Europa o czterech filarach skutecznej walki z chorobami zakaźnymi

Cztery choroby, cztery filary, jeden cel, czyli zdrowa Europa. Wspólny system szczepień przeciw grypie, COVID-19, RSV i pneumokokom to nie tylko ochrona indywidualna, ale też tarcza bezpieczeństwa dla całego społeczeństwa. Unia Europejska podkreśla znaczenie wzmocnienia działań profilaktycznych wobec wspomnianych czterech chorób zakaźnych układu oddechowego. Podczas EU Respiratory Day 2025 w Brukseli przedstawiciele Komisji Europejskiej, ECDC oraz eksperci z państw członkowskich podkreślili, że skuteczna walka z infekcjami wymaga zintegrowanego podejścia opartego na wspólnych celach, cyfryzacji danych, komunikacji i inwestycjach w szczepienia. Eksperci Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Chorób Infekcyjnych również podkreślają, że tylko kompleksowe podejście pozwoli Polsce i Europie sprostać nowym wyzwaniom zdrowotnym i wykorzystać potencjał nauki, by chronić życie i zdrowie obywateli.

Walka z chorobami zakaźnymi wymaga danych, współpracy i jasno określonych celów. Podczas tegorocznego EU Respiratory Day eksperci wskazali cztery filary skutecznej profilaktyki chorób zakaźnych, które mogą stać się drogowskazem dla profilaktyki zdrowotnej w całej Europie.

„Myślę, że są cztery ważne punkty z grypy, które możemy przenieść na inne infekcje dróg oddechowych. Po pierwsze, cel ma znaczenie – potrzebujemy wyznaczonych progów dla poziomu szczepień. Po drugie, dobre systemy rejestracji i nadzoru są kluczowe, by mieć solidne dane o obciążeniu chorobami i skuteczności szczepionek, zgodnie z założeniami EU Health Data Space. Po trzecie, dane ze świata rzeczywistego, którym można zaufać, są bardzo ważne, ale same dane nie wystarczą – potrzebujemy zaangażowania pracowników ochrony zdrowia i społeczeństwa oraz inwestycji w edukację i komunikację” – komentowała prof. Marta Nunes z Université Claude Bernard Lyon, dyrektor Centrum Doskonałości Patogenów Układu Oddechowego (CERP) w Lyonie.

Jak wskazują eksperci są cztery podstawowe elementy skutecznej profilaktyki:
1. Cel ma znaczenie – każde państwo powinno określić docelowy poziom wyszczepialności dla danego obszaru, na wzór unijnego celu 75 proc. dla grypy. Jasne cele pozwalają skuteczniej monitorować postępy i mobilizować system ochrony zdrowia.
2. Solidne dane i skuteczny nadzór – prawidłowo raportowane i upubliczniane dane to podstawa do monitorowania sytuacji epidemiologicznej i podejmowania decyzji. Cyfryzacja informacji o szczepieniach i integracja z Europejską Przestrzenią Danych Zdrowotnych (EU Health Data Space) są warunkiem efektywnego reagowania na zagrożenia.
3. Zaufanie oparte na komunikacji – walka z dezinformacją wymaga wspólnego frontu naukowców, lekarzy, polityków i organizacji społecznych. Sama nauka nie wystarczy, potrzebny jest dialog i zrozumienie obaw pacjentów, regularne rekomendowanie profilaktyki przez zaufanych lekarzy.
4. Inwestycje w profilaktykę – szczepienia przynoszą 19-krotny zwrot z inwestycji w postaci unikniętych kosztów leczenia i hospitalizacji1.
Wprowadzanie takich rozwiązań, nie tylko mobilizuje podmioty systemu zdrowia do skutecznej pracy, ale również umożliwia monitorowanie postępów i identyfikowanie obszarów wymagających wsparcia.

Dążenie do osiągnięcia wysokiego poziomu zaszczepienia populacji powinno być wspierane przez strategie obejmujące m.in. eliminację barier administracyjnych, ułatwiony dostęp do punktów szczepień, mobilne punkty szczepienne, a także edukację zdrowotną prowadzoną w szkołach, miejscach pracy i przestrzeni publicznej. „Celem jest, aby każda osoba, niezależnie od wieku czy statusu społecznego, mogła w prosty sposób skorzystać z ochrony, jaką dają szczepienia” – podkreśla prof. dr hab. n. med. Adam Antczak, przewodniczący Rady Naukowej Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Chorób Infekcyjnych.

Wprowadzanie rozwiązań systemowych przynosi widoczne, pozytywne rezultaty. Przykładem są ostatnio wprowadzone zmiany w Polsce. Rozszerzenie kompetencji farmaceutów i skrócenie ścieżki pacjenta do szczepienia w aptece, poprawiło wskaźniki wyszczepialności. Dodatkowo widoczne przełożenie na popularyzację szczepień ma rekomendacja koadministracji szczepień, np. RSV i grypy, która zyskała na popularności w obecnym sezonie i również przełożyła się na wzrost wskaźnika osób zaszczepionych.

Dane i ich cyfryzacja
Niezbędny jest wzmocniony nadzór i lepsze, współdziałające dane na temat zachorowań, wyszczepialności i skuteczności szczepionek. Obecnie, zaledwie 15 z 42 krajów europejskich raportuje dane o zasięgu szczepień wśród seniorów, co oznacza, że decydenci podejmują decyzje intuicyjnie, bez danych. Dlatego niezbędne jest zintegrowanie systemów informacji o szczepieniach z elektroniczną dokumentacją medyczną oraz ich harmonizacja w ramach europejskiej przestrzeni danych zdrowotnych (EU Health Data Space).

Tylko na podstawie rzetelnych, aktualnych danych można identyfikować grupy zagrożone i podejmować decyzje oparte na dowodach. W Polsce mamy nowy „raport o chorobach zakaźnych” koordynowany przez GIS oraz CeZ, dzięki czemu w końcu możliwe jest bieżące monitorowanie sytuacji epidemiologicznej. Narzędzie to jest niezwykle przydatne, jednak wymaga jeszcze dopracowania. Nie wszystkie obszary są uwzględnione tj. pneumokoki. Dodatkowo niezbędne jest, aby raportowanie było uszczegółowione, na przykładzie raportu HPV, brakuje informacji na temat przyjętej dawki, miejsca zaszczepienia czy też refundacji. Takie dane są niezbędne do oceny skuteczności poszczególnych programów szczepień i wprowadzanych zmian.

Dezinformacja, a komunikacja i budowanie zaufania
Budowanie i utrzymywanie zaufania publicznego do szczepionek jest kolejnym priorytetem w obliczu rosnącej dezinformacji i celowego rozprzestrzeniania fałszywych wiadomości, które podważają wiarygodność szczepień. Wahanie przed szczepieniem jest głównym problemem, a nawet najmniejsze komplikacje zniechęcają społeczeństwo.

Zmiana podejścia wymaga zaangażowania koalicji polityków, naukowców, klinicystów, rzeczników pacjentów i społeczeństwa obywatelskiego w aktywną i świadomą obecność w mediach, aby przeciwdziałać narracjom antyszczepionkowym i otwarcie promować znaczenie szczepień. Komunikacja musi być prosta, uczciwa i uwzględniać przewlekłe choroby oraz związane z nimi powikłania, którym można zapobiec.

Inwestycje w przyszłość zdrowia
Szczepienia są jedną z najbardziej opłacalnych inwestycji dla zdrowia publicznego, chroniąc jednocześnie systemy opieki zdrowotnej przed przeciążeniem. Na przykład, osiem lat po wprowadzeniu populacyjnych szczepień przeciwko HPV w Australii stwierdzono: zmniejszenie częstości występowania porodów przedwczesnych oraz zmniejszenie urodzeń noworodków z małą masą urodzeniową. Obecnie kraj ten ma jeden z najniższych wskaźników zapadalności na raka szyjki macicy.

W Irlandii, szczepionka przeciw COVID-19 zapobiegła około 100 tys. hospitalizacji, a wprowadzenie przeciwciała monoklonalnego przeciwko RSV spowodowało spadek hospitalizacji niemowląt o ponad 80% w państwach, które je zastosowały. Z kolei program szczepień przeciwko RSV dla osób starszych w Szkocji wykazuje 62 proc. spadek liczby hospitalizacji. Pomimo tych korzyści, Europa wydaje na szczepienia mniej niż 0,5 proc. budżetu na zdrowie w większości państw członkowskich, w porównaniu do 2,3 proc. w USA.

Jak podali eksperci podczas konferencji każde zainwestowane 1 euro w szczepienia dorosłych przynosi średnio 19 euro zwrotu w postaci unikniętych kosztów leczenia i hospitalizacji. To najlepszy dowód, że profilaktyka jest inwestycją, a nie wydatkiem.

—
Ogólnopolski Program Zwalczania Chorób Infekcyjnych (dawniej Ogólnopolski Program Zwalczania Grypy) jest inicjatywą społeczną niezależnych ekspertów medycznych. Program od ponad 12 lat prowadzi w Polsce działania edukacyjne oraz wspiera podniesienie poziomów wyszczepialności, zarówno wśród pacjentów z grup ryzyka, jak też w całym społeczeństwie. Założeniem OPZCI jest to, aby wszyscy i wszędzie, bez względu na wiek, mogli w pełni korzystać z dobrodziejstwa szczepień, co przełoży się na lepszy stan zdrowia i kondycję populacji. Pragniemy skupić uwagę systemu ochrony zdrowia na profilaktykę pierwotną chorób zakaźnych oraz zapewnieniu powszechnego i równego dostępu do szczepionek i szczepień na każdym poziomie opieki zdrowotnej. Organizatorem Społecznej Kampanii Informacyjnej powstałej w ramach Programu jest Fundacja Nadzieja dla Zdrowia. Działania skierowane są do środowiska medycznego, opinii publicznej, samorządów oraz do pracodawców. Przedsięwzięcie spotkało się z aprobatą najważniejszych instytucji działających na rzecz poprawy zdrowia publicznego, wielu organizacji zrzeszających lekarzy, pracodawców, związki samorządów i towarzystwa medyczne. Więcej informacji na stronie: www.opzci.pl.

pr/, fot. pexels.com

Data publikacji: 10.12.2025