Wsparcie instytucjonalne w aktywizacji zawodowej- zatrudnienie wspomagane i trener pracy

Zagadnienia związane z aktywizacją zawodową i zatrudnieniem wspomaganym od lat podejmowane są przez naukowców – m.in. socjologii i pedagogiki z Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, a także przez organizacje pracodawców i organizacje zrzeszające osoby z niepełnosprawnością, których podstawowa działalność skupia się na niesieniu im pomocy przy podejmowaniu pracy. Od czasu wejścia do Unii Europejskiej, w Polsce zrealizowano wiele badań i pilotażowych programów dotycząch wchodzenia tej grupy na rynek pracy – przy udziale środków z EFS oraz EQUAL. Po niektórych, nawet bardzo cennych,  pozostały tylko publikacje, ale niektóre stały się podstawą dalszych działań na rzecz poprawy jakości życia. 

Polska Federacja Zatrudnienia Wspomaganego – zrzesza 15 organizacji, od ponad 15 lat promuje zatrudnienie wspomagane na otwartym rynku pracy. Realizuje projekty, m.in. trenera pracy, szkolenia, współpracuje z urzędami pracy. Te działania przynoszą cenne rezultaty. Nowy zawód trenera pracy może wkrótce stać się bardzo popularny, bowiem, wg zapowiedzi władz, ma uzyskać stabilne podstawy dzięki nowej ustawie.

APS wraz z Federacją  zorganizowały kolejną konferencję naukową dotyczącą doradztwa zawodowego, poświęconą wsparciu instytucjonalnemu w aktywizacji zawodowej. Jest to niejako podsumowanie dotychczasowych badań i zapowiedź kolejnych działań.

Zagadnienia wpływu pracy na jakość życia osób z niepełnosprawnościami przybliżyły prof. Mariola Wolan-Nowakowska oraz mgr Małgorzata Gorący, prezes wrocławskiego Stowarzyszenia „Ostoja”. Podkreśliły konieczność wsparcia instytucjonalnego, które powinno być oferowane  niepełnosprawnym na każdym etapie drogi od edukacji do podjęcia pracy. Mimo wielu uregulowań prawnych nadal brakuje skutecznego modelu wspierania i uczniów i pracowników z niepełnosprawnością. Każdy człowiek ma takie same potrzeby i wartości; jedną z podstawowych jest potrzeba pracy, która wyznacza jakość życia człowieka i wpływa na wszystkie obszary jego funkcjonowania. Brak pracy zdecydowanie obniża tę jakość. W przypadku osób z niepełnosprawnościami praca ma więcej funkcji niż u osób zdrowych, prelegentka podkreślała jej znaczenie rehabilitacyjne, terapeutyczne, społeczne i realizacyjne, pomagające w usprawnianiu. Istotne jest konfrontowanie swych zdolności i możliwości w codziennej pracy.(choć wydaje się, że są to wartości ważne na równi i dla zdrowych i niepełnosprawnych, tyle, że w przypadku braku pracy dla niepełnosprawnych, ich bezczynności społecznej wywołanej licznymi barierami, bardziej uwidaczniają się problemy).

M. Gorący przedstawiła wyniki badań i statystyki dotyczące zatrudnienia. Zwróciła uwagę na nadal istniejące bariery ze strony pracodawców i potencjalnych pracowników. Podkreśliła rolę, jaką powinni odegrać trenerzy pracy na każdym etapie działań – procesu edukacji, w trakcie podejmowania zatrudnienia oraz utrzymania tej pracy. Podkreśliła, że konieczne jest trwałe wdrożenie w życie standardów zatrudnienia wspomaganego; nie doraźnego – w ramach pojedynczych projektów –  a instytucjonalnego, ponieważ obserwuje się, że osoby z niepełnosprawnościami mają ciągle ogromne trudności w poruszaniu się po rynku pracy.

Co instytucje powinny robić – przyjęcie modelu biopsychospołecznego opartego o podmiotowość

Zgodnie z zapisami Konstytucji RP oraz Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami, prawo wyboru między otwartym i chronionym rynkiem pracy powinno być zagwarantowane dla każdej osoby niepełnosprawnej; podobnie prawo do skutecznego wsparcia ze strony urzędów i instytucji. Inkluzja tej grupy potencjalnych pracowników do środowiska pracy to konieczność, nie tylko moralna i społeczna, ale również podyktowana względami ekonomicznymi w czasach, gdy zaczyna brakować rąk do pracy. Obserwuje się, iż w szczególności to młodzież z niepełnosprawnością doświadcza trudności przy przejściu z systemu edukacji na rynek pracy. Podkreślano jak ważne jest zindywidualizowanie wsparcia – jego formy powinny być uzależnione od potrzeb poszczególnych osób, z uwzględnieniem istniejących ograniczeń fizycznych i psychologicznych.

Michał Pelczarski, zastępca dyrektora Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych (BON), zaprezentował statystyki dotyczące aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnością oraz planowane kierunki działań rządu na rzecz tej grupy, sprzyjające wchodzeniu na rynek pracy, na podstawie tzw. mapy drogowej opracowanej w maju br. przez resort rodziny i pracy.

Dane BAEL-GUS 2017 dotyczące osób  z niepełnosprawnością

4,697 mln – liczba ON (NSP 2011)

3,116 mln – ON prawnie powyżej 16 r.ż. (tj. 1,2  proc.populacji w tym wieku)

1,680 mln -ON prawnie w wieku produkcyjnym (tj. 7,7 proc. populacji w tym wieku)

28,9 proc.- wskaźnik aktywności zawodowej

26,3 proc. – wskaźnik zatrudnienia

9,3 proc. – stopa bezrobocia

78,6 tys. – ON zarejestrowanych w PUP – bezrobotni i poszukujący pracy (XII 2017)

ok. 800 tys. osób pobiera świadczenia rentowe

Tworzenie polityki sprzyjającej wprowadzaniu osób z niepełnosprawnością na rynek pracy

Opracowywany obecnie pakiet nowych aktów prawnych dotyczących wspierania tych osón na rynku pracy, w tym nowelizacja ustawy o rehabilitacji, mają wejść w życie jeszcze w br. -zapowiedział Michał Pelczarski. Powstanie odrębna ustawa o zatrudnieniu wspomaganym systemowo regulująca działania trenera pracy, agencji zatrudnienia wspomaganego oraz dotowania organizacji pozarządowych. Pelczarski podkreślił, że zaczynają się konsultacje społeczne i BON oczekuje na propozycje ze strony środowiska.

Już w tym roku zwiększa się poziom dofiansowania dla uczestników WTZ oraz dla ZAZ (zmienia się dotychczasowy algorytm), a także dla osób ze znacznym stopniem niepełnoprawności na turnusy rehabilitacyjne.

Program Za życiem poszerza się o kolejne elementy związane z elastycznym zatrudnieniem. Jesienią powstanie strategia działań na lata 2018-2030 zawierająca rozwiązania dla osób niepełnosprawnych, w tym dotyczące pracy. Do końca listopada trwać będą konsultacje społeczne dotyczące nowych rozwiązań.

Dyrektor Pelczarski podał kilka liczb na podstawie opracowań BON: otóż na rynku pracy funkcjonuje ok. 118 narzędzi wsparcia rynku pracy realizowanych przez PFRON, ZUS samorządy. Działania te reguluje 18 ustaw. Z kwoty 44 mld zł aż 80 proc. wydatków idzie na świadczenia pieniężne i inne działania pasywne. Planuje się uruchomienie aktywnych narzędzi – aktywizujących osoby z niepełnosprawnością i pracodawców. Ważne, by obok rynku pracy chronionej, który jest niezbędny i ważny, rozwijał się dynamiczniej otwarty rynek pracy ( ZPCh i ZAZ to ok. 1000 pracodawców zatrudniających 122 tys. osób z niepełnosprawnością; obecnie 29 tys. pracodawców na rynku otwartym otrzymuje środki z PFRON na wsparcie zatrudnienia ok. 130 tys  tych osób).

ZUS a rehabilitacja przedrentowa

Przedstawicielka ZUS, wicedyrektor Departamentu Prewencji i Rehabilitacji Anna Sójka swoje wystąpienie poświęciła formom rehabilitacji finansowanej przez ZUS. Celem rehabilitacji przedrentowej jest przywrócenie do pracy pracownika, umożliwienie rehabilitacji jeszcze na zwolnieniu lekarskim, przed świadczeniem rehabilitacyjnym bądź rentą. Prowadzona ona jest w formie stacjonarnej oraz w trybie ambulatoryjnym. Czas oczekiwania na ni  to ok.2 miesiące, okres trwania tej rehabilitacji uzależniony jest od wskazań medycznych, tak by cykl rehabilitacji pozwolił na powrót do pracy. Prowadzono program pilotażowy rehabilitacji powypadkowej dla 430 osób, który trwał 1,5 roku; dał zadowalające wyniki. Znacząca część osób, które w szybkim czasie po pobycie w szpitalu przeszły rehabilitację, powracała do pracy.

Blisko 90 tys. osób rocznie kierowanych jest na rehabilitację leczniczą ZUS. Średni wiek pacjentów to 50+, w większości kobiety (często w wyniku leczenia chorób nowotworowych). Liczba obsłużonych osób uzależniona jest od środków finansowych, którymi dysponuje ZUS na prewencję rentową (podobnie jak PFRON na turnusy rehabilitacyjne). Od 1996 do 2017 roku skorzystało z niej 1 mln 340 tys. osób.

Przedstawicielka ZUS zaprezentowała także planowane projekty – m.in poszerzenie rehabilitacji przedrentowej o osoby z nowymi grupami schorzeń. Dotychczas z rehabilitacji korzystały głównie osoby ze schorzeniami narządu ruchu, układu krążenia oraz ze schorzeniami psychicznymi. Wkrótce będą objęte programem rehabilitacji osoby rokujące powrót do pracy ze stwardnieniem rozsianym.

ZUS z partnerami rozpoczyna program wspierany przez EFS, którego celem ma być wypracowanie praktycznego systemu kompleksowej rehabilitacji. Jest to o tyle ciekawe, że Polska od czasów powojennych słynęła na międzynarodowej arenie naukowej z tzw. polskiej szkoły rehabilitacji. Koncepcja ta wypracowana przez prof. Wiktora Degę, realizowana w Konstancinie przez prof. Weissa, przez lata propagowana przez prof. Malanowską, ma szanse uzyskać ramy prawne, może nareszcie realizowana będzie przez ośrodki medyczne we współpracy z instytucjami takimi jak ZUS i NFZ.

Praca, zatrudnienie, zadowolenie

„Kto ma moc nad pracą, ten ma moc nad człowiekiem” powiedział ks.J. Tischner – tak swoją  wypowiedź rozpoczęła prof. Anna Firkowska-Mankiewicz. 

Skupiła się na wpływie pracy na jakość życia. Podkreśliła, że praca to dobro szczególnie trudno osiągalne  dla osób z niepełnosprawnością  intelektualną. Te osoby z największą trudnością odnajdują  sie na rynku pracy i są szczególnie dyskryminowane. Podkreśliła, iż praca – to czynności podejmowane dla realizacji zamierzonego celu, zaś zatrudnienie – to praca na umowę i za pieniądze.

Zacytowała osobę niepełnosprawną: „Praca to powód żeby rano wstać, żeby robić coś pożytecznego i dostawać za to pieniądze”. Przypomniała zasadę normalizacji – ludziom niepełnosprawnym należą się maksymalnie jak najbardziej normalne, zwyczajne (podobne jak dla osób zdrowych) warunki życia i pracy – sensownej pracy. Badania porównawcze pracowników ZAZ, uczestników WTZ oraz uczniów specjalnych szkół zawodowych pokazały, że prawdziwa praca za wynagrodzeniem daje im poczucie samodzielności i zadowolenie.  m wyższy poziom niezależności w sferze mieszkalnictwa, środowiska, pracy, a także zintegrowania z resztą społeczności, tym jakość życia jest wyższa.

Prof. Daniel Kukla zajmujący się doradztwem zawodowym zwrócił uwagę, że często brak dążenia do podjęcia pracy nie wynika z ograniczeń spowodowanych samą niepełnosprawnością, a z barier psychologicznych, błędnego wychowania w rodzinie, marginalizacji. Doradztwo zawodowe oparte jest o wyrabianie poczucia własnej wartości, wzmocnienie psychologiczne samooceny, a także motywacji do rozwoju osobistego. Ich niedobór wynika z niskiej samooceny osób niepełnosprawnych, ponieważ środowisko rodzinne nie wyrabia w nich poczucia wartości jako osób potencjalnie pracujących. Stąd tak wiele uwagi na szkoleniach dla bezrobotnych poświęca się motywacji, wzmacnianiu osób poprzez oddziaływanie na ich odkrywane potrzeby i możliwości, przełamywanie barier mentalnych. W procesie doradztwa zawodowego należy przyporządkowywać zawód do możliwości i potencjału konkretnej osoby nie zapominając  jednak o jej ograniczeniach. Istnieje pilna potrzeba szkolenia doradców zawodowych profesjonalnych, właściwie przygotowanych do pracy z osobami o różnych rodzajach niepełnosprawności.

O nowych praktykach HR – zarządzania zasobami ludzkimi w oparciu o zasadę różnorodności opowiedziała prof. Agnieszka Lipińska-Grobelny. Jako że obecnie zaznacza się niedobór pracowników na rynku pracy, dlatego pojawiają się nowe szanse przed osobami niepełnosprawnymi. Działy kadr w odmienny niż dawniej sposób podchodzą do poszukiwania pracowników – szukają ich także w grupach, które dotychczas pomijali, tj. osoby 55+, osoby niepełnosprawne; proponują szkolenia nowym pracownikom, zachęcają do rozwoju zawodowego. rozwijają politykę odpowiedzialności społecznej, co poprawia wizerunek firmy przed klientami. Zwrócono uwagę na problem stojący przed przedsiębiorcami, którzy muszą pogodzić rachunek ekonomiczny i wynik finansowy z trendami panującymi na rynku: z polityką odpowiedzialności społecznej, ze zrównoważonym biznesem. Wiadomo, że firma społecznie odpowiedzialna jest coraz częściej lepiej postrzegana na rynku. Jednak z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych wiążą się dodatkowe koszty, stąd konieczność ich wspierania, dotowania przez państwo. Konieczne jest również stabilne prawo gwarantujące konkretne wsparcie pracodawcom oraz rozwój nowoczesnego kształcenia osób z niepełnosprawnością, dostosowanego do ich indywidualnych możliwości oraz do zapotrzebowania rynku pracy. Trener wspierający osoby przy wyborze kierunku kształcenia, trener pomagający dokonać wyboru pracy, trener wspierający w momencie podejmowania pracy. To zawód dający szanse na łatwiejsze wchodzenie osób niepełnosprawnych na rynek pracy.

Konkluzją konferencji było stwierdzenie, że najlepszą drogą do osiągnięcia zmian w zakresie dostępności do pracy dla osób niepełnosprawnych jest wielosektorowe partnerstwo, w którym wszystkie strony są odpowiedzialne za osiągnięte sukcesy.

Tekst i fot. Aldona Łagowska

Zobacz galerię…

Data publikacji: 14.06.2018 r.