Artykuł 24 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych stanowi, że zadaniem państwa jest zapewnienie włączającego systemu kształcenia umożliwiającego integrację na wszystkich poziomach edukacji, zmierzającego do pełnego rozwoju potencjału oraz poczucia godności i własnej wartości, a także wzmocnienia poszanowania praw człowieka, podstawowych wolności i różnorodności ludzkiej, rozwijania przez osoby z niepełnosprawnościami ich osobowości, talentów i kreatywności, a także zdolności umysłowych i fizycznych, przy pełnym wykorzystaniu ich możliwości oraz umożliwienia skutecznego udziału w życiu społecznym.
Edukacja włączająca powinna zapewniać, że uczniowie ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi traktowani są w równy sposób podczas oceniania i procedur egzaminacyjnych, a ich umiejętności i osiągnięcia są potwierdzane na zasadach równości z innymi. Ujednolicone sposoby oceniania muszą zostać zastąpione elastycznymi, zróżnicowanymi formami oceniania uznającymi postępy poszczególnych osób w osiąganiu szeroko określonych celów, osiąganych zróżnicowanymi ścieżkami uczenia się.
Ocenę zachowania uczniów reguluje ustawa o systemie oświaty. Ocenianie polega na rozpoznawaniu przez wychowawcę oddziału, nauczycieli oraz uczniów danego oddziału, stopnia respektowania przez ucznia zasad współżycia społecznego i norm etycznych oraz obowiązków ze statutu szkoły.
Przy ustalaniu oceny klasyfikacyjnej zachowania ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia lub inne dysfunkcje rozwojowe, należy uwzględnić ich wpływ na zachowanie, na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego lub orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania lub opinii poradni psychologiczno- pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej.
W ramach współpracy RPO z samorzecznikami – osobami w spektrum autyzmu przedstawiono problem stosowania w klasach IV-VIII szkoły podstawowej oceny klasyfikacyjnej zachowania ucznia. Samorzecznicy zwracają uwagę, że wewnątrzszkolne systemy oceniania często nie uwzględniają wprost sytuacji uczniów z niepełnosprawnościami. W tych wypadkach szczególnie krzywdzące mogą być przyjmowane przez niektóre placówki systemy punktowe, w których ocena zachowania wynika z sumy zdobytych w ciągu roku szkolnego punktów przyznawanych za konkretne zachowania i aktywności uczniów.
Sprawą tą zajął się prof. Marcin Wiącek, rzecznik praw obywatelskich.
Tymczasem uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi często nie są w stanie w ogóle podjąć działań, za które punkty są przyznawane. Może to wynikać z rodzaju i stopnia ich niepełnoprawności – w tym wypadku są traktowani gorzej w porównaniu z pozostałymi uczniami. W niektórych przypadkach może to stanowić nawet ich pośrednią dyskryminację ze względu na niepełnosprawność uważa RPO.
Zgodnie z rozporządzeniem, począwszy od klasy IV szkoły podstawowej, uczeń, który w wyniku klasyfikacji rocznej uzyskał z obowiązkowych zajęć edukacyjnych średnią rocznych ocen klasyfikacyjnych co najmniej 4,75 oraz co najmniej bardzo dobrą roczną ocenę klasyfikacyjną zachowania, otrzymuje promocję do klasy programowo wyższej z wyróżnieniem – tzw. czerwonym paskiem. W konsekwencji otrzymanie niższej oceny zachowania niż bardzo dobra – pomimo wysokich stopni z poszczególnych przedmiotów – uniemożliwia uzyskanie tego wyróżnienia.
To kryterium jest szczególnie ważne dla uczniów kończących klasę VIII. W przypadku bowiem większej liczby kandydatów do klasy pierwszej szkoły ponadpodstawowej na pierwszym etapie postępowania rekrutacyjnego bierze się pod uwagę m.in. świadectwo ukończenia szkoły podstawowej z wyróżnieniem.
Wynika z tego, że uczniowie, którzy nie uzyskali co najmniej bardzo dobrej rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania, mają mniejsze szanse na dostanie się do wybranej szkoły ponadpodstawowej. W przypadku uczniów z niepełnosprawnościami, które wprost przekładają się na ich zachowanie, sprostanie temu kryterium wydaje się poza ich kontrolą. A zatem już na etapie rekrutacji do szkoły ponadpodstawowej ich szanse na dostanie się do wybranej placówki są mniejsze niż uczniów bez tego rodzaju niepełnosprawności.
Ocena z zachowania jest również brana pod uwagę przy udzielaniu stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe. Może być ono przyznane uczniowi, który uzyskał wysoką średnią ocen oraz co najmniej dobrą ocenę zachowania w okresie (semestrze) poprzedzającym okres (semestr), w którym przyznaje się to stypendium. Stypendium za osiągnięcia sportowe może być przyznane uczniowi, który uzyskał wysokie wyniki we współzawodnictwie sportowym na szczeblu co najmniej międzyszkolnym oraz co najmniej dobrą ocenę zachowania w okresie (semestrze) poprzedzającym okres (semestr), w którym przyznaje się to stypendium.
Wnioskodawcy wskazują, że obecny system oceniania nie spełnia wymogu elastyczności. Wydaje się nie odnotowywać zwłaszcza postępów poszczególnych osób, nie motywuje do dalszej pracy oraz nie zapewnia wystarczającej informacji o problemach lub szczególnych uzdolnieniach.
Samorzecznicy wskazują, że narzędziem pozwalającym na uwzględnienie indywidualnych potrzeb i trudności ucznia oraz umożliwiającym nauczycielom doskonalenie organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej jest ocena opisowa. Z tego względu słusznym kierunkiem dalszej reformy systemu oświaty, zmierzającym do pełnego wdrożenia edukacji włączającej, wydaje się zastąpienie systemu oceniania zachowania opartego o stopnie, opisowym modelowaniem postaw prospołecznych, który jest stosowany w klasach I-III szkoły podstawowej.
RPO zgłasza problem ministrowi edukacji i nauki i prosi go o stanowisko w sprawie zastąpienia ocen zachowania oceną opisową na każdym etapie edukacyjnym.
Info: RPO, oprac. em/, fot. pixabay.com
Data publikacji: 27.07.2022 r.
