Prezydent podpisał nowelizację ustawy o pieczy zastępczej

Projekt nowelizacji przygotowała wiceprzewodnicząca sejmowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny Magdalena Kochan (PO) we współpracy z Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej.
Nowela wprowadza m.in. zmiany w finansowaniu pobytu dzieci w zakładach opiekuńczo-leczniczych (tzw. ZOL-ach). Kierowane są tam np. dzieci pozbawione opieki rodziców, które ze względu na stan zdrowia nie mogą przebywać w rodzinach zastępczych ani w domach dziecka. Mogą w nich przebywać też dzieci, które mają rodziców, jednak wymagają specjalistycznej opieki.

W ZOL-ach udzielane są stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne inne niż szpitalne. Koszty udzielania tych świadczeń pokrywa Narodowy Fundusz Zdrowia, jednak nie finansuje on zakwaterowania i wyżywienia. Do tej pory koszty pobytu dzieci objętych pieczą zastępczą ponosił starosta lub – również finansowana przez powiat – placówka opiekuńczo-wychowawcza, w której przebywa dziecko. Często oznacza to bardzo duże koszty dla jednego powiatu.
W myśl nowelizacji, pobyt dziecka będzie finansował ten powiat, na terenie którego przyszło ono na świat. „Jeżeli nie można ustalić powiatu właściwego ze względu na miejsce urodzenia dziecka, właściwy do ponoszenia opłaty jest powiat miejsca siedziby sądu, który orzekł o umieszczeniu dziecka w zakładzie opiekuńczo-leczniczym” – zapisano.

Według Marka Wójcika ze Związku Powiatów Polskich jest to potrzebne rozwiązanie, ponieważ dotychczas finansowanie spadało na samorząd, na terenie którego mieścił się ZOL. Podał przykład Kłodzka, gdzie na 42 dzieci w ZOL, 39 było spoza tej gminy, jednak Kłodzko musiało finansować ich pobyt w ZOL.
Jednocześnie Wójcik wskazał, że nadal nie jest to rozwiązanie idealne, aby o źródle finansowania decydowało miejsce urodzenia dziecka. Wskazał m.in., że różnicuje to samorządy na te, które mają na swoim terenie szpitale z oddziałem położniczym oraz takie, gdzie porodów się nie przyjmuje.

Istotną zmianą, o którą zabiegały m.in. organizacje zajmujące się ochroną praw dziecka oraz rzecznik praw dziecka, jest wprowadzenie przepisu wprowadzającego obowiązek „wysłuchania dziecka, jeżeli jego wiek i stopień dojrzałości na to pozwalają”, oraz – stosownie do okoliczności – uwzględnienia jego zdania przez instytucje dokonujące oceny sytuacji dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej oraz kwalifikujące dziecko do przysposobienia.
– Mimo że zgodnie z obowiązującymi przepisami dziecko od 13. roku życia powinno być obligatoryjnie wysłuchiwane przez sąd, to obecnie bardzo często tak się nie dzieje. Dlatego każdy zapis prawny wzmacniający to, że dziecko może i powinno zostać wysłuchane, jest bardzo ważny. Uważamy, że dzieci są ważne i trzeba je pytać o zdanie – mówiła PAP szefowa Koalicji na rzecz Rodzin Opieki Zastępczej Joanna Luberadzka-Gruca.

Ważną zmianą jest również dookreślenie terminu przewidzianego na uregulowanie prawnej sytuacji dziecka przebywającego w pieczy zastępczej – ma on wynosić 18 miesięcy. Jak argumentowano, dzięki temu dzieci nie będą czekać latami na rozstrzygnięcia w tej kwestii, co często skazywało je na spędzenie całego dzieciństwa w placówkach lub rodzinach zastępczych i przekreślało szanse na adopcję.
– Dziecko zasługuje na to, by przyszedł moment podjęcia decyzji o jego dalszym losie. Albo jest prowadzona praca z rodziną i to dziecko będzie miało szansę wrócić do domu, albo regulujemy jego sytuację prawną i dajemy mu szansę na adopcję. Sąd może też, ze względu na dobro dziecka, podjąć decyzję, że dziecko zostanie w rodzinie zastępczej i będzie miało kontakt z rodzicem biologicznym – podkreśliła Luberadzka-Gruca.

Pozytywnie przyjęto też wprowadzenie zasady nierozdzielania nieletniej matki przebywającej w pieczy zastępczej od dziecka. – Jesteśmy za tym, aby takim matkom dawać szansę, żeby ich nie stawiać trochę pod ścianą, że muszą wybierać, czy wrócić tam, skąd przyszły, czy rozdzielić się z dzieckiem. Kiedy taka nieletnia matka jest w jednym miejscu z dzieckiem, dajemy jej możliwość podjęcia próby jego wychowania – zaznaczyła Luberadzka-Gruca.

W noweli zmniejszono także – z 20 do 15 – liczbę rodzin objętych w tym samym czasie opieką jednego asystenta rodziny oraz podopiecznych koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej – z 30 do 15.
Wprowadzono też wymóg posiadania opinii psychologa o posiadaniu predyspozycji i motywacji do podjęcia funkcji rodziny zastępczej lub do prowadzenia rodzinnego domu dziecka oraz tzw. rekwalifikacji co dwa lata.

W ustawie uchylono też przepisy, zgodnie z którymi dochody dzieci przebywających w pieczy zastępczej (m.in. renty rodzinne i alimenty) zaliczane były na poczet świadczeń na pokrycie kosztów utrzymania. Obecnie środki te będą wypłacane bez dokonywania potrąceń, o co również zabiegały m.in. organizacje pozarządowe.
Zmieniono też przepisy dotyczące placówek wsparcia dziennego, których większość – wobec konieczności sprostania rygorystycznym standardom w zakresie przepisów lokalowych, sanitarnych i przeciwpożarowych – była zagrożona likwidacją. W ustawie złagodzono wymogi dla placówek już funkcjonujących.

Nowela wzmacnia też kompetencje kontrolne wojewodów oraz innych jednostek samorządu. Oznacza to, że podmioty te będą miały możliwość wstępu np. do rodziny zastępczej lub placówki opiekuńczej w ciągu całej doby, również w nocy, jednak tylko w przypadku zagrożenia zdrowia lub życia dziecka. Zmiany upoważniają organy kontroli do podejmowania pilnych interwencji przy „zapewnieniu zasady proporcjonalności stosowanych środków w zależności od okoliczności”.

Jedną z ważnych zmian pierwotnie proponowanych w projekcie była rezygnacja z udziału sądu w wyborze formy pieczy zastępczej dla dziecka. W trakcie sejmowych prac zdecydowano się z nich zrezygnować, by przyspieszyć procedowanie projektu. Kochan zapowiadała jednak, że wróci do tych propozycji w późniejszym terminie.

Ustawa, z wyjątkiem kilku zapisów, wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.(PAP)

kos/ akw/ malk/ mow/

Data publikacji: 25.08.2014 r.