Żeglarze z psami przewodnikami
Bariera finansowa jest podstawowym problemem przy uprawiania turystyki przez osoby z niepełnosprawnością, niezależnie od rodzaju dysfunkcji, co wykazały badania naukowców polskich z 2003 roku, a co potwierdziły kolejne badania z 2015 roku. Inną ważną barierą , o której zwykle się nie wspomina, jest bariera organizacyjna; bariery sprzętowe i społeczne są niemal tak samo istotne!
Dopiero w dalszej kolejności wymieniane są bariery architektoniczne, a o tych zwykle najwięcej się mówi. Oczywiście ważny jest dostęp do ofert „skrojonych” zależnie od rodzaju niepełnosprawności. Jednak mimo rozwoju biur turystycznych, nadal jest ich za mało. Nie tak, jak potocznie się rozumuje, dla osób z problemami ruchowymi zasadnicze znaczenie mają, poza finansami, nie bariery architektoniczne, a sprzętowe i organizacyjne. Dla osób głuchych znaczące bariery to problemy organizacyjne, społeczne i psychologiczne!
Klasyfikacja barier w uprawianiu turystyki przez osoby niepełnosprawne (Smith) :
• rzeczywiste (brak wiedzy, problemy związane ze zdrowiem, nieudolność społeczna, zależność fizyczna i psychiczna),
• środowiskowe (nastawienie, architektura, ekologia, transport, prawa i regulacje administracyjne)
• interaktywne (niedostosowanie zdolności do wyzwań i bariery komunikacyjne).
Bariery rzeczywiste wynikają bezpośrednio z rodzaju niepełnosprawności lub pośrednio są z nią związane (np. nadopiekuńczość rodziców lub opiekunów, nieadekwatna edukacja) ; określane jako bariery pierwotnie wewnętrzne.
Kolejność barier w uprawianiu turystyki dostrzegana przez osoby niepełnosprawne w Polsce:
– finansowe,
– społeczne,
– psychologiczne,
– organizacyjne,
– sprzętowe,
– architektoniczne,
– brak kadry,
– brak ofert turystycznych.
Konferencja „Woda, powietrze, ląd – turystyka osób niepełnosprawnych idealną formą rehabilitacji”
…odbyła się w Sejmie RP 3 czerwca z inicjatywy przewodniczącej Parlamentarnego Zespołu ds. Osób z Niepełnosprawnością Narządu Wzroku posłanki Małgorzaty Wypych i przewodniczącej Parlamentarnego Zespołu ds. Osób Głuchych posłanki Kornelii Wróblewskiej. Przedstawiciele organizacji zrzeszających osoby z różnymi rodzajami niepełnosprawności zaprezentowali możliwości i korzyści z uprawiania różnorodnych form turystyki. Nie dziwi już, odmiennie niż przed 20 laty, że pomimo teoretycznych ograniczeń – osoby niepełnosprawne nie tylko korzystają ze „zwykłej” turystyki, ale także wykorzystują jej ekstremalne formy, często dostosowując je do swych potrzeb – co zaprezentowano na konferencji – morskie i śródlądowe żeglarstwo dla niewidomych, głuchych, wózkowiczów, latanie na lotniach i szybowcach, zdobywanie trudno dostępnych, nawet dla zdrowych ludzi, atrakcji turystycznych. Zjawiska te wskazują, iż to nie niepełnosprawność, a nasza psychika i możliwości organizacyjne są główną barierą w realizacji marzeń, w doświadczaniu i odkrywaniu świata.
Kolejny krok w likwidacji barier w Sejmie
Konferencja była okazją do zainaugurowania funkcjonowania w Sejmie RP pętli indukcyjnej, zainstalowanej teraz już na stałe w dwóch salach sejmowych. Co prawda początki były trudne, pętla z pewnymi oporami, ale zadziałała na konferencji. Kilka problemów z jej działaniem przyjęto ze zrozumieniem i lekkim przymrużeniem oka. W sali znajdują się również telebimy, gdzie wyświetlane było tłumaczenie na polski język migowy. Osoby nieobecne mogą obserwować transmisje z konferencji na stronie internetowej Sejmu (transmisje archiwalne), gdzie zamieszczona jest ikona tłumaczenia migowego. Nowoczesne technologie wkroczyły więc do parlamentu.
Grzegorz Kozłowski prezes Polskiej Fundacji Osób Słabosłyszących podkreślił znaczenie dostępności parlamentu. Wspomniał jak przed laty trwały burzliwe dyskusje z jakimi oporami w sali obrad likwidowano bariery architektoniczne dla osób poruszających się na wózkach, a teraz spełniło się jego marzenie, że osoby z zaburzeniami słuchu, które w znacznej części nie porozumiewają się językiem migowym, i dlatego mówi się, że mają niesprawność niewidoczną, będą mogły uczestniczyć aktywnie w życiu społecznym i politycznym. Dotyczy to przecież nie tylko gości, obserwatorów, ale i wielu spośród parlamentarzystów.
Cele konferencji
Turystyka osób z niepełnosprawnościami to idealna forma rehabilitacji i integracji, ma ogromne znaczenie społeczne – truizm, o którym dzisiaj nie trzeba nikogo przekonywać. Konferencja w polskim parlamencie jest tego dowodem.
Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych obowiązująca w Polsce od 2012 roku nakazuje państwom tworzenie warunków do korzystania z praw przez osoby niepełnosprawne na zasadzie równości z innymi osobami oraz wprowadzenie rozwiązań specjalnie adresowanych do osób niepełnosprawnych, odpowiednio do ich potrzeb; w art.30 zobowiązuje władze publiczne do tworzenie warunków do korzystania z wypoczynku i uprawiania sportu.
Anna Szymańska prezes PZN podkreśliła, że turystyka to nie tylko pasja, ale kolejny istotny etap rehabilitacji społecznej służącej z kolei rehabilitacji zawodowej. Podkrteśliła, że na konferencji spotkali się ludzie z ogromnym doświadczeniem, którzy od lat realizują projekty związane z turystyką. Konferencja była więc okazją do zaprezentowania dorobku i bogactwa projektów turystycznych. Jak przyznał senator Jan Filip Libicki, nie wiedział nawet on, a zapewne i wielu decydentów, jak również wiele osób z niepełnosprawnościami, że aż tyle ciekawych inicjatyw w tym zakresie realizowanych jest w kraju. Była więc okazja do zapoznania się z dobrymi praktykami NGO’s w zakresie turystyki. Jednocześnie sygnalizowano problemy związane z pokonywaniem różnorodnych barier przy organizacji imprez i uczestniczeniu w nich. Niektóre z projektów to działania długofalowe, powiązane z likwidowaniem barier urbanistycznych, mentalnych, społecznych, adresowane do szerokich rzesz turystów z różnymi niepełnosprawnościami.
Znaczenie turystyki dla osób z ograniczoną sprawnością
• fizyczne – usprawnienie organizmu, poprawa sprawności fizycznej i koordynacji ruchowej, zwiększenie kondycji, wypoczynek, regeneracja sił;
• psychiczne – samospełnienie, przeżywanie radości, pokonywanie słabości, walka z lękiem, złagodzenie stresu i negatywnych emocji, rozwój intelektualny;
• społeczne – integracja z innymi, nabywanie umiejętności nawiązywania i utrzymywania kontaktów, więzi społecznych, wypracowanie wzorców zachowań towarzyskich.
(M. Popiel, Odpowiedzialna oraz zrównoważona turystyka szansą na aktywizację osób niepełnosprawnych)
Liczy się zapał i upór
Turystyka i treningi związane z jej uprawianiem, np. turystyka górska, szybownictwo, paralotniarstwo, żeglarstwo) silnie mobilizują do działania. Zastępują często nudną i żmudną rehabilitację szpitalną i to z dużo lepszymi efektami – podkreślał na konferencji Bartosz Mrozek – wielokrotny medalista na monoski, aktualnie zdobywający licencję pilota szybowcowego na szkoleniu w Fundacji Podaj Dalej. – Moja niepełnosprawność ogranicza, ale nie uniemożliwia uprawiania sportów tzw. ekstremalnych – im trudniej tym lepiej, osiągany cel okupiony ogromnym wysiłkiem daje ogromną satysfakcję – zapewnił.
Pieniądze to nie wszystko?
Widząc efekty z uprawiania turystyki warto łożyć na nią pieniądze. Bowiem główną bolączką organizacji pozarządowych, które mają wspaniałe projekty i zapalonych działaczy, są mocno ograniczone środki finansowe. Nadal bowiem zauważalna jest dysproporcja między dochodami osób zdrowych i niepełnosprawnych, które mając mniej środków, ponoszą dodatkowe koszty na poprawę zdrowia i rehabilitację. A turystyka indywidualna osób niepełnosprawnych kuleje.
Z danych przytoczonych przez Ministerstwo Sportu i Turystyki wynika, że tylko 23 proc. spośród osób z niepełnosprawnością uczestniczyło w ub. roku w wyjeździe turystycznym! (dla porównania 59 proc. – wśród ogółu mieszkańców) z czego 70 proc. to ludzie z miasta. Najliczniejsza grupa turystów to osoby w przedziale wieku 35- 44 lat. Połowa wyjazdów to krótkie wypady 2-7-dniowe. Najczęstsze wyjazdy związane są z wypoczynkiem – 37proc. i w celach zdrowotnych – 24 proc..
Co ułatwiłoby podróżowanie osobom z niepełnosprawnością:
• większa akceptacja otoczenia (24 proc.)
• większe dofinansowanie wyjazdu (20 proc.)
• lepsza informacja
• dostosowanie ofert biur podróży do potrzeb osób z niepełnosprawnością
• dostosowanie środków transportu
• dostosowanie przestrzeni publicznej
• więcej ofert
• większe dochody
• wykwalifikowany personel
• posiadanie towarzysza podróży
• lepsze przystosowanie obiektów
(Raport z badania aktywności turystycznej osób niepełnosprawnych, dostępny na stronie Ministerstwa Sportu i Turystki).
Paradoksem jest, że obiekty turystyczne prawidłowo dostosowane do potrzeb niepełnosprawnych – o wysokim standardzie, są często niedostępne z racji wysokich cen (a wiele z tych obiektów likwidowało bariery ze środków publicznych, m. in. PFRON). Posłanka Wypych zauważyła, że podobna sytuacja może się powtórzyć. Planowana akcja likwidacji barier w schroniskach górskich w ramach programu Dostępność plus spowoduje podniesienie ich standardu, wiąże się to również z poniesieniem kosztów przez najemców tych obiektów. To z kolei odbije się na cenach za usługi. I znowu osoby niepełnosprawne napotkają bariery finansowe. Dostępność stanie się pozorna. Nie ma lekarstwa jak dotąd na taki paradoks.
Prelegenci sygnalizowali, że Ministerstwo Sportu i Turystyki koncentruje się na finansowaniu sportu, w tym wyczynowego, a turystykę traktuje po macoszemu. A właśnie masowa turystyka adresowana do szerokich rzesz przynosi najlepsze efekty w poprawie kondycji fizycznej i psychicznej społeczeństwa. Niebagatelną rolę wydarzenia turystyczne odgrywają w rozwoju relacji międzyludzkich, w integracji oraz poprawie więzi rodzinnych, co podkreślał w swym wystąpieniu Grzegorz Kozłowski prezes Polskiej Fundacji Osób Słabosłyszących. – Wyjazdy są wielką szkołą organizowania przedsięwzięć, to nauka samodzielnego realizowania planów i podejmowania decyzji – przypomniał zebranym.
Przekraczam granice, doświadczam i przeżywam
Fundacja Zobaczyć Morze im. Tomka Opoki zaprezentowała film z rejsu morskiego osób niewidomych. Film opatrzony był profesjonalną audiodeskrypcją , która ciągle jeszcze za rzadko prezentowana, budzi duże zainteresowanie i zaskoczenie u osób, które nie spotykają się z jej prawdziwą, bogatą formą opisową. Obraz pokazał jak osoby niewidome uczestniczą czynnie w życiu jachtu, nie tylko jako bierni turyści, ale załoga, co czasem trudno sobie wyobrazić. Spotkać się można z postawą osób widzących, że podróżowanie, a szczególnie sporty wodne są nieodpowiednie dla niewidomych, bo „co też mogą one zobaczyć lub robić w czasie podróży”, ponieważ oceniają turystykę tylko z pozycji doznań wzrokowych. Nic bardziej mylnego!
Bariery mentalne, brak zrozumienia dla potrzeb osoby niepełnosprawnej, dla sposobu funkcjonowania osób niewidomych czy głuchych, innego odbierania przez nich wrażeń – to ciągle napotykany ważny problem podkreślany na konferencji i sygnalizowany w rożnych badaniach naukowych. Poznawanie świata zmysłami dotyku – odbieranie wrażeń czuciowych, węchu – odczucia zapachowe, nie mówiąc o kontaktach społecznych, możliwości nawiązywania serdecznych relacji międzyludzkich, o których jako zdrowe osoby zapominamy i często nie przywiązujemy do nich wagi. A przecież jak mówił Grzegorz Kozłowski z ubytkiem wzroku i słuchu” – Nie widzę, nie słyszę, ale przekraczam granice, więc doświadczam i przeżywam”.
W góry i w las z nowoczesną technologią
Stanisław Schubert z Karkonoskiego Sejmiku Osób Niepełnosprawnych zaprezentował na filmie pierwszą w kraju wysokogórską trasę turystyczną w Karkonoszach dedykowaną osobom niepełnosprawnym oraz system nawigacyjny GWC (Góry w ciemności) dla osób słabowidzących i niewidomych.
Ciekawych informacji dostarczyła przedstawicielka Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych Anna Pikus. Wszak lasy stanowiące 30 proc. powierzchni Polski to wspaniałe miejsce do uprawiania rożnych form turystyki. Dlatego ważne jest by Polacy, ze szczególnym uwzględnieniem osób niepełnosprawnych, mogli z tego dobrodziejstwa korzystać – bezpiecznie dla nich samych, ale także dla otaczającej ich przyrody. Dlatego prowadzone są szkolenia dla pracowników – leśników i przewodników, by w jak najszerszym stopniu udostępniać lasy jako dobro narodowe wszystkim turystom. Lasy Państwowe przygotowały wiele udogodnień urbanistycznych (dostępne parkingi – 31, miejsca parkingowe – 315, dostosowane obiekty – często zabytkowe więc nie w pełni, 4 tysiące szlaków turystycznych, 7 tys. tras konnych, 22 tys. szlaków pieszych i rowerowych, a także makiety zwierząt i owadów do zajęć dydaktycznych w lesie; aplikacje mobilne na telefon – z przewodnikami i nawigacją – mapami turystycznymi oraz klucz do oznaczania gatunków roślin – wszystko to udostępnione do ściągnięcia ze strony internetowej Lasów Państwowych.
Nowe możliwości w zakresie turystyki społecznej ze środków Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej, omówił Benedykt Wojcieszek z PTTK . Poinformował także, że PTTK udostępnia na swojej platformie internetowej opracowania cyfrowe szlaków turystycznych – obecnie trzech regionów: Małopolski, Podkarpacia i Mazowsza, a wkrótce powstaną kolejne.
Informacja to podstawa podróżowania
Marek Kalbarczyk, społeczny prezes Fundacji Szansa dla Niewidomych podkreślał znaczenie prawidłowo opracowanej informacji – to nie tylko słowo pisane, chodzi o wszelkie dokładne informacje o otoczeniu przekazywane za pomocą urządzeń technicznych dedykowanych czy osobom z zaburzeniami słuchu czy wzroku. Obecnie w kraju jest ponad 60 trójwymiarowych makiet obiektów zabytkowych, dedykowanych szczególnie osobom niewidomym, ale potrzebne są też ścieżki naprowadzające do tych makiet i systemy nawigacyjne. – Nie chcemy żeby bez przerwy nas ktoś prowadził, czasem chcemy sami trafiać – powiedział. Pomocna jest w tym informacja dźwiękowa na smartfonach i inne udogodnienia technologiczne, które należałoby wykorzystywać szeroko w turystyce.
– Niewidomymi jesteśmy cały czas i w każdej czynności potrzebne nam są nowoczesne rozwiązania. Nie chcemy wszystkiego macać i błądzić, wyglądamy wtedy okropnie, nieporadnie. Jesteśmy przez to źle postrzegani, a to tworzy bariery miedzy nami i osobami widzącymi. Jeśli dostarczy się nam informacji mówionej (obecnie już dostępnej na telefon) wiemy jak się poruszać, poruszać elegancko-podkreślił Kalbarczyk.
Justyna Kucińska z Fundacji Instytut Rozwoju Regionalnego zaapelowała o stworzenie dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność ważnego na terenie Unii Europejskiej i pomocnego w podróżowaniu.
Aktywność NGO’s ponad wszystko
W podsumowaniu konferencji posłanka Kornelia Wróblewska podkreśliła jak ważne były działania związane z likwidacją barier na terenie parlamentu, a z jakim oporem to realizowano. Zaapelowała do decydentów i realizatorów projektów by przy tworzeniu dostosowań nie zapominano o szczególnych potrzebach i ograniczeniach rożnych grup niepełnosprawnych. Dała przykład, że nie wystarczy zrobić tablice z napisami, gdy np. osoby głuche nie znają często pisanego języka polskiego – potrzebują tłumacza języka migowego, dla niewidomych konieczne jest upowszechnianie audiodeskrypcji.
Posłanka Małgorzata Wypych podkreśliła znaczenie aktywności społecznej organizacji pozarządowych, silne sygnalizowanie potrzeb osób z niepełnosprawnością, błędów w planach dostępności, wywieranie nacisku na parlamentarzystów i innych decydentów. Podkreśliła, że dzięki takiej aktywności powstały parlamentarne zespoły ds osób z różnymi niepełnosprawnościami; dzięki propagowaniu wiedzy zmienia się podejście decydentów tworzących zapisy prawne, usługodawców i całego społeczeństwa.
Projekty turystyczne i związane z nimi wydarzenia sportowe i kulturalne należy realizować z myślą o komforcie, poczuciu bezpieczeństwa i indywidualnych potrzebach różnorodnych odbiorców, z uwzględnieniem idei projektowania uniwersalnego. Istnieje już wiele opracowań, źródeł informacji w internecie, z których można korzystać. Dobrym przykładem może być chociażby międzynarodowa konferencja i wystawa organizowana w Cieszynie – Dizajn w Przestrzeni Publicznej, dotycząca nowoczesnych rozwiązań związanych z dostępnością, bezpieczeństwem, mobilnością i przestrzenią miejską. / www.zamekcieszyn.pl/pl/turystyka.
Joanna Kowtun, fot. archiwum NS
Data publikacji: 17.06.2019 r.
