O przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu w Nadrenii Północnej-Westfalii

Odbyła się ona na przełomie marca i kwietnia, obecni byli przedstawiciele władz obu regionów: Thorsten Klute – sekretarz stanu Ministerstwa Pracy Nadrenii Północnej-Westfalii i Henryk Mercik, członek Zarządu Województwa Śląskiego.

Dlaczego Nadrenia?

Thorsten Klute: – 2,8 mln osób spośród 18 mln mieszkańców landu posiada orzeczenie o ciężkim stopniu niepełnosprawności. Jesteśmy jednym z pionierów we wdrażaniu Konwencji ONZ w Niemczech.
Thorsten Klute zaskoczył wszystkich, rezygnując z usług tłumacza. Po czym wygłosił mowę piękną polszczyzną, z bardzo dobrą dykcją. W przerwie zapytaliśmy o to – otóż nie jest on z pochodzenia Polakiem, jest po prostu zakochany w Polce i polskim języku, pełni funkcję konsultanta ds. Polonii. Mamy w nim wielkiego przyjaciela.

Henryk Mercik: – Współpracujemy z Nadrenią Północną od 16 lat, ta konferencja dowodzi, że nie są to wizyty kurtuazyjne. Skuteczna aktywizacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych to ogromne wyzwanie nie tylko w naszym regionie, ale w całej Polsce. Chcemy zdobywać wiedzę, wymieniać się doświadczeniami, po to by uczyć się nawzajem, ale i unikać błędów.

Słowo klucz – inkluzja

Republika Federalna Niemiec podpisała Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych w 2009 roku. Wprawdzie nie wprowadza ona nowych praw, a tylko konkretyzuje prawa człowieka z perspektywy właśnie osób z niepełnosprawnością, ale mimo tego realizacja jej wymogów i wyzwań jest pracą herkulesową.
Uczestniczę nierzadko w debatach na temat Konwencji – mówimy najczęściej o dyskryminowaniu i barierach. Natomiast w wystąpieniach gości z Niemiec najczęściej przewijającym się słowem była inkluzja. My mówimy o problemie wykluczenia społecznego osób z niepełnosprawnością, oni o drodze do społeczeństwa inkluzyjnego. Być może wynika to również z tego, że osoby zajmujące się inkluzją zajmują się jednocześnie integracją imigrantów i innych grup defaworyzowanych.

Ideą przewodnią jest włączenie społeczne osób niepełnosprawnych, ale z poszanowaniem ich autonomii. To powinny być kompleksowe działania w wielu obszarach, dotyczących m.in. prawa, dostępu do edukacji, zatrudnienia, wsparcia społecznego. Trzeba zatem zmienić rozumienie polityki wobec osób niepełnosprawnych, ma ona realizować równoprawne i skuteczne współżycie tej grupy osób ze społecznością lokalną, we wszystkich fazach i obszarach życia.
Podobnie jak w Polsce, tworząc założenia tej polityki korzystano z doświadczeń i wiedzy ludzi z niepełnosprawnością. Organizowano dyskusje na temat dostępności obiektów dla tych osób, ich równości wobec prawa, rynku pracy czy udziału w życiu politycznym. Brali w nich udział przedstawiciele organizacji i związków osób niepełnosprawnych, zapraszani byli eksperci ze szczebla administracji gminnej, przedsiębiorcy, przedstawiciele gospodarki mieszkaniowej oraz naukowcy i badacze.
W wyniku tego dialogu powstał w 2012 roku plan działań „Jedno społeczeństwo dla wszystkich – Nadrenia Północna-Westfalia inkluzywna”, stworzono Radę ds. Inkluzji, która jest organem doradczym rządu w zakresie wszystkich ważnych kwestii dotyczących polityki inkluzyjnej (w Polsce znowu powiedzielibyśmy: polityki wobec osób niepełnosprawnych).

Stworzono rejestr przykładów udanej realizacji celów tej polityki, które są dokumentowane na specjalnie stworzonej stronie internetowej.
Inkluzja nie jest procesem samoczynnym, wymaga rozmów, czasem trudnych, kiedy uprawnione żądania spotykają się z argumentem, że ich spełnienie nie jest z różnych przyczyn możliwe.
W Nadrenii Północnej-Westfalii powstała Agencja bez Barier. To oferta dla stowarzyszeń osób niepełnosprawnych, jak również dla gmin, w zakresie doradztwa we wszystkich kwestiach dotyczących budowania obiektów bez barier architektonicznych. Agencja zajmuje się również kontrolą budynków publicznych pod kątem ich dostępności dla osób z niepełnosprawnością.

Inkluzywne prawo

Barierami w stworzeniu społeczeństwa inkluzywnego może być również prawo, zatem ministerstwa Nadrenii Północnej Westfalii przeprowadziły kontrolę wszystkich stosownych regulacji prawnych. Kryteria tej kontroli opracowano z Niemieckim Instytutem Praw Człowieka, który odpowiada również za realizację przepisów Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych na szczeblu federalnym. Wyniki kontroli zostały opublikowane we wspomnianym wyżej planie działań „Jedno społeczeństwo dla wszystkich – Nadrenia Północna-Westfalia inkluzywna”.

Parlament kraju związkowego przeprowadził szereg zmian przepisów prawa, prace nad kolejnymi są w toku, zmiany dotyczą np. prawa o szkolnictwie i przepisów ustawy opiekuńczej.
Rozpoczęto prace nad „Pierwszą ogólną ustawą wspierającą rozwój inkluzji społecznej”, która ma dać instytucjom na szczeblu krajów związkowych i na szczeblu gminnym ogólne wytyczne w zakresie umocnienia praw osób z niepełnosprawnością oraz unikania przejawów dyskryminacji.

Christiane Vollmer, pełnomocnik ds. osób niepełnosprawnych miasta Dortmund

– Moim zadaniem jest kontrola przestrzegania praw osób niepełnosprawnych – zaczęła swoje wystąpienie.
Dortmund jest prawie dwa razy większy niż Katowice, ale ma wiele podobieństw – silne związki z górnictwem, klub piłkarski Dortmund, wszystkie główne drogi przebiegają przez to miasto podobnie jak przez Katowice, także ponad 50 proc. powierzchni to teren niezabudowany, 12 proc. bezrobocia. Działania na rzecz osób z niepełnosprawnością realizowane są w oparciu o Federalną Ustawę o udziale tych osób w życiu społecznym i ustawy krajowe: Ustawa zmieniająca prawo szkolne, Ustawa o wzmocnieniu inkluzji i Krajowa ustawa budowlana.

Podobnie jak w Polsce organizacje osób niepełnosprawnych reprezentowane są w komisjach komunalnych, w Krajowej Radzie ds. Osób Niepełnosprawnych i Krajowej Radzie ds. Inkluzji Społecznej; uczestniczą w obradach dotyczących kwestii rozwoju pomocy dla osób niepełnosprawnych w gminach, planowaniu inkluzji społecznej w kraju związkowym i w gminach.

Przykładowe rozwiązania zapisów Konwencji w Dortmundzie

W ramach realizacji Artykułu 8 Podnoszenie świadomości powstały: strona internetowa miasta, interaktywny plan miasta dla osób niepełnosprawnych, pozbawione barier imprezy w przestrzeni publicznej, wspierane są także realizacje projektów grup roboczych osób z niepełnosprawnością oraz sprawnych.

Tu znowu nasuwa się porównanie z naszym krajem – tego typu zadania zostały zrealizowane w wielu polskich miastach, województwach jeszcze przed podpisaniem przez Polskę Konwencji.

Podobnie jeśli chodzi o dostępność – w Dortmundzie jako dostosowane pełnomocnik wymieniła m.in.: teatr, wskaźniki podłoża na kolei miejskiej, przejścia dla niewidomych i niepełnosprawnych, przejścia dla niewidomych z sygnalizacją, Muzeum Piłki Nożnej i Archiwum Sztuki Budowlanej. Na tym tle śląskie miasta również „nie odstają” a przeciwnie – mogą się chwalić znaczenie okazalszą listą całkowicie dostępnych, nowoczesnych obiektów. Podobnie jest z każdym z omawianych najważniejszych zapisów Konwencji.

Kolejnym krokiem w Dortmundzie będzie stworzenie planu inkluzji społecznej Dortmund 2020, na podstawie Raportu o sytuacji życiowej osób niepełnosprawnych w Dortmundzie oraz o procesach i projektach inkluzji społecznej. Planuje się również powołanie odrębnego pełnomocnika ds. inkluzji społecznej i utworzenie Rady ds. Inkluzji Społecznej oraz dalszy rozwój działań w zakresach kultura i czas wolny, brak barier i mobilność, zdrowie, bezpieczeństwo i ochrona przed przemocą oraz mieszkanie i życie codzienne wraz z pielęgnacją.

Lars Lippenmeier – Związek Parytetowy Nadrenii Północnej

Inkluzja nie dotyczy tylko osób z niepełnosprawnością, jest realizowana w całym społeczeństwie, dotyczy każdego człowieka. Związek Parytetowy Nadrenii Północnej działa jako podmiot doradczy chociażby dla pracodawców w zakresie wyposażenia miejsca pracy, przyznaje też nagrody w dziedzinie inkluzji społecznej. Jest wiele trudnych tematów – na przykład mieszkania w przystępnych cenach, ale w połączeniu z inkluzją. Często osoby niepełnosprawne „rzuca” się do miejsca, w którym są co prawda mieszkania bez barier, ale w oderwaniu od ich dotychczasowego środowiska społecznego, przyjaciół. Tylko kto ma ponieść tego koszty? Inkluzja to tak naprawdę postawa społeczna. Nie jest darmowa, ale nie można przestać jej realizować, bo brak środków. Ważne jest też, aby nie mylić integracji z inkluzją. Inkluzja uwzględnia wszystkich i musi to robić, jeśli jest realizowana, to tak naprawdę korzystamy z tego wszyscy.

Dzień drugi – warsztaty tematyczne

Drugi dzień konferencji to warsztaty zorganizowane w sześciu różnych miejscach, pięć z nich poświęcono kolejnym zapisom Konwencji, na przykład „Prawo do pracy i zatrudnienia” –w Regionalnej Fundacji Pomocy Niewidomym w Chorzowie, „Prawo osób z niepełnosprawnością do edukacji, uczestnictwo w kulturze, rozwój zainteresowań, czas wolny” w Zabrzu, w siedzibie Towarzystwa Rodziców, Opiekunów Dzieci Specjalnej Troski. W Urzędzie Marszałkowskim Województwa Śląskiego przeprowadzono warsztat dedykowany osobom straszym i niesamodzielnym, podczas którego niemieckie doświadczenia przedstawiła Annette Wernke z Centrum wsparcia dla osób z demencją Münsterland.

Konwencja ma wymiar praktyczny

Marek Plura, poseł do Parlamentu Europejskiego, aktywnie działający na arenie europejskiej, krajowej i samorządowej na rzecz równych praw osób niepełnosprawnych: – „Międzynarodowa konwencja o prawach osób niepełnosprawnych przyjęta przez Narody Zjednoczone” – to brzmi bardzo abstrakcyjnie i bardzo górnolotnie nie tylko na poziomie państwowym, również na poziomie Unii Europejskiej, ale właśnie tu, u nas, w Katowicach okazuje się że ma ona bardzo praktyczny wymiar, wpływa na codzienne życie osób z niepełnosprawnościami, na naszą aktywność, na nasz rozwój. Istotne jest takie „urządzenie” naszej wspólnej rzeczywistości, by ułatwiała aktywność. Każdą aktywność, czyli edukację, studia, pracę. Myślę, że najbardziej potrzebujemy tych właśnie procesów.
Jest to spotkanie samorządowców, organizacji pozarządowych czyli wszystkich tych ludzi, którzy te górnolotne ideały konwencji zamieniają na dobre, codzienne praktyki. Uczymy się od siebie nawzajem, od kolegów z Niemiec tego, co oni już zdążyli wdrożyć a oni od nas podpatrują nowe rozwiązania.

Zdaniem Marka Plury Polska dobrze radzi sobie we wdrażaniu Konwencji ONZ, choć jasnym jest, że są obszary wymagające podjęcia większych wysiłków: – Ta rzeczywistość wokół nas jest coraz bardziej otwarta na osoby z niepełnosprawnością, ale wciąż trzeba pracować nad tym, by niepełnosprawni chcieli z tej otwartości korzystać –skonkludował.”

To ostatnie zdanie nie jest bez pokrycia – nawet podczas tej konferencji usłyszeliśmy wypowiedź poruszającego się na wózku katowiczanina, że niepełnosprawni nie chcą wiele – chcą tego samego co pełnosprawni, chcą mieć dostęp do kin, teatrów. Wypowiedź została zarejestrowana przez lokalną telewizję. A tymczasem… katowickie kina i śląskie teatry od lat są dostosowane, ba, mało tego – organizuje się w nich imprezy dedykowane niepełnosprawnym, przeglądy twórczości niepełnosprawnych. Dla przykładu – wręczanie wyróżnień Lady D. w kinie Kosmos, „Lodołamacze” w Teatrze Śląskim, w teatrze Korez – coroczne grudniowe przeglądy artystyczne osób niepełnosprawnych i kabarety integracyjne, cykliczne spotkania integracyjne, które relacjonujemy również na łamach „Naszych Spraw”, szereg innych.
Tego pana na nich nie było? No właśnie – „wciąż trzeba pracować nad tym, by niepełnosprawni chcieli z tej otwartości korzystać.”

Zobacz galerię…

Tekst i fot. Ilona Raczyńska

Data publikacji: 27.04.2016 r.