Przepisy ws. osób ubezwłasnowolnionych naruszają ich godność

Przepisy ws. osób ubezwłasnowolnionych naruszają ich godność

Przepisy odnoszące się do zasad umieszczania w domach pomocy społecznej (DPS) osób ubezwłasnowolnionych są niekonstytucyjne i naruszają godność tych osób - oceniła Fundacja Helsińska w opinii przesłanej Trybunałowi Konstytucyjnemu.

Według szacunków fundacji w DPS dla osób niepełnosprawnych intelektualnie i psychicznie może przebywać ponad 12 tys. osób całkowicie ubezwłasnowolnionych, zaś kolejne kilka tysięcy w innych typach DPS.

Zdaniem Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka zapisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego są „wyrazem przedmiotowego traktowania przez ustawodawcę osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną oraz przekonania, że wola i preferencje takich osób nie mają absolutnie żadnego znaczenia”.
„Przepisy te naruszają nie tylko wolność osobistą czy prawo do sądu osób ubezwłasnowolnionych, lecz przede wszystkim ich godność” – podkreślono w tej opinii. Według fundacji takie regulacje „są nie do pogodzenia z zasadą poszanowania godności ludzkiej, opartej przecież na idei, że każdy człowiek jest celem samym w sobie, a nigdy jedynie środkiem do osiągnięcia celu”.

Fundacja przekazała swoją opinię do TK jako tzw. przyjaciel sądu w związku z rozprawą wyznaczoną przez Trybunał na wtorek 28 czerwca. Tego dnia TK w składzie pięciu sędziów ma zająć się złożonym w listopadzie zeszłego roku wnioskiem rzecznika praw obywatelskich Adama Bodnara. Zaskarżył on regulacje odnoszące się do zasad umieszczania w DPS osób całkowicie ubezwłasnowolnionych.

Według RPO istniejące obecnie „gwarancje ochrony praw osób z niepełnosprawnością psychiczną lub intelektualną należy ocenić jako niewystarczające i nieskuteczne”. W ocenie rzecznika niezgodna z konstytucją jest regulacja pozwalająca, aby osoba z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną – w zastępstwie której działa jej opiekun prawny – pozbawiona była możliwości kwestionowania orzeczenia sądu wyrażającego zgodę na umieszczenie jej w DPS.
Ponadto – jak dodał RPO – w przypadku ewentualnej poprawy stanu psychicznego osoba ubezwłasnowolniona umieszczona w DPS nie ma możliwości wystąpienia do sądu opiekuńczego o zmianę orzeczenia dotyczącego tego umieszczenia – w konsekwencji pobyt może mieć charakter bezterminowy.

W ocenie HFPC nie ma wątpliwości, że przymusowe umieszczenie osoby w DPS można uznać za formę pozbawienia wolności.
„Konsekwencją uznania przymusowego umieszczenia w DPS za formę pozbawienia wolności jest konieczność zagwarantowania osobom pozbawianym w ten sposób wolności odpowiednich praw proceduralnych” – zaznaczyła fundacja. Tymczasem – jak wskazała – obecnie brak jest takich gwarancji.

„Zakwestionowane przez RPO przepisy prowadzą do sytuacji, w której najprawdopodobniej kilkanaście tysięcy osób w Polsce przebywa w DPS, często wbrew własnej woli, bez dostępu do jakichkolwiek środków ochrony prawnej. Kolejne tysiące trafiają tam z kolei każdego roku po przeprowadzeniu postępowania, którego są jedynie biernymi przedmiotami, a nie podmiotami uprawnionymi do aktywnej obrony własnych interesów” – zaznaczyła HFPC.

Dlatego, jak dodano w opinii, ewentualne uchylenie przez TK zaskarżonych przepisów „powinno stanowić dopiero pierwszy krok na drodze do zapewnienia pełnej ochrony wolności osobistej osób z niepełnosprawnością”. Powinny bowiem zostać wprowadzone dodatkowe zmiany w prawie reformujące kwestie ubezwłasnowolnienia i na przykład nakładające na sądy opiekuńcze obowiązek dokonywania okresowych kontroli aktualności przesłanek przemawiających za umieszczeniem osoby w DPS.

Rozprawie przed TK przewodniczył będzie sędzia Marek Zubik, zaś sprawozdawcą sprawy będzie sędzia Małgorzata Pyziak-Szafnicka.

Od kilku miesięcy trwa kryzys wokół TK, który nie wyznaczał terminów rozpraw, chcąc najpierw zbadać grudniową nowelę ustawy o TK autorstwa PiS. 9 marca 12-osobowy skład TK orzekł, że cała nowela narusza konstytucję. Według rządu nie był to wyrok i dlatego nie został opublikowany. Niepublikowane są też kolejne wyroki wydawane przez TK po 9 marca – przedstawiciele władz mówią, że TK ma orzekać zgodnie z grudniową nowelą. (PAP)

mja/ bos/

Data publikacji: 24.06.2016 r.

Udostępnij

Zachęcamy do zapisania się do Newslettera

Przeczytaj również