFRON. Nie ma zatem potrzeby nowelizacji tego rozporządzenia.
2. Jednostki samorządu powiatowego przeznaczyły do października tego roku 34,49 mln zł ze środków PFRON na zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej, zatem poniżej 5 proc. środków otrzymanych z tego źródła. 95 proc. tych środków zostało przeznaczonych na wyposażenie stanowisk pracy, a pozostałe zadania tj. zwrot kosztów przystosowania stanowisk pracy, zatrudnienie asystenta i zwrot kosztów szkoleń zrealizowane zostały w stopniu minimalnym,. Czy przewiduje się zmiany legislacyjne w tym zakresie dostosowujące stan pracy do potrzeb rynku pracy osób niepełnosprawnych?
Zgodnie z art. 48 ustawy o rehabilitacji… środki PFRON przekazywane są przez prezesa Funduszu samorządom wojewódzkim i powiatowym na realizację wszystkich zadań ustawowych – według algorytmu.
Zadania te zostały wymienione enumeratywnie w art. 35a ustawy o rehabilitacji (…). Jednakże algorytm nie określa jaki procent środków należy przeznaczyć na realizację konkretnego zadania. Decyzję w tej sprawie podejmuje rada powiatu w formie uchwały. Oznacza to, iż może ona wyszczególnić zadania, które będą realizowane przez powiat i na które przeznaczy środki przekazane przez Fundusz, może również zrezygnować z realizacji niektórych zadań. Decyzję tę rada powiatu podejmuje biorąc pod uwagę przede wszystkim potrzeby lokalnego rynku pracy.
Jednocześnie należy powiedzieć, że pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne niezbyt często sięgają do innych, niż wyposażenie stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej oraz miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia osób niepełnosprawnych, form pomocy. W roku 2008 pracodawcy złożyli 9 wniosków dotyczących zwrotu kosztów zatrudnienia pracownika pomagającego pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy, z których wszystkie zostały zrealizowane oraz 16 wniosków o refundację kosztów szkoleń osób niepełnosprawnych organizowanych przez pracodawców, na podstawie których zawarto 12 umów ze starostami.
3. Z wielu badań – przeprowadzonych m.in. przez PFRON – wynika, ze jednostki samorządu terytorialnego w działaniach na rzecz osób z niepełnosprawnościami cechuje rutyna, brak znajomości rzeczywistych potrzeb tych członków społeczności lokalnej i znikoma liczba działań ponadstandardowych. Dowodzi tego również nikły udział tych jednostek w konkursie „Równe szanse, równy dostęp” organizowanym przez PFRON dla powiatów i gmin. W tym roku zgłoszono do tego konkursu ok. 40 projektów, zatem – na 379 powiatów i 2478 gmin – przystąpiło do niego zaledwie 1,4 proc. tych jednostek. W tym kontekście obawy o przekazanie im dodatkowych zadań na rzecz obywateli z niepełnosprawnościami i środków PFRON wydają się być uzasadnione….
Zgodnie z art. 35a przytaczanej już przeze mnie ustawy o rehabilitacji…. do zadań powiatu należy m.in. podejmowanie działań dotyczących rozwiązywania problemów osób niepełnosprawnych. Zakres tych zadań oraz sposób ich realizacji definiuje samorząd powiatowy. Są one realizowane przy współudziale środków własnych będących w dyspozycji powiatów, a środki PFRON mają jedynie charakter wspierający te zadania.
Są one przekazywane samorządom powiatowym na realizację zadań z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej według algorytmu. Decyzję o przeznaczeniu tych środków na określone zadania podejmuje, jak już wspominałem, rada powiatu, która dokonując określonych rozstrzygnięć powinna uwzględniać zapisy powiatowego programu działań na rzecz osób niepełnosprawnych, jak i aktualne, zidentyfikowane potrzeby niepełnosprawnych mieszkańców powiatu.
Należy przy tym wyraźnie podkreślić, że zgodnie z ustawą o samorządzie powiatowym, to powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, a więc suwerenność powiatu w zakresie podejmowanych decyzji nie może być kwestionowana.
4. Przychody PFRON w 2010 wyraźnie zmaleją m.in. wskutek zmniejszenia dotacji budżetowej. Czy przewiduje się zatem zastosowanie jakichś instrumentów wsparcia celem zabezpieczenia m.in. potrzeb rynku pracy oraz zadań realizowanych przez samorządy terytorialne i organizacje pozarządowe?
Po dwóch ważnych nowelizacjach ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, tj. z dnia 15 czerwca 2007 r i 5 grudnia 2008 r. samorządy dysponują nowymi rozwiązaniami i formami pomocy dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne.
Ponieważ dostępne dane statystyczne potwierdzają skuteczność ich stosowania, nie widzę potrzeby zastosowania kolejnych, nowych instrumentów wsparcia. Tym bardziej, iż przygotowany i udostępniony został m.in. w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie internetowej Ministerstwa projekt Założeń do projektu ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. W projekcie tym wskazano na konieczność uregulowania szeregu spraw, które nie powinny czekać na wdrożenie do czasu opracowania nowej ustawy, wprowadzającej istotne systemowe zmiany w podejściu oraz sposobie wspierania zatrudniania osób niepełnosprawnych. Zwracam również uwagę, że w związku ze wzrostem zainteresowania pracodawców zatrudnianiem tej grupy osób z roku na rok zmniejszają się ich wpłaty na Fundusz, a co za tym idzie zmniejszają się środki dostępne na realizację zadań wynikających z ustawy o rehabilitacji (…).
5. Obowiązujące od początku tego roku nowe zasady dofinansowań w praktyce bardzo nieznacznie różnicują wsparcie dla pracowników z różnymi stopniami i rodzajami niepełnosprawności. Stoi to w sprzeczności z deklarowanymi celami polityki społecznej wobec tej grupy osób. Czy wobec tego planuje się uruchomienie dodatkowych instrumentów wsparcia aktywności zawodowej osób o dużej uciążliwości niepełnosprawności?
Problematyka związana z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych i trudnościami na jakie napotykają te osoby w życiu codziennym nie jest obojętna dla rządu. Zatrudnianie osób niepełnosprawnych jest głównym priorytetem jego polityki. Podstawowym narzędziem jego realizacji jest system subsydiów płacowych dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne. Nowelizacją ustawy o rehabilitacji… z grudnia 2008 r. zastąpiono system dofinansowania do wynagrodzeń i refundacji składek na ubezpieczenia społeczne pracodawcom zatrudniającym osoby niepełnosprawne, systemem subsydiów do zatrudnienia w wysokości do 75 proc. kosztów płacy dla pracodawców wykonujących działalność gospodarczą i do 90 proc. kosztów płacy dla pracodawców niewykonujących takiej działalności (np. organizacjom pozarządowym). Nie zgodzę się jednak, że nowe zasady dofinansowań jedynie nieznacznie różnicują wsparcie dla pracowników z różnymi stopniami i rodzajami niepełnosprawności. Po pierwsze, maksymalne kwoty dofinansowań do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych – 160 proc., 140 proc. i 60 proc. najniższego wynagrodzenia, odpowiednio na pracownika ze znacznym, umiarkowanym i lekkim stopniem niepełnosprawności. Mogą one obecnie być powiększane o 40 proc. w przypadku pracowników ze szczególnymi schorzeniami, tj. tych, u których stwierdzono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub epilepsję oraz niewidomych. Po drugie, od 2011 roku nastąpi zrównanie pomocy w formie dofinansowania wynagrodzeń zatrudnionych osób niepełnosprawnych, tj. uzależnienie wysokości pomocy w formie dofinansowań do wynagrodzeń wyłączenie od rodzaju i stopnia niepełnosprawności pracowników, a nie od statusu pracodawcy ich zatrudniającego. Ponadto w przypadku zatrudnienia osób niepełnosprawnych ze schorzeniami szczególnie utrudniającymi wykonywanie pracy, pracodawca ma dodatkowo możliwość obniżenia obowiązkowego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych, o którym mowa w art. 21 ustawy o rehabilitacji (…), a co za tym idzie możliwość zmniejszenia obowiązkowych wpłat na Fundusz.
Pragnę również zwrócić uwagę, że systematycznie podejmowane są działania mające na celu pobudzanie aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych oraz poprawę ich ogólnej sytuacji. Działania te dotyczą osób zaliczonych do lekkiego, umiarkowanego i znacznego stopnia niepełnosprawności, w tym osób ze schorzeniami szczególnymi, które są traktowane z taką samą uwagą, jak osoby z innymi rodzajami niepełnosprawności. Obecnie konieczna jest jednak zmiana nastawienia pracodawców do osób niepełnosprawnych cierpiących na konkretne schorzenia, a nie jest ona możliwa do osiągnięcia jedynie poprzez działania rządu, czy poszczególnych ministrów.
6. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej pracuje nad projektem ustawy o rentach, których wysokość ma być obliczana na podstawie kapitału emerytalnego, ale z elementami solidaryzmu społecznego. Czy oznacza to, że państwo zagwarantuje minimalną rentę dla osób, które nie zgromadzą na swym indywidualnym koncie środków umożliwiających godne życie?
Potrzeba dostosowania zasad obliczania wysokości rent z tytułu niezdolności do pracy do nowych zasad obliczania emerytur wynika z wprowadzonej w 1999 r. reformy emerytalnej. Przyjęcie jednolitej podstawy obliczenia emerytur i rent dla osób urodzonych po 1948 r. pozwoliłoby zachować właściwą relację wysokości świadczeń emerytalnych do wysokości świadczeń rentowych. W przypadku wprowadzenia zasad obliczania rent w wersji zaproponowanej w rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, obowiązywałaby zasada, że wysokość przyznanej renty – bez względu na kwotę składek zgromadzonych na koncie ubezpieczonego – nie może być niższa niż wynosi minimalna kwota renty z tytułu częściowej lub całkowitej niezdolności do pracy.
7. Jedną z ważniejszych barier wzrostu zatrudnienia osób z niepełnosprawnością jest tzw. pułapka rentowa. Czy, a jeśli tak to w jakim okresie, rząd zamierza ponownie wystąpić z propozycją jej likwidacji? Wydaje się, że obecnie jest ku temu sprzyjający klimat, bo opowiadają się za tym również posłowie z PIS i SLD.
Mianem „pułapki rentowej” potocznie określa się sytuację osób niepełnosprawnych pobierających rentę socjalną, które w obawie przed jej utratą nie podejmują pracy. Uzyskanie wynagrodzenia w wysokości nieznacznie przekraczającej 30 proc. przeciętnego wynagrodzenia, a więc niższej od kwoty minimalnego wynagrodzenia, skutkuje bowiem całkowitym wstrzymaniem wypłaty renty socjalnej.
Miało się to zmienić, ponieważ w rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS…, w którym przedstawiono nowy system naliczania rent z tytułu niezdolności do pracy dla osób urodzonych po 1948 r., proponowano również zniesienie przepisów uzależniających wypłatę rent socjalnych i rent z tytułu niezdolności do pracy, od wysokości przychodów z pracy zarobkowej. Sejm w październiku 2008 r. uchwalił wprawdzie tę ustawę, ale nie weszła ona w życie, ponieważ prezydent RP odmówił jej podpisania, zaś Sejm nie przegłosował weta prezydenta. Nadal obowiązują więc zasady zmniejszania i zawieszania wypłaty renty w zależności od wysokości przychodu z pracy.
Zapewne niebawem Sejm RP ponownie zajmie się tą kwestią, ponieważ na rozpatrzenie przez Komisję Polityki Społecznej i Rodziny oczekuje poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS…, proponujący uchylenie przepisów ograniczających wypłatę świadczeń rentowych.
8. Inna poważna barierą uczestnictwa osób z niepełnosprawnością we wszelkich formach aktywności zawodowej i społecznej jest bariera informacyjna. Wydawać by się mogło, że głównym, narzędziem jej niwelacji powinien być PFRON, tymczasem w tym roku ukazały się dotychczas tylko trzy numery biuletynu informacyjnego BIFRON, zaś wydawcy periodyków adresowanych do osób niepełnosprawnych, a dofinansowywanych ze środków PFRON, muszą wnosić znaczny wkład własny. Mało tego, do 7 grudnia br. Fundusz nie ogłosił jeszcze konkursów na 2010 rok na realizację zadań przez organizacje pozarządowe, wśród których znajdują się m.in. działania informacyjne. Czy możliwe byłoby stworzenie kalendarza uruchomienia tych konkursów z określonymi terminami rozpatrywania wniosków? Inaczej wydawcy nie wiedzą czy i jakimi środkami będą dysponować w przyszłym roku, a periodyki zawsze pozostaną „nieperiodyczne”… Dotyczy to realizacji wszystkich zadań przez organizacje pozarządowe.
Zgodnie z umową zawartą w trybie zamówień publicznych z firmą wydającą biuletyn informacyjny BIFRON, w okresie od czerwca 2008 do końca 2010 r. zaplanowano wydanie 17 numerów biuletynu, z czego: w 2008 r. ukazało się 5 numerów, do końca 2009 r. zostanie wydanych 6 numerów, w 2010 r. planowane jest wydanie kolejnych 6 numerów. Z danych jakie posiadam w 2008 roku nakład biuletynu BIFRON zwiększono z 16 tys. do 25 tys. egzemplarzy; dystrybucją objęto również jednostki samorządu terytorialnego szczebla gminy.
Warto nadmienić, że BIFRON nie wyczerpuje działalności informacyjnej PFRON: w bieżącym roku przygotowano m.in. 200-stronicowy Informator – przewodnik osoby niepełnosprawnej oraz Informator – zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Ww. publikacje ukażą się w grudniu br. w nakładzie 100 tys. egz.
Istotnym narzędziem prowadzenia działań informacyjnych przez PFRON jest również program Ośrodki Informacji dla Osób Niepełnosprawnych 2008. W jego ramach funkcjonuje 38 ośrodków informacji w całym kraju, działających przy jednostkach samorządu terytorialnego szczebla powiatu oraz organizacjach pozarządowych. Ponadto ze środków programu finansowane jest także funkcjonowanie ogólnopolskiej bezpłatnej infolinii dla osób niepełnosprawnych. Spotkania informacyjne organizowane przez ośrodki informacji cieszyły się dużym zainteresowaniem. Nadmienić należy, że działalność ośrodków i infolinii jest nadzorowana oraz na bieżąco monitorowana przez Centralny Ośrodek Informacji PFRON.
Odnosząc się do drugiej części pytania pragnę poinformować, że Fundusz w połowie grudnia 2009 r. ogłosił konkurs na realizację zadań zlecanych w 2010 r. Założenia konkursu zakładają zlecenie fundacjom oraz organizacjom pozarządowym realizacji wszystkich rodzajów zadań, o których mowa w rozporządzeniu MPiPS z lutego 2008 r. w sprawie rodzajów zadań z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych zlecanych fundacjom oraz organizacjom pozarządowym.
9. Czy dopuszczalnym jest by odpowiedzi na pytania kierowane do Biura Pełnomocnika przez firmę prowadzącą działalność komercyjną były na jej stronie internetowej kodowane i udostępniane jedynie za odpłatnością? Czy jest możliwe ich udostępnienia również na stronie BON?
Publikowanie odpowiedzi Biura Pełnomocnika możliwe jest wyłącznie w momencie kiedy odpowiedź jest przekazana do nieodpłatnego odbioru. Na wszelkie pisma zawierające pytania kierowane do pełnomocnika ze strony poszczególnych organizacji, instytucji udzielane są wyczerpujące odpowiedzi, kierowane do zainteresowanej strony. Podmiot taki nie powinien udostępniać tych informacji innym podmiotom czerpiąc z tego jakiekolwiek korzyści majątkowe. Rozważamy opublikowanie odpowiedzi na pytania najczęściej kierowane do pełnomocnika rządu na stronach internetowych Biura Pełnomocnika, co pozwoli rozwiać wątpliwości pracodawców zatrudniających bądź chcących zatrudnić osoby niepełnosprawne.
10. Jakie jest stanowisko Pana Ministra w sprawie ustawy o finansach publicznych, która zakłada m.in. likwidację osobowości prawnej PFRON, pozbawianie go Rady Nadzorczej, przekazanie zadań realizowanych przez oddziały Funduszu do marszałków województw oraz przekształcenie go w wyodrębniony rachunek bankowy?
Odpowiadając na oczekiwania środowiska opowiadamy się za zachowaniem przez PFRON osobowości prawnej i odrębności, a także usytuowaniem pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych przy prezesie Rady Ministrów, a nie jak dotychczas w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. Ranga i rola pełnomocnika, muszą być wzmocnione, zaś PFRON powinien być skutecznym narzędziem wpływania pełnomocnika i rządu na zwiększanie szans samodzielności osób niepełnosprawnych. Dwa lata jakie pozostały nam do wejścia w życie ustawy o finansach publicznych pozwolą na wnikliwą analizę sytuacji oraz pozwolą odpowiednio zabezpieczyć interesy osób niepełnosprawnych. Będziemy się starać we właściwy sposób zachować środki na wspieranie tych osób w dotychczasowym zakresie.
Dziękujemy bardzo za udzielenie odpowiedzi na przedstawione zagadnienia.
Zespół „Naszych Spraw”
