Jaka przyszłość zakładów pracy chronionej?

Jaka przyszłość zakładów pracy chronionej?

„Założenia do zmian w systemie wspierania osób niepełnosprawnych – konsultacje społeczne" to tytuł konferencji, którą 6 listopada 2014 r. w Warszawie zorganizował Krajowy Związek Rewizyjny Spółdzielni Inwalidów i Spółdzielni Niewidomych.

Była ona okazją do poznania dwóch nowych wiceprezesów PFRON – Janusza Wesołowskiego i Marcina Horynia. Niestety, z racji innych obowiązków w spotkaniu nie wzięli udziału przedstawiciele Biura Pełnomocnika Rządu ds Osób Niepełnosprawnych (BON), więc spotkanie stało się okazją do dyskusji nad najbliższymi planami PFRON. W jego trakcie wypracowano również stanowisko środowiska spółdzielczych ZPCh wobec rozpoczętych przez BON, prac nad kształtem nowych regulacji dotyczących osób z niepełnosprawnoscią i dyskusji na temat zmian niezbędnych w ustawie o rehabilitacji.

Negatywne skutki ostatniej noweli
Opracowane przez BON założenia do prac nad nowym prawem dotyczącym osób z niepełnosprawnoscią są na dosyć wstępnym etapie i jest to w zasadzie zestaw rozbudowanych pytań do przeanalizowania w trakcie konsultacji społecznych. Trudno więc nazwać je założeniami do ustawy, raczej badaniem opinii różnych środowisk, co do kształtu przyszłego prawa. Świadczy to, niestety, o odległym terminie wprowadzenia nowych rozwiązań. Dzisiejsza ustawa o rehabilitacji, dziesiątki razy już nowelizowana, nie wyznacza spójnego kierunku w zakresie wsparcia rehabilitacji i różnych form aktywności osób z niepełnosprawnością w Polsce. Kolejne nowelizacje co najwyżej pozwalają jej nadążać za zjawiskami gospodarczymi i są najczęściej podyktowane bieżącą sytuacją finansową PFRON. Zmieniające się przepisy dotyczące zatrudniania osób niepełnosprawnych, które zmieniają się corocznie, a ostatnio nawet 2-3 razy do roku, są negatywnie odbierane przez dotychczasowych i potencjalnych pracodawców osób niepełnosprawnych. Znalazło to również odzwierciedlenie w spadającym poziomie zatrudnienia tych osób, na które wypłacane jest dofinansowanie z SODiR, przy jednym z najniższych w Europie wskaźników aktywnosci zawodowej tej grupy osób.

Zdaniem środowiska pracodawców prowadzących ZPCh, zrównanie dofinansowań dla otwartego rynku przyspieszyło proces rezygnacji niektórych podmiotów z posiadania statusu ZPCh. Zmieniona z inicjatywy resortu pracy ustawy o rehabilitacji wyraźnie faworyzuje w tym zakresie przedsiębiorców z otwartego rynku pracy, którym bez nakładania dodatkowych obowiązków podwyższono dofinansowanie na zatrudnienie pracowników z niepełnosprawnością. Obowiązki jakie dziś spoczywają na ZPCh pozostały bez zmian, a dofinansowanie znacząco sie zmniejszyło oraz zlikwidowano możliwość corocznej jego waloryzacji, poprzez rezygnację z oparcia podstawy dofinansowania z SODiR o wynagrodzenie minimalne. Początkowe deklaracje resortu w sprawie planowanego zmniejszenia obciążeń dla ZPCh zakończyły się na obietnicach. Zmniejszanie się wysokości dofinansowań w relacji do kosztów płacy zniechęca prowadzących ZPCh do „dźwigania” tego statusu i naturalnym wyborem staje się rezygnacja z niego. Ta z kolei jest przyczyną ciekawego zjawiska w statystyce zatrudnienia osób niepełnosprawnych, gdy z dnia na dzień zmniejsza się zatrudnienie w sektorze ZPCh, by wzrosnąć w sektorze otwartego rynku. Środowisko ZPCh uważa, że taki „sukces” nowelizacji nie służy zwłaszcza zatrudnionym osobom niepełnosprawnym. Pracownicy ZPCh rezygnującego ze statusu, z dnia na dzień tracą możliwość korzystania z opieki medycznej zapewnianej dotychczas przez zakład, a ewentualne świadczenia z pomocy indywidualnej ZFRON są dodatkowo pomniejszone o składki ZUS. Co prawda w tej ostatniej kwestii BON zapowiedziało pewne działania i na wiosnę spodziewane jest zwolnienie ze składek świadczeń pochodzących z ZFRON również w byłych ZPCh.

Szkodliwa interpretacja
Wciąż duże emocje wywołuje podtrzymanie stanowiska BON w kwestii terminu przekazywania środków pochodzących ze zwolnienia podatkowego na konto ZFRON. Niekorzystna interpretacja przepisu przez BON w roku 2009 wciąż odciska piętno na pracodawcach, którzy nie zachowali 7-dniowego terminu na przekazanie środków na ZFRON. Pomimo nacisków środowiska ZPCh, popartych korzystnymi dla pracodawców wyrokami Wojewódzkich Sądów Administracyjnych, BON wciąż nie zauważa, że utrzymywanie swojej interpretacji, dyskryminuje tę część pracodawców. Obowiązek przelewu środków ze zwolnienia podatkowego na konto ZFRON w ciągu 7 dni od wypłaty wynagrodzeń, stawia grupę pracodawców ZPCh w gorszej sytuacji od innych, którzy mają czas na odprowadzenie podatku dochodowego od płac aż do 20 dnia następnego miesiąca. Spóźnienie z wpłatą do Urzędu Skarbowego skutkuje koniecznością zapłaty karnych odsetek, które wynoszą 10 proc. w skali roku, gdy tymczasem opóźnienie wpłaty na ZFRON kosztuje aż 30 proc. choćby za jeden dzień zwłoki. Utrzymywanie tego stanu jest za to bardzo korzystne dla budżetu PFRON, gdyż wpłaty te zasilają właśnie ten Fundusz. Kwoty kar liczone w milionach złotych drenują więc dalej konta pracodawców, a jak wynika z komunikatu BON chęci do zmiany tej nietrafionej interpretacji brak. Pomimo zapewnień ze strony resortu pracy o staraniach we wsparciu dla sektora zakładów pracy chronionej, decyzji i skutecznych działań wciąż brak. Istniejący sektor ZPCh jest chyba wciąż zbyt liczny i przez to zbyt kosztowny w utrzymaniu, aby przy posiadanych środkach z jego pomocą realizować skutecznie jego główne zadanie – zapewnianie chronionego zatrudnienia dla osób ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności.

Malejące wpływy PFRON
Zachowanie osobowości prawnej PFRON na dotychczasowych zasadach, aż do 2020 roku, zabezpieczyła uchwalona właśnie nowelizacja ustawy o rehabilitacji. Zdaniem środowiska, pozwoli to Funduszowi wreszcie realizować jego zadania, nie oglądając się na groźbę ewentualnego włączenia PFRON w struktury Ministerstwa Pracy. Utrata osobowości prawnej skutkowałaby na pewno zmniejszeniem roli i zadań, jakie dzisiaj realizuje Fundusz. Choć zdania w tej ostatniej kwestii są również podzielone, uważa się bowiem również, że zmiany w strukturze i zadaniach Funduszu są konieczne. Zaproszeni na konferencję zastępcy prezesa PFRON przedstawili zebranym problematykę bieżących zadań Funduszu oraz ujawnili nieco najbliższych planów. Na dzień dzisiejszy sytuacja finansowa Funduszu jest dobra i nie ma zagrożeń w realizacji zadań, w tym w szczególności wypłat dofinansowań. Plan finansowy PFRON będzie zrealizowany mimo lekkiego spadku wpłat oraz za sprawą opóźnień i redukcji dotacji dla Funduszu z środków budżetu państwa. Dotacja miała w założeniach sięgać 30 proc. budżetu PFRON, a w praktyce realizowana jest w wysokości około 24 proc.. Przychody Funduszu sięgną w 2015 r. kwoty 4,58 mld w tym 880 mln stanowić ma dotacja budżetowa i dużej części, bo prawie w 70 proc. będą redystrybuowane w formie dofinansowań dla pracodawców.

Zatrudnienie zmniejsza się
Ostatnia nowelizacja ustawy w zakresie SODiR – obniżająca wysokość dofinansowań dla ZPCh i zrównująca rynki – wywołała niestety negatywne skutki. W ostatnim roku liczba ZPCh zmniejszyła się o prawie 120 – do 1279 pomiotów we wrześniu 2014. Liczba podmiotów otwartego rynku korzystających z SODiR wzrosła w powyższym okresie z 19 tys. do 21 tys. Zatrudnienie w ZPCh, które we wrześniu 2013 r. wynosiło 168,8 tys. spadło do sierpnia 2014 r. do poziomu 144 tys., co daje spadek o ponad 24 tys. etatów. W porównywalnym okresie otwarty rynek wykazał wzrost z 83,9 do 98,7 tys. Trudno stwierdzić, w jakiej części ten „wzrost” jest wynikiem przesunięcia podmiotów z ZPCh na otwarty rynek pracy. Ogółem od września 2013 r. do września 2014 r.. zatrudnienie dofinansowane przez PFRON zmniejszyło się w osobach z 252,29 tys. do około 241,40 tys. Dalszy spadek o ponad 10 tys. osób w ostatnim roku oznaczać może utrwalenie trendu spadkowego zapoczątkowanego w roku 2011 serią znaczących obniżek dofinansowań.

Pozostawienie ulgi z art. 22 może zmniejszyć roczne przychody PFRON o 700 mln zł!
Prezesi PFRON zwrócili uwagę uczestników na inne niepokojące zjawiska dotyczące zatrudnienia osób z niepełnosprawnością. Zagadnienia te wkrótce będą dyskutowane w ramach prac Rady Konsultacyjnej z zaleceniami PFRON dotyczącymi możliwych działań zmierzających do ochrony interesu zatrudnionych osób niepełnosprawnych. PFRON od roku 2011 obserwuje lawinowy przyrost liczby podmiotów udzielających kontrahentom ulgi we wpłatach na ten Fundusz, w ramach znowelizowanego art. 22. Na początku 2011 roku uprawnionych do udzielania ulgi było 90 podmiotów by sięgnąć we wrześniu 2014 liczby 798. W ślad za wzrostem liczby podmiotów udzielający ulgi spadają wpływy z kar płaconych przez pracodawców niewypełniających obowiązku zatrudniania 6 proc. osób z niepełnosprawnością. Pracodawcy ci mają bowiem możliwość zmniejszenia kwoty wpłaty kary poprzez zakup usług lub produktów od pracodawców udzielających takiej ulgi.
Spadek wpływów z kar za niezatrudnianie osób niepełnosprawnych, poprzez wykorzystywanie ulg z art 22, przekroczył w październiku 2014 r. 55 mln zł. Wykorzystanie tej ulgi w stosunku do roku 2013 zwiększyło się o ponad 25 proc.. Zdaniem przedstawicieli PFRON dynamika wzrostu wykorzystania ulgi wskazuje, że dalsze utrzymanie regulacji art. 22 w niezmienionym kształcie będzie oznaczało zmniejszenie wpływu do Funduszu o ponad 700 mln w skali roku. Postulują oni zatem zmniejszenie atrakcyjności stosowania tej ulgi poprzez obniżenie możliwości jej wykorzystania przez pracodawcę do wysokości 30 proc. w danym miesiącu.

Prowadzący konferencję prezes Związku Jerzy Szreter, postawił tezę, że tak drastyczna zmiana (z 80 proc. do 30 proc.) katastrofalnie odbije się na sprzedaży usług i produkcji oferowanych przez podmioty udzielające ulgi, a zatrudniające najwięcej osób ze schorzeniami specjalnymi i ze stopniem znacznym. Uczestnicy konferencji zastanawiali się czy tak znaczne obniżenie możliwości wykorzystania ulgi nie przyniesie podwójnych strat – zarówno po stronie wpływów PFRON, jak i poprzez wzrost wydatków, gdy dzisiejsi płatnicy kar staną się aktywnymi biorcami pomocy w formie dofinansowania, gdy zatrudnią ponad 6 proc osób niepełnosprawnych. Brak szczegółowych analiz w tym zakresie i wprowadzenie regulacji doraźnie poprawiających budżet PFRON po raz kolejny może zapoczątkować falę niekorzystnych zmian w zatrudnieniu osób z niepełnosprawnością.

Natomiast resort pracy w swoich planach wyklucza możliwość poszerzenia bazy płatników na PFRON poprzez rozszerzenie obowiązku wpłat przez podmioty, w których zatrudnienie wynosi co najmniej 20 etatów (obecnie 25 etatów) i nie zatrudniających co njmniej 6 proc. osób niepełnosprawnych. Postawa ta dziwi szczególnie w kontekście niewzruszalności tego przepisu, który nie uległ zmianie od samego uchwalenia.
Struktura wykorzystanych ulg we wpłatach na Fundusz wskazuje, że większość z nich jest udzielana przez usługodawców – 438 podmioty, a producenci wg PKD to 360 podmioty. Łącznie, w okresie styczeń 2013 r. – wrzesień 2014 r. ulgi udzielone sięgnęły 1.357,85 mln a zostały wykorzystane na kwotę 786,96 mln. Dodatkowo w okresie tym wykorzystane zostały ulgi tzw. zaległe na kwotę 167 mln. Z obserwacji i kontroli Funduszu wynika, że pracodawcy udzielający ulgi z art. 22, przy ich wystawianiu popełniają liczne błędy. Z kontroli w roku 2013 wynikało, że 45 proc. zaświadczeń zostało udzielonych nieprawidłowo, tzn: udzielone zostały w kwocie zawyżonej, podmioty nie były uprawnione do ich udzielania lub podmioty z niej korzystające nie spełniły wymogów, tzn: nie opłaciły terminowo faktury.
Problemem wciąż jest brak realnych sankcji w przypadku uchybień lub celowego działania zmierzającego do zawyżenia ulgi. Plany PFRON w tym zakresie sięgają do rozciągnięcia odpowiedzialności na wystawcę nawet do wysokości nieprawidłowo udzielonej kwoty ulgi.
PFRON boryka się wciąż, z zjawiskiem wykorzystania nabytych ulg sprzed kilku lat. Przed 2011 r. nie działała bowiem regulacja ograniczająca termin wykorzystania ulgi tylko do 12 miesięcy.

Niewolnicy ZFRON i inne głosy w dyskusji
Z dalszych bieżących spraw poruszanych na konferencji warto wskazać na niespójność przepisów w zakresie konieczności zwrotu majątku utworzonego z środków ZFRON, po rezygnacji ze statusu. Zdaniem uczestników, wiele podmiotów, nie rezygnuje ze statusu ZPCh tylko z powodu konieczności zwrotu niezamortyzowanej wartości majątku do PFRON oraz groźby natychmiastowej wnikliwej kontroli ZFRON, po przesłaniu decyzji o rezygnacji ze statusu. Dalsze utrzymywanie statusu ZPCh i z niego wynikającego obowiązku utrzymania podwyższonych wskaźników zatrudnienia osób z niepełnosprawnością utraciło już sens ekonomiczny i stanowi kosztowne obciążenie dla wielu podmiotów. Po ostatniej fali obniżek dofinansowania na zatrudnienie osób niepełnosprawnych, nie pokrywają już one kosztów dodatkowych związanych z ich zatrudnieniem i niższą produktywnością. W dobie spowolnienia gospodarczego oraz presji minimalizacji kosztów, zatrudnianie chronione tej grupy osób w istniejących ZPCHR stało się zbyt kosztowne i wpływa na pogorszenie kondycji ekonomicznej, szczególnie wśród producentów.

Prezes Zbigniew Spławski ze Spółdzielni „Przyjaźń” w Słupcy podkreślił brak wizji w działaniach resortu w zakresie kształtowania polityki zatrudnienia osób z niepełnosprawnością. Z jednej strony resort zapewnia o konieczności utrzymania rynku pracy chronionej, jednocześnie odbierając kolejne przywileje temu sektorowi. Podwyżka dofinansowań z SODiR dla otwartego rynku pracy przy jednoczesnym obniżeniu tych świadczeń o około 25 proc. dla ZPCh jest tego namacalnym dowodem. Prezes zaznaczył, że koszty odtworzenia dostosowanych stanowisk pracy dla osób najciężej poszkodowanych pracujących dzisiaj w jego spółdzielni będą bardzo wysokie, a realizacja dotychczasowej polityki doprowadzi do sytuacji, w której jedyna praca oferowana osobom z niepełnosprawnością, będzie dotyczyła najprostszych prac fizycznych takich jak sprzątanie i pilnowanie mienia.

Prezes Ryszard Płusa ze Spółdzielni „Orpel” w Łodzi przypomniał o braku waloryzacji dofinansowania PFRON dla prowadzonego przez spółdzielnię warsztatu terapii zajęciowej. Brak waloryzacji od 7 lat nie pozwala utrzymać warsztatowi poziomu wykonywanych zadań gdyż przekazywane środki realnie znacząco zmalały.
Tekst i fot. Hubert Pora
Data publikacji: 02.12.2014 r.

Udostępnij

Zachęcamy do zapisania się do Newslettera

Przeczytaj również