Arteterapia kluczem komunikacji

Kadrę ośrodka stanowią wykwalifikowani nauczyciele i specjaliści posiadający duże doświadczenie w pracy z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Codzienna praca z osobami mającymi problemy z porozumiewaniem się wymaga od nas znajomości różnorodnych metod komunikacji. Stosujemy Makaton, PECS i Mówik – metody opierające się na wykorzystaniu w komunikacji funkcjonalnej gestu i symbolu (obrazka), pismo punktowe Braille’a, język migowy. Wykorzystujemy również logorytmikę oraz elementy arteterapii i bajkoterapii.

Chcemy dzielić się naszym doświadczeniem w zakresie wykorzystania arteterapii w pracy z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Mamy nadzieję, że nasze propozycje oraz doświadczenia wyniesione ze współpracy europejskiej zainteresują Państwa i czytelników „Naszych Spraw”.

Dlaczego arteterapia? Pomysł na projekt

Specyfika naszej placówki wymaga od każdego z nauczycieli i terapeutów nieustannego doskonalenia warsztatu pracy i podnoszenia kwalifikacji. Stale poszukujemy metod i form pracy, które pozwolą w pełni odpowiedzieć na potrzeby naszych wychowanków i pomogą im rozwinąć podstawowe kompetencje, takie jak  umiejętność wyrażania własnych potrzeb i emocji, sprawne (na miarę indywidualnych możliwości) komunikowanie się z drugim człowiekiem.

Chęć poznania nowatorskich rozwiązań i pomysłów w zakresie arteterapii zainspirowała nas do podjęcia działań w ramach programu Erasmus+. Opracowaliśmy więc projekt typu „job-shadowing” (podpatrywanie pracy), który polega na odwiedzaniu zagranicznych placówek i poznawaniu ich metod pracy oraz na dzieleniu się dobrymi praktykami.

O projekcie

Projekt Erasmus+, realizowany pod hasłem „Pomóżcie nam pomóc im. Arteterapia kluczem komunikacji niepełnosprawnych” przewiduje działania w okresie od października 2017 r. do końca sierpnia 2019 r. i obejmuje przede wszystkim wymianę doświadczeń z placówkami specjalistycznymi z krajów partnerskich (Finlandią, Grecją, Czechami, Turcją, Wielką Brytanią). Zakłada on mobilność nauczycieli i specjalistów oraz prezentację, wdrażanie i upowszechnianie wybranych form i metod pracy z zakresu terapii przez sztukę.

Głównym celem działań podejmowanych w ramach projektu jest poprawa komunikacji werbalnej i niewerbalnej podopiecznych poprzez zastosowanie metody arteterapii, obejmującej różnorodne formy oddziaływania poprzez np. muzykę, obraz, ruch.

W ramach współpracy europejskiej nawiązaliśmy kontakt z wybranymi placówkami w krajach partnerskich, które posiadają bogate doświadczenie w stosowaniu arteterapii. Jak dotąd gościliśmy w dwóch europejskich państwach: Finlandii i Czechach.

W dniach 18-24 marca 2018 r., podczas wizyty w Finlandii, w miejscowości Oulu, grupa nauczycieli odwiedziła działające tam szkoły realizujące zasadę edukacji włączającej oraz placówki specjalne, funkcjonujące w sposób podobny do naszego ośrodka.

Uczestnicy wyjazdu zapoznali się z bogatą ofertą technik arteterapeutycznych stosowanych w pracy z osobami niepełnosprawnymi. Wraz z uczniami mogli wykonać rzeźby z gliny, masy papierowej, gipsu oraz przedmioty ceramiczne (np. doniczki, filiżanki). Obserwowali pracę z drewnem i uczestniczyli w zajęciach malarstwa. Ciekawym pomysłem było wspólne wykonywanie przez nauczycieli i uczniów wielkoformatowych plakatów z użyciem różnorodnych materiałów (np. kolorowych taśm) – tzw. popart.

Inne formy terapii przez sztukę prowadzone przez fińską szkołę to teatroterapia, biblioterapia oraz muzykoterapia połączona w ciekawy sposób z chromoterapią, czyli wykorzystaniem barw do celów terapeutycznych. „Leczenie” kolorami odbywa się tam w tzw. białym pokoju (white room), wyposażonym wyłącznie w białe sprzęty. Dzięki takiemu rozwiązaniu barwy odbiera się w sposób bardziej intensywny, co wzmacnia ich oddziaływanie i zwiększa efektywność terapii.

Podczas wizyty w Finlandii duże wrażenie na uczestnikach wyjazdu wywarła rzadko używana technika pracy z osobami z niepełnosprawnością – tzw. landart, czyli sztuka ziemi – wykorzystująca obszar środowiska naturalnego. W tym przypadku działalność artystyczna polegała na tworzeniu w otoczeniu szkoły rzeźb ze śniegu i dekorowanie ich z użyciem naturalnych barwników.

Celem wizyty w Czechach była szkoła Aloyse Klara w Pradze, w skład której wchodzą dwie jednostki: przedszkole oraz szkoła zawodowa. Przez wiele lat była to placówka kształcąca wyłącznie osoby słabowidzące i niewidome, obecnie obejmuje opieką dzieci i młodzież z niepełnosprawnościami różnego typu.

W przedszkolu nauczyciele uczestniczyli w zajęciach grup łączonych (dzieci z dysfunkcjami wzroku, słuchu oraz niepełnosprawnością ruchową i intelektualną). Obserwowali również pracę w zespole dzieci z autyzmem, w którym szczególnie duże znaczenie miało wykorzystanie alternatywnych metod komunikacji dostosowanych do umiejętności i możliwości rozwojowych poszczególnych dzieci.

W trakcie wizyty w szkole zawodowej uczestnicy projektu mieli możliwość poznania metod i form pracy stosowanych podczas zajęć praktycznych, między innymi z zakresu ceramiki, tkactwa, wikliniarstwa, produkcji szczotek oraz projektowania tkanin. Udział w tych zajęciach stanowi dla osób niepełnosprawnych rodzaj arteterapii – umożliwia im autoekspresję, kształtuje umiejętność porozumiewania się i uzewnętrzniania światu własnych przeżyć i odczuć.

A co u nas?

Wizyty w krajach partnerskich i wymiana doświadczeń z pracownikami instytucji przyjmujących to istotne, ale nie jedyne formy realizacji celów projektu. W ośrodku w Dąbrowie Górniczej na bieżąco prowadzone są działania wdrażające, promujące i upowszechniające różnorodne metody komunikacji oraz rozmaite formy terapii przez sztukę.

Jedna z ciekawszych form arteterapii to kamishibai (inaczej „papierowy teatr”, „teatr obrazkowy” czy „teatr narracji”). Jest to wywodząca się z Japonii technika czytania lub opowiadania, wykorzystująca kartonowe plansze z ilustracjami oraz drewnianą skrzynkę (na wzór teatrzyków marionetkowych), w której przedstawiane są kolejne fragmenty historii, bajek lub baśni.

Dzieci z grup przedszkolnych poznały przygotowane techniką teatru obrazkowego przedstawienia: „O panach Palcach”  i „Trzy groszki” . Stały się one inspiracją do twórczej prezentacji treści opowiadań poprzez zabawy dramowe, prace plastyczne oraz kompozycje wykonane techniką „upcyklingu”, czyli wtórnego użycia zbędnych materiałów, które stają się źródłem twórczej ekspresji (w tym przypadku zbudowanie z kolorowych kubeczków fantazyjnego ogrodzenia chroniącego przed wiatrem bohaterów historii).

Kolejna historia zaprezentowana dzieciom za pomocą kamishibai to „Mój przyjaciel Kemushi” – niezwykle sugestywnie i pięknie ilustrowana opowieść o tajemnicy przemian, przemijaniu i związku człowieka ze światem przyrody. Po wysłuchaniu bajki dzieci tworzyły grupowe kolaże, przedstawiające bohatera opowiadania jako barwnego motyla, wykorzystując różne formy plastycznego wyrazu.

Uczniowie szkoły podstawowej poznali technikę teatru obrazkowego uczestnicząc
w spotkaniu z Marudkiem (bajka „Szukając Marudka”). Ta poruszająca opowieść o poszukiwaniu przyjaźni dała dzieciom możliwość refleksji i zweryfikowania swojego postępowania w stosunku do innych. Historia zapoczątkowała burzliwą rozmowę o emocjach towarzyszących dzieciom podczas spektaklu, a następnie posłużyła jako kanwa do wykonania prac plastycznych nawiązujących do treści wysłuchanej opowieści.

Kamishibai pozwala odbiorcom „zanurzyć się” w treść przekazu poprzez spontaniczne przeżywanie emocji, pobudza wyobraźnię i kreatywność. Pomaga rozwijać sprawność słuchania i mówienia, motywuje do wyrażania przeżyć i emocji, stając się nieocenionym narzędziem kształtującym zdolność komunikowania się osób z niepełnosprawnością.

W ośrodku organizowane są również warsztaty, podczas których tworzona będzie książeczka dotykowa przeznaczona dla dzieci z słabowidzących i niewidomych. Główne jej elementy to wykonane z różnorodnych materiałów obrazki uzupełnione tekstem zapisanym w czarnodruku i alfabetem Braille’a.

I co dalej?

Dalszy etap projektu przewiduje wizyty w Grecji, Turcji i Wielkiej Brytanii oraz  kontynuowanie pracy nad doskonaleniem i wdrażaniem metod arteterapeutycznych wspomagających rozwój umiejętności komunikacyjnych uczniów z niepełnosprawnością. Naszym celem jest również dzielenie się doświadczeniem z rodzinami uczniów, współpracownikami oraz zainteresowanymi osobami spoza naszej placówki.

mgr Agnieszka Borówka-Chobot – tyflopedagog, oligofrenopedagog, terapeuta metody Warnkego

mgr Ewa Sypek – tyflopedagog, oligofrenopedagog, trener II st Biofeedback

mgr Anna Kula – logopeda, tyflopedagog, oligofrenopedagog

Data publikacji: 12.06.2018 r.