RPO występuje do MRPiPS w sprawie świadczeń dla opiekunów OzN

Rzecznik skierował do resortu rodziny pismo w sprawie żądania zwrotu przez gminy wypłaconych świadczeń pielęgnacyjnych dla opiekunów dorosłych osób z niepełnosprawnością. W piśmie do MRPiPS zastępca rzecznika praw obywatelskich Stanisław Trociuk zwraca się do ministry Agnieszki Dziemianowicz-Bąk o zrewidowanie stanowiska resortu.

Na stronie BRPO czytamy, że wojewodowie śląski i pomorski oraz MRPiPS „kwestionują prawidłowość wydatkowania przez gminy dotacji w części obejmującej wypłatę świadczeń pielęgnacyjnych opiekunom osób, których niepełnosprawność powstała w wieku dorosłym.

Konsekwencją jest żądanie zwrotu do budżetu państwa części dotacji wypłaconych świadczeń osobom, które nie wypełniały przesłanek wynikających z art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Stanowiska wojewodów i MRPiPS pozostają w opozycji do wielokrotnie wyrażanego poglądu Naczelnego Sądu Administracyjnego, że nie jest dopuszczalne oparcie odmowy przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na  kryterium daty powstania niepełnosprawności, co w 2014 r. Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodne z Konstytucją”.

Według wojewodów śląskiego i pomorskiego nieprawidłowo wydatkowano przez gminy dotację w części obejmującej wypłatę świadczeń pielęgnacyjnych dla opiekunów OzN i – według nich – zasadne jest żądanie zwrotu do budżetu państwa części dotacji w wysokości wypłaconych im świadczeń pielęgnacyjnych oraz opłaconych od tych świadczeń składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.

Do 31 grudnia 2023 r. świadczenie pielęgnacyjne przysługiwało opiekunom OzN, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała: nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia.

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 21 października 2014 r. (sygn. akt K 38/13) orzekł, że zróżnicowanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą z niepełnosprawnością po ukończeniu przez nią określonego wyżej wieku ze względu na moment powstania niepełnosprawności – jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP – opiekunowie dorosłych osób z niepełnosprawnością nie mogą być przez ustawodawcę traktowani w sposób odmienny..

RPO w liście do ministerstwa wskazał, że „wykonanie wyroku wymagało podjęcia bez zbędnej zwłoki działań ustawodawczych, które miałyby doprowadzić do przywrócenia równego traktowania opiekunów dorosłych osób z niepełnosprawnością.

Wyrok przez lata nie został jednak wykonany, a zakwestionowaną normę prawną wyeliminowano 1 stycznia 2024 r. wskutek zmian wynikających z ustawy o świadczeniu wspierającym”.

Wymienieni wojewodowie podjęli czynności kontrolne dotyczące kwestii uprawnienia do uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego przez opiekunów osób z niepełnosprawnością, których niepełnosprawność powstała po ukończeniu odpowiednio 18. lub 25. roku życia w przypadku nauki w szkole lub szkole wyższej, po wyroku TK z 21 października 2014 r.

Przypomnijmy:  Wynikało z niego, że przy przyznawaniu prawa do świadczeń pielęgnacyjnych opiekunom dorosłych osób z niepełnosprawnością właściwe organy miały i mają bezwzględny obowiązek przestrzegania art. 17 ust. 1b cytowanej wyżej ustawy i zawartego w nim kryterium wieku powstania niepełnosprawności.

Trzeba podkreślić, że stanowiska przywołanych wojewodów pozostają w opozycji do wielokrotnie wyrażanego w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego poglądu, że nie jest dopuszczalne oparcie odmowy przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na tej części art. 17 ust. 1b ustawy., która została uznana przez TK za niezgodną z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.

Art. 17 ust. 1b ustawy po wyroku TK nie mógł być stosowany z pominięciem jego skutków. TK uznał, że w stosunku do opiekunów dorosłych osób z niepełnosprawnością, których niepełnosprawność powstała nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej – jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia, art. 17 ust. 1b ustawy jest zgodny z Konstytucją i nie ma przeszkód prawnych do jego stosowania. Natomiast w stosunku do opiekunów OzN, których niepełnosprawność powstała później, kryterium momentu powstania niepełnosprawności, jako uniemożliwiające uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego, jest niekonstytucyjne.

Stanowisko RPO jest jasne. Jeszcze w 2021 r. wyraził on krytyczną opinię wobec uznania przez wojewodę pomorskiego za nieprawidłowe działania Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Sopocie w zakresie przyznawania prawa do dotacji przeznaczonej na świadczenia pielęgnacyjne dla opiekunów dorosłych osób z niepełnosprawnością, których niepełnosprawność powstała po ukończeniu odpowiednio 18. lub 25. roku życia w przypadku nauki w szkole lub szkole wyższej i nakazania zwrotu tych dotacji do budżetu państwa.

RPO kończy list apelem do szefowej resortu: „Mając na względzie utrwalone i jednolite orzecznictwo sądów administracyjnych w tym zakresie, RPO zwraca się do Pani Minister o zrewidowanie stanowiska Ministerstwa.

Oprac. IKa, fot. freepik.com

Data publikacji: 29.07.2025 r.