Twórczość ta nazywana często art. brut lub outsider art dla wielu znawców i teoretyków sztuki, ale także dla tzw. szerokiego odbiorcy nie jest łatwa do sklasyfikowania. Niepogłębiona studiami, najczęściej bez znajomości dorobku kulturowego i świadomości tradycji i ciągłości sztuki oraz nie wchodząca z nią w żadne relacje – aprobaty czy buntu – bardzo często zaskakuje estetyczną dojrzałością.
– Bardzo istotne jest, by praktyka mogła spotykać się z teorią. I temu służą takie właśnie spotkania – już na wstępie powiedziała mgr Sonia Wilk z Muzeum Śl., witając przybyłych. – Doświadczenia życiowe osób z niepełnosprawnością intelektualną (ONI) są bardzo ściśle powiązane ze sposobem ich wyrażania. Natomiast osiągane przez nich efekty twórcze trzeba mierzyć tą samą miarą jak innych (zdrowych) twórców. Jedynym właściwym kryterium jest sztuka – podkreśliła. O jej roli w życiu osób niepełnosprawnych kilka uwag z punktu widzenia pedagoga i pedagogiki wygłosił dr hab. Zenon Gajdzica, profesor Uniwersytetu Śląskiego, Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji.
O doświadczeniach praktyka opowiedziała dr Grażyna Szafraniec z Instytutu Pedagogiki UŚl. Dokonała fascynującej prezentacji twórczości ONI różnymi technikami (np. palcami), zarówno prac nagrodzonych na przeróżnych festiwalach i konkursach, jak i tych powstających na co dzień, na zajęciach w warsztatach terapii zajęciowej. Dla porównania zestawiła przykłady ich twórczości z propozycjami studentów ASP, którzy – w powszechnej opinii – byli zdecydowanie mniej ciekawi i słabsi, także artystycznie. – Artysta z niepełnosprawnością nie tylko może, ale wręcz musi być twórcą. Umożliwiając mu tworzenie oddziaływujemy wprost na jakość jego życia – podkreśliła dr G. Szafraniec. Bardzo zajmująco mówił również dr Grzegorz Odoj z UŚl., na temat powodów dystansu wobec osób z niepełnosprawnością, w wykładzie: „Osoba niepełnosprawna jako obcy. Perspektywa antropologiczna”. – Człowiek chce żyć w przestrzeni uporządkowanej (zdiagnozowanej, sklasyfikowanej, bezpiecznej), a obcy (czyli „inny”) budzi lęk, niepokój, ale też fascynację – podkreślił prelegent, zastanawiając się, jak skutecznie przełamać bariery porozumienia, stereotypy postrzegania osób niepełnosprawnych intelektualnie.
Poprzez drugą część spotkania, którą prowadziła dr G. Szafraniec, teoretycy – naukowcy akademiccy – wsparci przez praktyków oraz zaprezentowane filmy o sztuce ONI, zapisali niezwykle pożyteczny i potrzebny głos w dyskusji nt. postrzegania tej twórczości w ogóle.
Towarzyszące konferencji wystawy „Świat idealny Pawła Garncorza” oraz „Eros à la naif” wydają się być idealnym wręcz dopełnieniem przedstawionych wykładów oraz wcześniejszych wydarzeń realizowanych w ramach całego projektu „ONI – promocja sztuki…”, m.in. na interesujących warsztatach muzycznych zakończonych koncertem w ich wykonaniu z profesjonalną orkiestrą w Akademii Muzycznej oraz artystycznych – w Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. Także na seminariach, wernisażach i wystawach organizowanych od maja 2010 r. w placówkach kulturalnych miast województwa śląskiego.
Występy artystyczne w wykonaniu osób z niepełnosprawnością intelektualną, np. zespołu z WTZ „Promyk” w Katowicach czy zespołu ze Stowarzyszenia Pomocy Niepełnosprawnym „Skarbek” w Mysłowicach oraz wernisaże i wystawy prac plastycznych ich członków, również ze Stowarzyszenia Wspierania Rozwoju i Twórczości Osób Niepełnosprawnych „Unikat” w Katowicach (np. Pawła Garncorza czy Krzysztofa Sabata), to najlepszy sposób na wypromowanie sztuki ONI oraz jej twórców. Także na integrację artystyczną tych grup ze środowiskiem twórców profesjonalnych, z uczelniami artystycznymi, tak aby sztuka realizowana przez twórców niepełnosprawnych intelektualnie była własnością społeczną, a nie działalnością niszową niewielkich grup.
Kinga Preiss
fot. Autorka, Ryszard Rzebko
