Adam Krzywoń na Kongresie OzN
W miniony poniedziałek, 20 października br., w Warszawie odbył się 11 Kongres Osób z Niepełnosprawnościami. W tym roku towarzyszyło mu hasło „Prawa w odwrocie”. Organizatorem wydarzenia było Polskie Forum Osób z Niepełnosprawnościami (PFON) zrzeszające kilkadziesiąt organizacji pozarządowych i związków stowarzyszeń z całego kraju, działających na rzecz osób ze szczególnymi potrzebami. Celem, jaki postawili sobie jego organizatorzy była ocena praktycznej realizacji Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami.
Wydarzenie objął patronatem honorowym Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO). Obecny na kongresie dr hab. Adam Krzywoń, zastępca RPO, otwierając obrady, powiedział m.in. – Bardzo dobrze rozumiem zawarte w tym haśle rozczarowanie, które związane jest z doświadczeniem barier, opóźnień, pozornych działań czy zbyt wolnych reform. Chciałbym jednak tutaj powiedzieć jasno: prawa nie cofają się same z siebie. Prawa osób z niepełnosprawnościami są takie same jak prawa każdego człowieka, bo wynikają z godności człowieka i jego podmiotowości. Więc to, co bywa w odwrocie, to jest praktyka realizacji tych praw czy gwarancje i priorytety państwa. I to właśnie dlatego musimy o tym głośno i po raz kolejny razem kompletnie i konsekwentnie mówić.
W dalszej części wystąpienia dr hab. Adam Krzywoń wymienił obszary w których widać wyraźną różnicę między deklaracją równości a codziennym doświadczeniem osób z niepełnosprawnościami w Polsce. Aż siedmiu lat i wielu interwencji było potrzeba, by rekomendacje Komitetu ONZ do spraw praw osób z niepełnosprawnościami z 2018 roku, zawierające polecenie szerokiego ich upowszechnienia w języku polskim, także w PJM, w dostępnych formatach w wersji łatwej do czytania i zrozumienia, zostały ostatecznie przetłumaczone na język polski i opublikowane. Nastąpiło to dopiero w tym roku. Mimo upływu czasu wiele z tych zaleceń pozostaje aktualnych a wiele działań wymaga wdrożenia do codziennej praktyki wielu instytucji m.in. urzędów, szkół i przychodni.
Kolejna sprawa, której nie rozwiązano od 2018 roku, choć stale jest wskazywana przez środowisko, to deinstytucjonalizacja. Przed siedmiu laty Komitet ONZ proces jej w prowadzania w naszym kraju nazwał krytyczną stagnacją.
– Wciąż zbyt często system oferuje nam instytucje zamiast życia w społeczności, projekt zamiast prawa i pewną doraźną zamiast stabilności. Rzecznik Praw Obywatelskich od lat podkreśla, że fundusze europejskie w tym względzie nie mogą wzmacniać właśnie tych rozwiązań instytucjonalnych a ich celem jest tworzenie alternatyw w środowisku lokalnym – powiedział zastępca RPO.
Następna równie ważna kwestia to asystencja osobista, która stanowi podstawę prawa do niezależnego życia. Wedle definicji Komitetu ONZ stanowi ona wsparcie jeden na jeden, wybierane i nadzorowane przez osobę z niepełnosprawnością, której dotyczy. W polskim systemie tak się jednak nie dzieje. Zamiast ustawy usługi asystenckie realizowane są wciąż z projektów, oferowane w różnym zakresie i na różnych zasadach w poszczególnych częściach kraju. Są one również ograniczone czasowo. Zdaniem RPO asystencja musi być prawem gwarantowanym ustawowo, stabilnym, powszechnym i autonomicznym.
Wiele emocji wywołuje kwestia wspieranego podejmowania decyzji zamiast ubezwłasnowolnienia – reforma, na którą od dawna czeka całe środowisko. Komitet ONZ wezwał Polskę do wycofania oświadczenia interpretacyjnego do artykułu dwunastego Konwencji i do uchylenia przepisów umożliwiających pozbawienie zdolności do czynności prawnych. Zachęcił natomiast do zastąpienia tego systemem wspieranego podejmowania decyzji, które szanuje wolę i preferencje OzN.
– Ubezwłasnowolnienie czy to całkowite czy częściowe nie spełnia tych standardów, pozbawia realnej możliwości korzystania z praw obywatelskich, z praw politycznych, z praw kulturalnych i uderza w tak fundamentalne sfery jak prawo do zawarcia małżeństwa, rodziny, prawa reprodukcyjne, kwestia zgody na leczenie, czy praw wyborczych – podkreślił dr hab. Adam Krzywoń. Dodał także, że RPO będzie apelował o jak najszybsze podjęcie w Sejmie prac nad ustawą o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji, której projekt jest gotowy.
Ostatnia kwestia to prawa osób głuchych. Komitet ONZ podkreślił słabości obecnej ustawy o języku migowym. Środowisko wciąż walczy o uznanie go jako języka osób głuchych, edukacji dwujęzycznej, dostępu do tłumaczeń PJM i napisów w mediach. Wskazuje także potrzebę podwyższenia świadczeń.
– To nie są roszczenia, to nie jest dziś domaganie się. To jest elementarna równość w komunikacji, edukacji i życiu społecznym – wskazał zastępca RPO. Zadeklarował także dalsze współdziałanie ze środowiskiem OzN na rzecz upowszechnienia standardów i upowszechnienie rekomendacji w wyżej wymienionych kwestiach. A wszystkie one były – jak łatwo się domyśleć – wiodącymi tematami kolejnych odbywających się podczas kongresu sesji i dyskusji.
Przedpołudniową część obrad wypełniły dwa panele dyskusyjne. Jego uczestnicy podjęli próbę odpowiedzi na pytanie: „Miało być lepiej. Co się dzieje z prawami osób z niepełnosprawnościami?”. Tematem drugiego panelu były „Fundusze Europejskie na straży praw osób z niepełnosprawnościami”. Głos w dyskusji nad tymi tematami zabierali również uczestnicy Kongresu, zgłaszając swoje postulaty. Jednym z nich była propozycja stworzenia ogólnopolskiego systemu z danymi OzN, który znacznie uprościłby m.in. procedury związane z obsługą i usługami na rzecz tych osób.
Po południu odbyły się natomiast 3 sesje panelowe. Hasła dwóch pierwszych brzmiały: „Ja decyduję! Kiedy w Polsce będzie można bezpiecznie wspierać podejmowanie decyzji?” oraz „Ja protestuję! Prawa człowieka w projektach finansowanych ze środków unijnych”. Trzecia sesja „Ja respektuję! Co oznacza obowiązkowa zgodność projektów unijnych z Konwencją ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami?” miała formę seminarium informacyjno-edukacyjnego prezentującego obowiązki oraz rozwiązania dla organizacji pozarządowych.
Na zakończenie uczestnicy 11 Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami PFON przyjęli uchwałę, w której zgłoszono następujące postulaty:
1. Szybkie przyjęcie ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami, zgodnej z Konwencją o prawach osób z niepełnosprawnościami (dalej „Konwencja”).
2. Skierowanie do Sejmu RP i przyjęcie zgodnej z Konwencją ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji.
3. Wycofanie się z ograniczających prawa człowieka zmian w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego oraz kontynuacja finansowania Centrów Zdrowia Psychicznego.
4. Przyjęcie obiecanych tak zwanych kroków drugiego i trzeciego w obszarze świadczeń oraz zapewnienie przez to sprawiedliwego systemu świadczeń finansowych.
5. Przyjęcie ustawy uznającej polski język migowy (PJM) za język urzędowy.
6. Uwzględnienie w Strategii Rozwoju Polski do 2035 roku dostępności i praw osób z niepełnosprawnościami – horyzontalnie oraz punktowo w ramach poszczególnych priorytetów.
7. Kontynuacja Programu Dostępność Plus, który kończy się 31 grudnia 2025 roku.
W Kongresie wzięli udział przedstawiciele organizacji i stowarzyszeń działających na rzecz OzN i środowiska (m.in. samorzecznicy), naukowcy a także pracownicy urzędów państwowych i instytucji samorządowych. Uczestnikom, którzy przyjechali do Warszawy z całej Polski organizator zapewnił pełną dostępność, w tym m.in. tłumaczenie na polski język migowy (PJM), tłumaczenie polsko-angielskie, napisy na żywo a także pokój wyciszeń i komfortkę. W obradach Kongresu można było wziąć udział także za pośrednictwem transmisji online.
Warto także wspomnieć, że kolejnym czterem osobom działającym na rzecz środowiska OzN nadano tytuły Ambasadora i Ambasadorki Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami. W tym roku są to: Monika Lewandowska, dr Zbigniew Głąb, Michał Kubalski i Jacek Zadrożny.
Kongres sfinansowany został ze środków pochodzących z funduszy krajowych oraz Unii Europejskiej.
Redakcja magazynu „Nasze Sprawy” była patronem medialnym tego wydarzenia.
Halina Guzowska, fot. PFON
Data publikacji: 22.10.2025 r.
