Brak barier w kinach to nie tylko dostępność architektoniczna. Duża grupa osób niesłyszących nie była nigdy w kinie, bo seanse nie są tłumaczone na polski język migowy. Niewidomi nie dowiedzą się, co jest na ekranie, jeśli nie będzie audiodeskrypcji, czyli dodatkowo nagranych i czytanych przez lektora opisów scen. Widzowie z nadwrażliwością sensoryczną (m.in. osoby w spektrum autyzmu) będą czuli się niekomfortowo w sali kinowej z silnym oświetleniem i głośnymi dźwiękami.
Trzeba uczynić wszystko, aby następne pokolenia nie znały świata bez dostępności, tak jak młodsze nie znają świata bez smartfonów. Takie między innymi wnioski zostały wyłonione podczas Festiwalu Kina Bez Barier, który odbywał się od 25 lutego do 1 marca w Poznaniu.
Organizatorem wydarzenia było Centrum Kultury Zamek oraz Kino Pałacowe. Patronat honorowy objął prezydent Miasta Poznania. Inicjatywa była finansowana z budżetu Miasta Poznania i ze środków Unii Europejskiej. Festiwal, jak dowiadujemy się ze strony internetowej CK Zamek, to unikatowa inicjatywa łącząca świat filmu i dostępności.
W ramach Festiwalu odbyły się dwa wydarzenia: Forum Bez Barier i Przegląd Filmów Dostępnych. Pierwsze z wymienionych było dyskusją nad wdrażaniem zmian w kwestii dostępności instytucji kultury, drugie natomiast zostało skierowane do szerokiej publiczności, w tym do osób z niepełnosprawnościami, które dzięki zastosowanym rozwiązaniom mogą w pełni uczestniczyć w seansach i wydarzeniach towarzyszących.
Forum Bez Barier trwało od 25 do 27 lutego. To jego druga edycja. W ciągu tych trzech dni zainteresowani niwelowaniem barier w dostępie do kultury mogli wziąć udział w wykładach interaktywnych, panelach dyskusyjnych i warsztatach. Wszystkie były w pełni dostępne dla osób ze szczególnymi potrzebami.
Pierwszego dnia odbył się m.in. panel dyskusyjny pt. „Jak instytucje państwowe mogą wpływać na dostępność audiowizualną?”. Zwrócono w nim uwagę, że modernizacja kin to nie tylko likwidacja barier typu schody czy budowa podjazdu dla wózków, lecz także oznaczenie ciągów komunikacyjnych i dostosowanie systemu rezerwacji oraz kupna biletów.
Paneliści zaznaczyli również, że wciąż nie ma sojusznika w resortach, czyli kogoś, kto pozwoli wnieść zmiany systemowe w obszarze dostępności w kulturze. Potrzebny jest zatem ktoś, kto będzie tym zarządzał, a jednocześnie kto spowoduje, że owe zmiany będą podążały naprzód. Dostępność kin – jak zaznaczono – nie jest wyłącznie kwestią odpowiedzialności społecznej, ale i podejścia biznesowego.
Wieczorem zaś odbyła się gala wręczenia nagrody i zachęt połączona z występem Małych Instrumentów. Nagroda Forum Bez Barier za zwiększanie dostępności kultury filmowej dla osób z różnymi potrzebami trafiła do Fundacji Kino Dostępne za aplikację Kino Dostępne dla osób z niepełnosprawnościami sensorycznymi. Wyróżnienie otrzymała Fundacja Kinematograf i Kino Śnieżka w Rabce-Zdroju za projekt „Dostępne seanse w Kinie Śnieżka”. Zachęty trafiły do: Gutek Film, które od 1994 roku zajmuje się dystrybucją światowego kina – na przygotowanie napisów i audiodeskrypcji dla filmów „The Last Showgirl” oraz „Vermiglio”, a także Stowarzyszenia „Nowe Horyzonty” – na przygotowanie napisów i audiodeskrypcji dla filmu „Peacock”.
W drugim dniu wydarzenia rozmawiano m.in. o dostępnej edukacji filmowej dla dzieci i dorosłych. Panelistką była m.in. Agnieszka Jankowiak-Maik, autorka bloga „Babka od histy”. Tu wyłonił się kolejny ważny wniosek: niesłyszące matki słyszących dzieci nie są w stanie rozpoznać, czy tematyka i treść filmu jest odpowiednia dla ich pociech. Głuche dzieci nie znają bajek Disneya, którymi zachwycają się dzieci słyszące – bajki te nie są dla nich dostępne, gdyż nie zawierają tłumaczenia na polski język migowy. Wyjście do kina nie jest wyłącznie wyjściem na seans samym w sobie. To wyjście do ludzi, a więc okazja do przełamywania barier w nawiązywaniu kontaktów społecznych.
Brak odpowiednich udogodnień w kinach pociąga za sobą nie tylko ograniczenie aktywności w życiu kulturalnym, lecz także w nawiązywaniu oraz podtrzymywaniu relacji z innymi. Stąd krok do wykluczenia społecznego.
Jeden z paneli dyskusyjnych poświęcony był zależności między dostępnością kina a zdrowiem psychicznym. O treściach wrażliwych opowiedziała Justyna Mańkowska-Kaczmarek z Fundacji „Katarynka”. Treści wrażliwe to przemoc fizyczna i seksualna, przemoc wobec dzieci, kobiet i zwierząt, dyskryminacja na tle narodowym, rasowym lub płciowym, wulgaryzmy, obraźliwy język, sceny ilustrujące obrażenia ciała, wypadki, samobójstwa albo samookaleczenia.
Dostępność kina jest zatem istotna także pod względem doboru tematyki filmu do potrzeb, oczekiwań, stanu zdrowia oraz preferencji widza. Treści wrażliwe dotyczą przede wszystkim dzieci jako najważniejszej grupy odbiorców, jak również pokolenia Z (nowej generacji z odmiennym podejściem do kina i oczekiwaniami wobec narracji) oraz osób z doświadczeniem kryzysu zdrowia psychicznego lub trudnymi przeżyciami.
Kino działa na emocje. Duży ekran powoduje większe skupienie. O szczegółowe informacje na temat tematyki filmów widzowie mogą pytać m.in. dystrybutorów filmowych. Rekomendacje i analizy filmowe prowadzi również Zespół Edukatorów Filmowych (ZEF).
Skoro mowa o dostępności kin w tak szerokim zakresie, to warto wiedzieć, skąd pozyskiwać środki na dostępność. Także z tym zagadnieniem organizatorzy nie pozostawili uczestników, bowiem poświęcono mu odrębny panel. Prezentacje programów wspierających dostępność w kinie dostarczyły uczestnikom wydarzenia wiedzy o możliwościach wsparcia na zadania publiczne dedykowane temu tematowi.
Jednym z takich programów jest program „Kultura Dostępna” realizowany przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego ze środków pochodzących z Funduszu Promocji Kultury. To program wspierający działania ułatwiające dostęp do kultury osobom mającym utrudniony do niej dostęp. W ramach programu można realizować zadania zwiększające dostępność i dostosowujące ofertę kulturalną, m.in. dla osób ze szczególnymi potrzebami, w tym osób z niepełnosprawnościami i zamieszkujących w miejscowościach pozbawionych stałej, różnorodnej oferty kulturalnej. Środki na innowacje społeczne w obszarze kultury można pozyskać ponadto w ramach programu Inkubator Wielkich Jutra – Dostępność Plus.
Podczas Przeglądu Filmów Dostępnych wyświetlono kilkanaście filmów z audiodeskrypcją, napisami dla osób niesłyszących i tłumaczeniem na polski język migowy, zarówno dla dzieci jak i dorosłych. Można było obejrzeć m.in. film pt. „Apetyt na więcej. La Cocina”, „Królestwo Kensuke” oraz inne filmy z gatunku obyczajowych, familijnych i przygodowych. Każdy widz znalazł coś dla siebie. Program wzbogaciły spotkania z twórczyniami oraz twórcami.
Festiwal Kina Bez Barier to bez wątpienia ogromna dawka wiedzy. Także możliwość spotkań z ludźmi z branży kinowej z całej Polski oraz wymiany doświadczeń w temacie wdrażania udogodnień. Kultura dla wszystkich, nikogo nie wykluczająca, wciąż jest przedmiotem rozmaitych dyskusji oraz badań. W ciągu kilku ostatnich lat dostępność kultury poczyniła kroki do przodu, jednak wymaga dalszych, systematycznych działań, aby można było mówić o satysfakcjonującym poziomie tejże dostępności.
Tekst: Karolina Anna Kasprzak, fot. autorka i CK Zamek w Poznaniu
Data publikacji: 03.03.2025 r.
