Podlaski Sejmik Osób z Niepełnosprawnościami zorganizował 19 listopada webinar „Szkoła dostępna dla wszystkich – jak wdrażać założenia edukacji włączającej?”, który prowadziła Joanna Piwowońska – ekspertka ds. dostępności przestrzeni publicznej dla osób z niepełnosprawnościami.
Najważniejszymi aktami prawnymi, które określają zasady edukacji włączającej to:
– Konwencja o prawach osób z niepełnosprawnościami
– ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz. U. 2019 poz. 1696)
– ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych (Dz. U. Poz. 84)
– ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. 2017 poz. 59)
Zgodnie z ustawą o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami podmiot publiczny, w tym placówki oświatowe zobowiązany jest do zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami poprzez stosowanie uniwersalnego projektowania lub racjonalnych usprawnień, prowadzenia wszelkich działań z uwzględnieniem potrzeb tych osób w planowanej i prowadzonej działalności, usuwania barier i zapobieganie ich powstawaniu.
Art. 6 tej ustawy określa minimalne wymagania w zakresie dostępności:
– architektonicznej m.in. zapewnienie wolnych od barier przestrzeni komunikacyjnych budynków, zapewnienie informacji na temat rozkładu pomieszczeń w budynku, co najmniej w sposób wizualny i dotykowy lub głosowy, zapewnienie osobom ze szczególnymi potrzebami możliwości ewakuacji lub ich uratowania w inny sposób.
– informacyjno-komunikacyjnej m.in. instalację urządzeń lub innych środków technicznych do obsługi osób słabosłyszących, zapewnienie na stronie internetowej danego podmiotu informacji o zakresie jego działalności – w postaci elektronicznego pliku zawierającego tekst odczytywalny maszynowo, nagrania treści w polskim języku migowym oraz informacji w tekście łatwym do czytania.
– dostępności cyfrowej, które szczegółowo określa ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych.
Jeżeli podmiot publiczny nie jest w stanie, w szczególności ze względów technicznych lub prawnych, zapewnić dostępności osobie ze szczególnymi potrzebami w zakresie, dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej, podmiot ten jest obowiązany zapewnić takiej osobie dostęp alternatywny, np. poprzez wsparcie innej osoby lub zapewnienie wsparcia technicznego osobie ze szczególnymi potrzebami, w tym z wykorzystaniem nowoczesnych technologii.
Warto podkreślić, że od 6 września 2021 roku dostęp alternatywny przestał być traktowany jako zapewnienie dostępności.
W przypadku braku dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej każdy, ma prawo poinformować o tym podmiot publiczny.
Natomiast osoba ze szczególnymi potrzebami lub jej przedstawiciel ustawowy, po wykazaniu interesu faktycznego, ma prawo wystąpić z wnioskiem o zapewnienie dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej, zwanym dalej „wnioskiem o zapewnienie dostępności”. (Art. 30)
Kolejne artykuły ustawy określają terminy realizacji dostępności. Jeżeli zapewnienie dostępności nie jest możliwe lub znacznie utrudnione, w szczególności ze względów technicznych lub prawnych, podmiot niezwłocznie informuje wnioskodawcę o braku możliwości zapewnienia dostępności, co nie zwalnia podmiotu publicznego z obowiązku zapewnienia dostępu alternatywnego.
W przypadku gdy podmiot, nie zapewnił wnioskodawcy dostępności przysługuje prawo złożenia skargi na brak dostępności do Prezesa Zarządu PFRON.
Edukacja włączająca a prawo oświatowe
Zgodnie z prawem oświatowym każde dziecko ma prawo uczyć się w swojej szkole rejonowej, blisko domu a niepełnosprawność dziecka czy niedostępność (budynku nie może być powodem nieprzyjęcia dziecka do placówki.
Placówka oświatowa ma obowiązek wynikający z prawa dostosowanie metod i form wspierania ucznia np. zajęcia rewalidacyjne, pomoc psych-ped., pomoc nauczyciela, dostosowanie na egzaminach, wydłużenie etapu edukacyjnego – zgodnie z potrzebami, możliwość zwolnienia z nauki drugiego języka obcego.
W przypadku zastrzeżeń co do realizacji powyższych obowiązków, można złożyć skargę w trybie prawa oświatowego. Może to być rozmowa – z dyrektorem lub nauczycielem, złożenie pisemnej skargi do dyrektora, interwencja w organie prowadzącym lub skarga do kuratorium, które może przeprowadzić kontrolę doraźną i wydać obowiązkowe zalecenia pokontrolne.
Czym jest edukacja włączająca?
Edukacja włączająca to nie tylko usuwanie barier architektonicznych, komunikacyjnych, społecznych, ale także szkoła akceptująca różnorodności jako normy.
Jest fundamentem nowoczesnej edukacji. Odpowiada na realne zróżnicowanie uczniów, poprawia efektywność nauczania, buduje klimat akceptacji i współpracy i jest zgodna z Konwencją ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami.
Aby proces nauczania był włączający należy uwzględnić projektowanie uniwersalne, które powinno być realizowane wg 7 zasad Rona Maceʼa:
– równe możliwości wykorzystania – projekt jest dostępny i w równym stopniu aplikowalny przez osoby o zróżnicowanych możliwościach.
– elastyczność użycia – projekt uwzględnia szerokie spektrum indywidualnych preferencji użytkowników (np. sposób używania, tempo działania itp.)
– intuicyjność w obsłudze – projekt jest łatwy w obsłudze dla wszystkich, niezależnie od poziomu doświadczenia i zakresu umiejętności użytkowników.
– dostępność percepcyjna – projekt zakłada wielość kanałów przekazu tak, żeby przepływ informacji do użytkownika był skuteczny.
– tolerancja na błędy – konstrukcja projektu minimalizuje skutki przypadkowych lub nieprawidłowych działań.
– niski poziom wysiłku fizycznego – podczas użytkowania, produkt ogranicza wysiłek fizyczny oraz zbędne czynności.
– odpowiednie wymiary i przestrzeń – projektowany produkt może być używany przez osoby o różnej posturze ciała, a także przez użytkowników o ograniczonej mobilności.
Kiedy projektowanie uniwersalne nie działa lub nie może być realizowane można wdrożyć racjonalne usprawnienia. Najczęściej stosowane to doposażenie ucznia w sprzęt specjalistyczny, oprogramowanie, pomoce dydaktyczne – jeżeli wynika to z jego potrzeb, zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne, socjoterapeutyczne, dodatkowe zajęcia z określonego przedmiotu lub przedmiotów nauczania, wsparcie udzielane w toku zajęć dydaktycznych.
Jak skutecznie tworzyć dostępne środowisko fizyczne nauki, opieki i wychowania?
Lakonicznie i nieprecyzyjne przepisy np. prawa budowlanego, niska świadomość projektantów wymusza wypracowanie standardów takich jak Model Dostępnej Szkoły.
Jest to wzorzec zapewnienia dostępności placówek edukacyjnych dla osób ze szczególnymi, ale różnorodnymi potrzebami, który opiera się na zasadach projektowania uniwersalnego.
Na Model składają się standardy dostępności architektonicznej, informacyjno-komunikacyjnej, procesu dydaktycznego, działań opiekuńczo-wychowawczych realizowanych przez szkołę oraz kwestii związanych z zarządzaniem.
Środki na realizację projektów ułatwiających dostępność można pozyskać m.in. z subwencji oświatowych i środków jednostek samorządu terytorialnego, programów ministerialnych, funduszy europejskich, środków PFRON czy poprzez współpracę z NGO i partnerami lokalnymi.
***
Webinar organizowany był w ramach partnerskiego projektu „Działania informujące i promujące Fundusze Europejskie wśród organizacji pozarządowych”, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej dla Funduszy Europejskich na lata 2021-2027.
Jolanta Kołacz, fot. pexels.com
Data publikacji: 21.11.2025 r.
