Nowe zasady weryfikacji prawa do renty lub emerytury

Ustawa ma na celu uwzględnienie wskazówek zawartych w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012 r. (sygn. akt K 5/11), w którym TK stwierdził niezgodność z Konstytucją RP art. 114 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zakwestionowany przepis utracił moc obowiązującą z dniem 8 marca 2012 r.

Wspomniany art. 114 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowił, iż przepis art. 114 ust. 1 ww. ustawy (prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość) stosuje się odpowiednio, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji okaże się, że przedłożone dowody nie dawały podstaw do ustalenia prawa do emerytury lub renty albo ich wysokości. Odpowiednie stosowanie dotyczyło możliwości wznowienia postępowania przed organem rentowym i wzruszenia prawomocnej decyzji przyznającej prawo do emerytury bądź renty lub określającej ich wysokość. W praktyce ugruntowało się stanowisko, że regulacja ta umożliwia wznowienie postępowania i wzruszenie prawomocnej decyzji także wówczas, gdy organ inaczej oceni uprzednio przedłożone dowody albo inaczej zaklasyfikuje fakty, które wcześniej uznał za uzasadniające przyznanie określonego świadczenia. Tym samym stanowił on podstawę zmiany (uchylenia) również decyzji korzystnych dla świadczeniobiorców, co de facto oznaczało niestabilność decyzji wydawanych przez organy rentowe.

Ustawa z dnia 10 lutego 2017 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw wprowadza, na wzór art. 145 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego, katalog sytuacji, w których możliwe będzie wzruszenie prawomocnych decyzji organu rentowego ustalających prawo do świadczeń lub ich wysokość. Ponadto wprowadza cezurę czasową, ograniczającą możliwość wzruszenia ww. decyzji (obecnie decyzje mogą być wzruszone przez organ rentowy w każdym czasie).

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:

1) po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;

2) decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;

3) dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

4) decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;

5) decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;

6) przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

Analogicznie do zapisów ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego, z przyczyn określonych w pkt 2 i 3 decyzja będzie mogła zostać uchylona lub zmieniona również przed stwierdzeniem sfałszowania dowodu lub popełnienia przestępstwa orzeczeniem sądu lub innego organu, jeżeli sfałszowanie dowodu lub popełnienie przestępstwa jest oczywiste, a uchylenie lub zmiana decyzji są niezbędne do zapobieżenia poważnej szkodzie dla interesu publicznego, a także w przypadku, gdy postępowanie przed sądem lub innym organem nie może być wszczęte na skutek upływu czasu lub z innych przyczyn określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego.

Uchylenie lub zmiana decyzji nie będzie mogła nastąpić, jeżeli od dnia jej wydania upłynął okres:
1) 10 lat – w przypadkach określonych w pkt 2–4;
2) 5 lat – w przypadkach określonych w pkt 1 i 5;
3) 3 lat – w przypadku określonym w pkt 6.
Ww. ograniczenia czasowe nie będą jednak stosowane jeżeli:
1) w wyniku uchylenia lub zmiany decyzji z przyczyn określonych w art. 114 ust. 1 osoba zainteresowana nabędzie prawo do świadczenia lub świadczenie w wyższej wysokości;
2) uchyleniu lub zmianie podlega decyzja o ustaleniu kapitału początkowego, który nie został uwzględniony do obliczania wysokości emerytury ustalonej prawomocną decyzją.

Ponadto organ rentowy będzie miał możliwość odstąpienia od uchylenia lub zmiany decyzji, w sytuacji gdy przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego, jeżeli uchylenie lub zmiana decyzji wiązałyby się z nadmiernym obciążeniem dla osoby zainteresowanej, ze względu na jej sytuację osobistą lub materialną, wiek, stan zdrowia lub inne szczególne okoliczności.

Analogiczne do wprowadzonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS rozwiązania wprowadzono również w:
1) ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników;
2) ustawie z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin;
3) ustawie z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Zgodnie z przepisem przejściowym, do postępowań niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej stosowane będą przepisy nowouchwalone.
Info: www.prezydent.pl, oprac. pr
Data publikacji: 19.04.2017 r.