RPO o niepełnosprawnych: najważniejsza integracja i aktywizacja społeczna

W biurze rzecznika 24 czerwca odbyło się spotkanie dotyczące tego, jak w latach 2012-2014 realizowana była w Polsce konwencja. Przedstawiono raport RPO o sytuacji osób z niepełnosprawnością w Polsce oraz Społeczny Raport Alternatywny z realizacji konwencji, który przygotowały organizacje pozarządowe.
– Uważam, że od momentu ratyfikacji konwencji bardzo wiele się zmieniło (…). Wreszcie weszliśmy na drogę, na której żądamy konkretnych terminów, instytucji, zmian prawnych. Trzeba to dalej egzekwować – powiedziała PAP rzecznik praw obywatelskich prof. Irena Lipowicz.

Jednocześnie wskazywała, czego jeszcze w Polsce brakuje. – Potrzebujemy zmiany w zakresie orzecznictwa o niepełnosprawności na jednolite, potrzebujemy zmiany definicji, usunięcia błędów w tłumaczeniu konwencji, bo to wstydliwe. Tam są tak kuriozalne błędy jak pomylenie zdolności prawnej ze zdolnością do czynności prawnej. Potrzebujemy zmiany w zakresie zasiłków, tak żeby umożliwiały one powrót na rynek pracy, państwu opłacą się asystenci i opiekunowie osób niepełnosprawnych – wyliczała rzecznik.
Według Lipowicz największe bariery wynikają z niezrozumiałego uporu w zakresie deinstytucjonalizacji placówek opiekuńczych. Przekonywała, że konieczne są małe domy opieki a nie ogromne molochy.

Według RPO, aby prawa zawarte w konwencji były realizowane, niezbędne jest przyjęcie ogólnokrajowej strategii o prawach osób niepełnosprawnych oraz opracowanie i wdrożenie jednolitego sytemu orzekania w zakresie funkcjonowania osób z niepełnosprawnościami we wszystkich obszarach życia: opiece zdrowotnej, edukacji, pracy.
Ze sprawozdania wynika też, że konieczne jest zniesienie instytucji ubezwłasnowolnienia i wprowadzenie form wsparcia dla osób z niepełnosprawnością intelektualną; odstąpienie od zakazów małżeńskich, bo zdarza się, że osoby z niepełnosprawnościami nie mają prawa do decydowania o tej sferze swojego życia. Podkreślono też konieczność ochrony osób z niepełnosprawnościami przed dyskryminacją, dbanie o nietworzenie barier architektonicznych w budynkach użyteczności publicznej.

RPO rekomenduje też przyjęcie i wdrożenie ustawy o darmowej pomocy prawnej, wprowadzenie instytucji asystenta dla osób z niepełnosprawnościami i zmianę modelu opieki instytucjonalnego na bardziej rodzinny. Chodzi o to, by osoby niezdolne do samodzielnego życia przebywały w przyjaznych, rodzinnych, niewielkich placówkach, a nie ogromnych domach opieki społecznej.

Podczas spotkania prof. Lipowicz mówiła o konieczności kampanii społecznej nt. likwidacji aborcji eugenicznej. Jak wyjaśniła później PAP, miała sygnały od stowarzyszenia osób z niepełnosprawnością intelektualną, które czuły się pokrzywdzone tym, że pewne wady płodu, np. zespół Downa, mogą być przesłanką do usunięcia ciąży, a tymczasem m.in. ewolucja medycyny pokazała, że wiele osób z tym zespołem może w miarę normalnie funkcjonować w społeczeństwie, skończyć szkołę średnią, czasami nawet studia.
Lipowicz proponuje, by wybrać jedną ciężką niepełnosprawność umysłową i jedną fizyczną, które dziś są w polskim prawie przesłankami do wykonania aborcji i pokazać w kampanii społecznej, że są osoby, które z takimi zaburzeniami żyją, funkcjonują w społeczeństwie i są zadowolone z życia. Według niej mogłoby to spowodować zmianę myślenia społeczeństwa i osób tworzących w Polsce prawo.

Na spotkaniu przedstawiono także raport społeczny dot. sytuacji osób z niepełnosprawnościami w Polsce. Według jego autorów, sytuacja zmienia się w Polsce na lepsze, ale zmiany zachodzą zbyt wolno i często dopiero w reakcji na protesty grup społecznych. „Polska potrzebuje głębokiego przedefiniowania polityki społecznej, w przeciwnym wypadku prawa osób z niepełnosprawnościami nie będą przestrzegane” – napisano w sprawozdaniu.
Według strony społecznej największym problemem jest ogromna nierówność sytuacji niepełnosprawnych w miastach i na wsi. Za drugą nierozwiązaną kwestię uznano model orzekania o niepełnosprawności, który zdaniem autorów raportu wymaga dogłębnej reformy. Pilnym działaniem, jak wskazano, jest też umocowanie pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych, który dziś jest sekretarzem stanu w resorcie pracy. Według organizacji pozarządowych powoduje to, że sprawy osób z niepełnosprawnościami traktowane są tylko jako zadanie ministerstwa, a źródła ich finansowania szuka się jedynie w Państwowym Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Jak mówiła PAP prof. Lipowicz społeczeństwo niepełnosprawnych dobrze ocenia pracę obecnego pełnomocnika wiceministra Jarosława Dudy, co nie zmienia jednak faktu, że na sprawy tej grupy osób patrzy on przez pryzmat jednego resortu. – Dlaczego nie mamy ministra w kancelarii premiera, który nie musiałby błagać i zabiegać o realizację konwencji, z minimalnym budżetem, ale byłby normalnym ministrem. Tego potrzebujemy – powiedziała.
Innym postulatem strony społecznej jest odejście od przyjmowania, że wsparcie i usługi dla niepełnosprawnych muszą być uzależnione od kryterium dochodowego, jakie uzyskuje rodzina, w której funkcjonuje osoba niepełnosprawna.

Spośród 38,5 mln Polaków – według GUS – 4,6 mln ma urzędowe poświadczenie niepełnosprawności. Według organizacji pozarządowych system orzekania nie obejmuje wszystkich przypadków i można szacować, że postanowienia Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych mogą dotyczyć prawie 1/4 Polaków.

Polska ratyfikowała konwencję w 2012 r. Zawiera ona przepisy zakazujące dyskryminowania niepełnosprawnych, a także nakazujące: tworzenie warunków do korzystania przez nich z praw na równi z innymi osobami oraz wprowadzenie rozwiązań specjalnie do nich adresowanych. Dokument podkreśla znaczenie, jakie mają dla niepełnosprawnych samodzielność i niezależność. Zwraca uwagę na potrzebę ich udziału w procesach decyzyjnych, a także znaczenie dostępności np. do opieki zdrowotnej, edukacji, informacji i komunikacji. (PAP)

bos/ pz/

Data publikacji: 25.06.2015 r.