Problem składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe opiekunów OzN. MRPiPS rozważy zmianę prawa

Zgodnie z art. 6 ust. 2A ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, za osobę pobierającą świadczenie pielęgnacyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna, wójt, burmistrz lub prezydent miasta opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy odpowiadającej wysokości odpowiednio:
• pobieranego świadczenia pielęgnacyjnego albo specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługujących na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych,
• pobieranego zasiłku dla opiekuna przysługującego na podstawie przepisów o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów
– przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego), tj. odpowiednio 20-letniego przez kobietę i 25-letniego przez mężczyznę.

Emerytura przysługuje ubezpieczonemu po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat w przypadku mężczyzn. Po spełnieniu tego warunku osoba pobierająca ww. świadczenie, która nigdy nie była aktywna zawodowo nabędzie prawo do emerytury w wysokości najniższej, gwarantowanej przez państwo.

Ograniczenie okresu opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie dotyczy jednak osób, które nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej ze względu na potrzebę wsparcia osobie pobierającej świadczenia wspierające, określone w ustawie z  7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym. Na jego postawie składki opłacane są przez cały okres sprawowania opieki.

Jednocześnie wójt, burmistrz lub prezydent miasta nie opłaca składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osobę pobierającą świadczenie pielęgnacyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna, jeżeli podlega ona obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z innego tytułu.

Należy zaznaczyć, że po wyczerpaniu okresu opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przez okres odpowiadający minimalnemu okresowi uprawniającemu do najniższej emerytury, następuje utrata statusu ubezpieczonego. Śmierć opiekuna oznacza brak prawa do zasiłku pogrzebowego dla jego bliskich.

27 grudnia 2022 r. rzecznik praw obywatelskich wystąpił do MRPiPS o stanowisko w sprawie podjęcia działań prawodawczych zmierzających do wydłużenia okresu opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przez cały czas opieki.

Ministerstwo poinformowało, że przeprowadzono bardzo szczegółową analizę prawną przedmiotowej kwestii, w tym z uwzględnieniem określonego w Konstytucji RP i nakazu równego traktowania, jak również zawartej w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych zasady równego traktowania.

Jednocześnie resort zaznacza, że specjalny zasiłek opiekuńczy i zasiłek dla opiekuna należą do świadczeń wygasających, problematyka dłuższego opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przede wszystkim dotyczy świadczenia pielęgnacyjnego.

Należy podkreślić, biorąc pod uwagę okres przejściowy wynikający z regulacji zawartych w ustawie o świadczeniu wspierającym, że okres podlegania ubezpieczeniom zależeć może tylko od decyzji o złożeniu wniosku przez osobę niepełnosprawną o przyznanie świadczenia wspierającego albo pozostaniu w sytuacji, gdy opiekun otrzymuje świadczenie pielęgnacyjne przyznane na starych zasadach. Rozwiązanie to łagodzi skutki przedstawionej wyżej nierówności, ograniczając ją do przypadków, gdy osoba niepełnosprawna nie składa wniosku o świadczenie wspierające.

Ministerstwo rozważy przygotowanie stosownej nowelizacji, która umożliwiłaby opłacanie składek opiekunom osób niepełnosprawnych otrzymujących świadczenie pielęgnacyjne przez cały okres otrzymywania świadczenia, ale ze względów finansowych niezbędne będzie uzyskanie pozytywnego stanowiska ministra finansów i gospodarki.

Odnosząc się natomiast do podjętej w wystąpieniu kwestii uprawnienia do zasiłku pogrzebowego, należy wyjaśnić, że prawo do zasiłku pogrzebowego jako świadczenia o charakterze ubezpieczeniowym wynika z treści art. 77 ust. 1 ustawy emerytalnej. Zgodnie z tym przepisem, zasiłek przysługuje w razie śmierci ubezpieczonego, osoby pobierającej emeryturę lub rentę oraz członków rodziny tych osób, a także osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania.

Ponadto, zasiłek pogrzebowy przysługuje również w razie śmierci ubezpieczonego po ustaniu ubezpieczenia, jeżeli śmierć nastąpiła w okresie pobierania zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku macierzyńskiego.

W przypadku śmierci osoby z niepełnosprawnością, na którą przysługiwało świadczenie pielęgnacyjne, jeżeli zgon nastąpił w okresie opłacania składek na świadczenie, opiekun będzie uprawniony do zasiłku pogrzebowego z tytułu śmierci członka rodziny. Jeśli natomiast śmierć osoby, na którą przysługiwało świadczenie nastąpi w okresie pobierania przez nią renty socjalnej, zasiłek pogrzebowy przysługuje – zgodnie z przepisami ustawy o rencie socjalnej – na zasadach i w wysokości określonych w przepisach ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, o ile zasiłek pogrzebowy lub świadczenie w wysokości zasiłku pogrzebowego nie przysługuje z innego tytułu. Jeśli osoba z niepełnosprawnością nie była ubezpieczona, prawo do zasiłku pogrzebowego będzie mieć jej opiekun, który miał opłacane składki. Jeśli opiekun nie miał opłacanych składek, prawo do zasiłku przysługuje innym członkom rodziny, określonym w art. 77 ustawy emerytalnej.

Śmierć osoby nieubezpieczonej, dodatkowo w rodzinie, w której żaden z jej członków nie ma prawa do zasiłku pogrzebowego, nie spowoduje pozostawienia jej najbliższych bez jakiegokolwiek wsparcia z tytułu tego zdarzenia.

1 stycznia 2026 r. wchodzi w życie ustawa z dnia 9 maja 2025 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektórych innych ustaw, która nie tylko przewiduje podwyższenie kwoty zasiłku pogrzebowego z 4000 zł do 7000 zł, ale również wprowadza uszczegółowienie przesłanek przyznawania zasiłku celowego przez gminy.

Będzie on przyznawany:
• na pokrycie kosztów pogrzebu osobie, która pokrywa koszty pogrzebu, jeśli po osobie zmarłej nie przysługuje zasiłek pogrzebowy;
• w przypadku gdy osoba, która pokrywa koszty pogrzebu, jest uprawniona do zasiłku pogrzebowego i ponosi w związku z pogrzebem nadzwyczajne, trudne do przewidzenia, niemożliwe do pokrycia z kwoty zasiłku pogrzebowego, koszty.

Info: BRPO, oprac. jotka, fot. freepik.com

Data publikacji: 04.08.2025 r.