Współcześni naukowcy i lekarze alarmują: po 65. roku życia wzrasta zachorowalność, po 85. – nawet połowa populacji jest zagrożona otępieniem. Tymczasem bardzo wiele osób starszych, wbrew naukowym opiniom, chce żyć aktywnie przezwyciężając postępujące z wiekiem ograniczenia.
Odpowiedzią naszych czasów dla coraz większej liczby osób starszych, są Uniwersytety Trzeciego Wieku, powstające od kilkudziesięciu lat na świecie. Do Polski ich ideę sprowadziła gerontolog, prof. dr Halina Szwarc. Pierwszy w kraju, istniejący do dziś UTW, powstał przy Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego w Warszawie w 1971 roku. Choć takich uczelni jest w kraju obecnie ponad 100, to ich oferta nie jest dostępna dla wszystkich zainteresowanych. Grupą, której szczególnie trudno było korzystać z zajęć są osoby niewidome i słabowidzące. Zbyt duża liczba uczestników, problemy w odbiorze wynikające z uszkodzenia wzroku, brak wykładów z dziedziny tyflogerontologii, to wszystko, jeśli nawet nie uniemożliwiało, to znacznie utrudniało inwalidom wzroku „studiowanie” na już istniejących UTW.
Osoby powyżej 60. roku życia stanowią blisko połowę członków Polskiego Związku Niewidomych. I właśnie z myślą o nich postanowiono w nim zainicjować działalność własnej uczelni dla seniorów. Środki na pierwszy związany z tym projekt, zatytułowany „Akademia Trzeciego Wieku. Ekologia i Zdrowie Osób Niewidomych i Słabowidzących”, udało się pozyskać z Unii Europejskiej (w ramach Programu Środki Przejściowe PL2005/017-488.01.01.01) dzięki konkursowi ogłoszonemu przez Fundację Fundusz Współpracy. Trwał on 10 miesięcy i objął ponad 60 osób z poważnymi bądź umiarkowanymi problemami wzrokowymi mieszkających w województwie mazowieckim, głównie w Warszawie i okolicach oraz kilku przewodników osób, które stale musiały korzystać z ich pomocy. Część uczestników miała także uszkodzony słuch.
Celem projektu było m.in. zwiększenie ogólnej aktywności psychofizycznej i społecznej osób starszych z uszkodzeniem wzroku oraz podniesienie ich świadomości ekologicznej i prozdrowotnej. To w odniesieniu do bezpośrednich jego beneficjentów, czyli uczestników akademii. Zamierzeniem PZN było także wypracowanie modelowych programów oraz form prowadzenia zajęć, które będą uwzględniały specyficzne problemy tych osób i jego promowanie na poziomie regionalnym przy udziale okręgów.
Słuchacze ATW wysłuchali 17 wykładów plenarnych, wzięli udział w zajęciach praktycznych, uczestniczyli też w kilku wycieczkach. Tematyka wykładów, które odbywały się co tydzień od marca do lipca br. w sali Muzeum Biblioteki Centralnej PZN, koncentrowała się przede wszystkim wokół zagadnień ekologicznych, zdrowia, ze szczególnym naciskiem na choroby oczu, słuchu i inne schorzenia typowe dla wieku starszego oraz zasad zdrowego odżywiania.
Zajęcia warsztatowe trwały 16 tygodni i były prowadzone na zasadzie rotacji: każdy „student” akademii przez 4 tygodnie brał udział w każdym z warsztatów: komputerowych, ruchowych, zdrowego odżywiania się i usprawniania umysłu.
Zarówno wykłady, jak i zajęcia praktyczne prowadzone były przez specjalistów poszczególnych dziedzin.
Była jeszcze turystyczna część ATW, która obejmowała cztery jednodniowe wycieczki krajoznawcze autokarem po Mazowszu, m.in. do Puszczy Kampinoskiej i Białej, Nieborowa i Powsina – każda z nich organizowana była oddzielnie dla dwóch grup – oraz trzydniowy wyjazd szkoleniowo-integracyjny do Białowieży pod hasłem „Zielona ATW” . Odbył się on latem, już po zakończeniu zajęć w akademii. Program wyjazdu, oprócz zwiedzania najciekawszych miejsc w regionie, obejmował wykłady, zajęcia ruchowe i wspólną zabawę.
W ramach projektu zorganizowano również ogólnopolski konkurs małej formy literackiej pod hasłem „Ziemia i serce”. Jego efekt to kilkadziesiąt prac – wierszy i fraszek. Inspiracją do ich powstania stały się m.in. wspomniane już wyjazdy w plener. Dwie drugie nagrody (pierwszej jury postanowiło nie przyznawać) otrzymały wiersze: „Białowieże. Poemat o puszczy”, którego autorką jest Krystyna Łagowska i „Tylko w ciszy” autorstwa Ireny Hryncewicz. Jury postanowiło też uhonorować nagrodą specjalną Januarego Witkowskiego za cykl „Ekofraszek”.
Jak wspomniano niektórym osobom w dotarciu na wykłady i zajęcia, a także w trakcie wyjazdów pomagali przewodnicy: członkowie rodzin, wolontariusze, asystenci osób niepełnosprawnych. Z myślą o nich przeprowadzone zostało także w ramach projektu szkolenie przybliżające podstawowe techniki poruszania się z osobami z uszkodzeniem wzroku.
PZN zorganizował również szkolenie dla pracowników i współpracowników jednostek regionalnych, które dotyczyło prowadzenia działań z zakresu edukacji ekologicznej i zdrowotnej osób niewidomych i słabowidzących na szczeblu lokalnym, czyli w poszczególnych okręgach.
Czy udało się zrealizować cele tego projektu? Z pewnością tak. Jego uczestnicy podkreślali przede wszystkim to, że dzięki ATW udało im się opuścić własne cztery ściany, poznać innych ludzi, zapomnieć o codziennych problemach. Po prostu powrócić do aktywnego życia.
Realizacja projektu – jak podkreślają zgodnie jego koordynatorzy, Małgorzata Książek i Grzegorz Kozłowski – udowodniła, że jeżeli osobom starszym z problemami wzrokowymi, oraz innymi dodatkowymi ograniczeniami zapewni się odpowiednią pomoc, zadba o interesujący program wykładów, zorganizuje odpowiednie warsztaty, a także wycieczki o charakterze krajoznawczym – to mogą oni żyć pełnią życia, a ich starość nie musi być okresem przykrym, zgorzkniałym. Wręcz przeciwnie – będą mogli cieszyć się złotą jesienią swojego życia.
Halina Guzowska
