Podsumowanie projektu „Trójkąt pożytku publicznego”

Jego celem jest popularyzowanie idei zakładania przez organizacje pozarządowe i jednostki samorządu terytorialnego wspólnych spółdzielni socjalnych osób prawnych, jako miejsc pracy i rehabilitacji  osób niepełnosprawnych.

Projekt objęli patronatem Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych i Prezes Zarządu PFRON.

W konferencji uczestniczyli poseł Marek Plura, przewodniczący Parlamentarnego Zespołu

ds. Osób Niepełnosprawnych, Jan Brzeziński, p.o. prezesa Zarządu PFRON i Krzysztof Więckiewicz, dyrektor Departamentu Pożytku Publicznego w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. Na konferencji byli również dyrektorzy kilkunastu oddziałów wojewódzkich PFRON. Konferencję otworzył prezes KZRSIiSN Jerzy Szreter, przedstawiając jej dwudniowy program.

Poseł Marek Plura…

…ocenił pozytywnie projekt – zdaniem parlamentarzysty pomysł najwidoczniej się przyjął, skoro już w całym kraju funkcjonują spółdzielnie socjalne, działające w oparciu o formułę trójkąta pożytku publicznego. Dobrze funkcjonują one tam, gdzie samorząd jest ich naturalnym partnerem, który daje wsparcie ekonomiczne nie tylko na początku istnienia spółdzielni, ale i potem, gdy kończą się środki otrzymane na start. Właśnie po to zmieniono parę lat temu prawo, aby spółdzielnie socjalne wzmocnić, aby ich założycielami mogły być nie tylko osoby fizyczne, ale i organizacje pozarządowe i samorząd.  Aktualnie obowiązujące prawo pozwala też na to, aby dawać preferencje tym spółdzielniom. To samorząd może nabywać produkty tej spółdzielni bez przetargu. Często jednak to nie jest wykorzystywane, a według posła Plury powinno stać się priorytetem. Dlatego planowane są jeszcze zmiany w prawie w zakresie ekonomii społecznej, aby wzmocnić te możliwości. Samorząd może dobierać – dzięki zastosowaniu klauzul społecznych – takich oferentów, którzy przy okazji wykonywania usług lub produkcji towarów realizują również cele społeczne. Jest to podwójny zysk – nie tylko ekonomiczny, ale także społeczny – rozwiązuje problemy społeczne, przeciwdziała wykluczeniu i bezrobociu.

Wykorzystując obecność posła, uczestnicy pytali o zmiany dotyczące subsydiowania rynku pracy osób z niepełnosprawnością, o osobowość prawną PFRON.

KPRES

Z pracami nad programem ekonomii społecznej zapoznał uczestników konferencji Krzysztof Więckiewicz,  dyrektor w Ministerstwie Pracy.  „Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej (KPRES). Kolejna odsłona marzec/kwiecień 2013″ to projekt rekomendowany przez ministra Władysława Kosiniaka- Kamysza. Prace nad nim są konsultowane również z parlamentarzystami, bowiem w Sejmie powołany został Parlamentarny Zespół ds. Ekonomii i Przedsiębiorczości Społecznej.

Diagnoza ekonomii społecznej wskazuje, że ma ona coraz większe znaczenie, zwłaszcza w obszarze prozatrudnieniowym, reintegracyjnym, usługowym – relacjonował Krzysztof Więckiewicz. Tymczasem w Polsce ekonomia społeczna wytwarza zaledwie 1,6 proc. PKB, brak jest chęci otwarcia się na sektor spółdzielczy – traktowany jest on raczej jako relikt, a nie potencjał, władze i organizacje nie są  otwarte na wspólne ustalanie kierunków działań usług użyteczności publicznej; władze wspierają, ale nie przekazują do realizacji tych zadań (3-5 proc. z konkursów). Brak jest pogłębionych  badań sektora spółdzielczego. Obserwuje się duże rozwarstwienie w grupie organizacji obywatelskich czego dowodzi fakt, że tylko 7 proc. z nich korzysta  aż z 1/3 środków publicznych. Wsparcie europejskie i krajowe nastawione jest na otoczenie całej ekonomii społecznej, a nie na tworzenie  przedsiębiorstw społecznych.

Dlaczego warto wspierać ekonomie społeczną? Bo daje miejsca pracy!

– Ekonomia społeczna to jest wspólnotowa forma, a my jesteśmy jako kraj na końcu Europy jeśli chodzi o zaufanie. Do instytucji i do siebie – kontynuował Krzysztof Więckiewicz. Tymczasem ekonomia społeczna pozwala tworzyć miejsca pracy, w ślad za tym integruje społecznie, rozwija kapitał społeczny, powoduje rozwój lokalny i regionalny.

Trzy impulsy rozwojowe ekonomii społecznej to:

– polityka – tworzenie przyjaznego klimatu dla ekonomii społecznej,

– społeczeństwo – wsparcie rozwoju ekonomii społecznej w społecznościach lokalnych,

– przedsiębiorczość – wsparcie istnienia i rozwoju przedsiębiorstw.

Cele KPRES 2020? Zakłada się, że do roku 2020 podmioty ekonomii społecznej będą ważnym elementem aktywizacji osób w trudnej sytuacji życiowej oraz dostarczycielem usług użyteczności publicznej działającymi we wspólnotach samorządowych.

Krajowy Program Ekonomii Społecznej

– Bardzo długo i rzetelnie pracowaliśmy nad tym programem. Jest obszerny, łącznie z montażem finansowym – mówił Więckiewicz, starając się przedstawić go uczestnikom. Całość jest dostępna na stronie www.pozytek.gov, my poznaliśmy pokrótce jego priorytety (i działania w ramach tych projektów):

I. Ekonomia społeczna na społecznie odpowiedzialnym terytorium.

II. Działania regulacyjne w zakresie ekonomii społecznej.

III. System wsparcia ekonomii społecznej.

IV. Włączenie ekonomii społecznej do głównego nurtu polityk publicznych na poziomie krajowym i regionalnym.

V. Edukacja dla ekonomii społecznej (bardzo ważny już jest poziom szkolny, akademicki i studia podyplomowe).

Zapewne Rada Ministrów (na przełomie października/listopada) przyjmie ten program.

Pierwszą część obrad zakończyła prezentacja Krzysztofa Kacy – z Wydziału Realizacji Programów PFRON – programu aktualnie realizowanego przez ten Fundusz.

Program wyrównywania różnic między regionami II

…którego celem jest wyrównanie szans osób niepełnosprawnych, zamieszkujących regiony słabo rozwinięte gospodarczo i społecznie w dostępie do rehabilitacji zawodowej i społecznej. Dzięki temu programowi można uzyskać – bezpośrednio z Funduszu – dofinansowanie do kosztów adaptacji pomieszczeń i wyposażenia nowych miejsc pracy w tworzonych spółdzielniach socjalnych osób prawnych (z udziałem gminy lub powiatu) w wysokości

do 32 tys. zł na każde nowe stanowisko pracy dla osoby niepełnosprawnej, utworzone w takiej spółdzielni socjalnej.

Program wprawdzie jest realizowany do 31 grudnia 2013 roku, ale Zarząd PFRON zamierza zwrócić się z propozycją wystąpienia do Rady Nadzorczej Funduszu o przedłużenie jego realizacji do końca 2014 roku. Na podstawie wyników jego ewaluacji opracowany zostanie nowy program obowiązujący od 2015 roku.

Zmiany wprowadzone w 2012 roku obejmują głównie modyfikację warunków dopuszczających powiaty do uczestnictwa w programie. Dotychczas decydował o tym wyłącznie PKB na terenie podregionu. W tej chwili realizacja zadań przewidzianych w programie dotyczy  również powiatów położonych na terenie takich podregionów, w których stopa bezrobocia jest wyższa niż 110 proc. średniej stopy bezrobocia w kraju.

Kolejna zmiana  to wprowadzenie nowych obszarów wsparcia: C – tworzenie spółdzielni socjalnych osób prawnych i G – skierowanie do powiatów dodatkowych środków poza algorytmem na finansowanie zadań ustawowych dotyczących rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych.

Omówiono rodzaje kosztów, jakie mogą być finansowane w poszczególnych obszarach programu. To co najbardziej interesowało uczestników konferencji to zwłaszcza wsparcie

w obszarze C i G. Wszystkie informacje, łącznie z wyszczególnieniem powiatów kwalifikujących się do programu, znajdują się na stronie internetowej PFRON.

Pierwszy dzień konferencji zwieńczyła prelekcja podsumowująca trzy lata trwania projektu; jego II etap kończy się 30 września. Prezentację projektu przedstawił – jakżeby inaczej –   Ludwik Mizera, jego autor. Tworząc go czerpał ze swoich doświadczeń, nabytych podczas wieloletniej pracy w PFRON, gdzie miał duże możliwości rozeznania potrzeb osób niepełnosprawnych.

Rezultaty projektu Trójkąt Pożytku Publicznego

Inspiracji  projektu było wiele – doświadczenia krajowe i zagraniczne Krajowego Związku Rewizyjnego, niska aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych, sytuacja na rynku pracy, małe zaangażowanie samorządów gmin. Inspiracją były również symptomy niewydolności systemu – przede wszystkim finansowe. Przeglądając sprawozdania finansowe PFRON  widać w tym systemie kwotowym opartym na solidaryzmie społecznym pewien paradoks. Im bliżej jesteśmy osiągnięcia celu, jakim jest wysoki poziom zatrudnienia osób niepełnosprawnych, tym mniej wpływa pieniędzy od pracodawców do PFRON-u, a więcej jest wydawanych na niepełnosprawnych pracowników w ramach SODiR.

Kolejną inspiracją była niedrożność procesu rehabilitacji zawodowej, kwestia podnoszona wielokrotnie przez uczestników szkoleń i konferencji – gdyby ten system był drożny, to absolwent WTZ, w wyniku procesów terapii zajęciowej, powinien trafiać do ZAZ-u albo do ZPCh, ale powinno to być w bliskim otoczeniu, blisko miejsca jego zamieszkania. Natomiast jeśli funkcjonuje 600 warsztatów terapii, a ZAZ-ów tylko 60, to osoby niepełnosprawne musiałyby podróżować. Stąd też zrodził się pomysł, żeby tym przyjaznym miejscem pracy dla „absolwenta” WTZ była spółdzielnia socjalna, blisko miejsca zamieszkania, najlepiej działająca we współpracy z gminą.

Ostatnią inspiracją jest rola przedsiębiorstw społecznych w społeczeństwie obywatelskim – to brzmi dumnie, ale przekłada się na prostą konstatację, że tylko silne organizacje pozarządowe i samorząd są silnymi strukturami społeczeństwa obywatelskiego.

Trzy cele projektu

Pierwszy – upowszechnienie nowego, innowacyjnego modelu integracji zawodowej osób niepełnosprawnych, opartego na spółdzielniach socjalnych osób prawnych, funkcjonującego wg formuły od terapii zajęciowej, do pracy zawodowej. Doświadczenia wielu krajów europejskich, również krajowe, wskazują, że w procesie przełamywania bierności zawodowej, dobrze sprawdzają się podmioty ekonomii społecznej, zwłaszcza spółdzielnie socjalne oraz spółdzielnie inwalidów i spółdzielnie niewidomych.

Drugi – projekt zakładał zaangażowanie w ten proces trzech partnerów: gmina/powiat  plus organizacje pozarządowe plus lokalny biznes – razem „składają się” na trójkąt pożytku publicznego, zorganizowany w formie spółdzielni socjalnej. Samorządy gminne jeszcze w małym stopniu uczestniczą w procesie tworzenia nowych miejsc pracy w tego typu podmiotach gospodarczych, mimo że ustawa o spółdzielniach socjalnych od 2009 roku to przewiduje.

Ostatnim celem projektu było wypracowanie rekomendacji do wdrożenia nowych rozwiązań systemowych, ułatwiających działalność nowego modelu spółdzielni socjalnej osób prawnych.

Beneficjentami projektu były

…organizacje pozarządowe i inne jednostki prowadzące warsztaty terapii zajęciowej lub zakłady aktywności zawodowej, powiatowe urzędy pracy, centra pomocy rodzinie, organizacje jednostek samorządu terytorialnego, organizacje pracodawców (biznesowe). Najsłabiej na zaproszenia reagowały centra pomocy rodzinie.

Podejmowane działania

Opracowanie wstępnego modelu spółdzielni socjalnej osób prawnych funkcjonującej wg przyjętej zasady, turnusy szkoleniowe dla animatorów i organizatorów spółdzielni socjalnych typu TPP, konferencje programowe, popularyzowanie idei włączenia tego typu spółdzielni w system rehabilitacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych

Proponowany model spółdzielni socjalnej

Proponowany model spółdzielni socjalnej osób prawnych, w odróżnieniu od spółdzielni socjalnych osób fizycznych, jest bytem ekonomicznie znacznie trwalszym. Korzysta również ze wszystkich przysługujących ustawowych instrumentów wsparcia ze strony PFRON, w tym dofinansowania do wynagrodzeń i ubezpieczenia społecznego zatrudnionych w niej niepełnosprawnych. Ponieważ pełni funkcję organizacji pożytku publicznego, może ubiegać się o zadania zlecane przez jednostki samorządu terytorialnego, kontrakty socjalne, korzystać z klauzul społecznych przy zamówieniach publicznych.

Rezultaty szkoleń i konferencji

W latach 2010-2013 przeprowadzono siedem szkoleń, w których uczestniczyło 191 osób, przedstawicieli organizacji pozarządowych i urzędów pracy. Eksperci uczyli jak zakładać spółdzielnie socjalne osób prawnych, jak włączać w ten proces jednostki samorządu terytorialnego i organizacje pozarządowe oraz lokalny biznes. Zorganizowano trzy dwudniowe konferencje programowe dla 208 uczestników. W konferencjach brały udział kierownicze gremia Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej oraz PFRON. Wypracowano wiele dezyderatów programowych, zorganizowano kiermasz wyrobów spółdzielni socjalnych i WTZ-ów. W trakcie realizacji projektu propagowano go na regionalnych konferencjach informacyjnych, został wydany poradnik organizatora spółdzielni socjalnej dla osób niepełnosprawnych. W Magazynie „Nasze Sprawy” i na stronach internetowych pojawiały się artykuły opisujące kolejne etapy projektu,  i – oczywiście – cały czas prowadzono indywidualne porady i doradztwo.

Wypracowane dezyderaty

—- Spółdzielniom socjalnym organizowanym wg modelu TPP zapewnić systemowe warunki do prowadzenia kompleksowej rehabilitacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych, zgodnie z formułą od terapii zajęciowej do pracy zawodowej.

– W nowym okresie programowania zapewnić odpowiednie środki finansowe UE na tworzenie i wyposażenie miejsc pracy w spółdzielniach socjalnych osób prawnych.

– W ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych uwzględnić także dofinansowanie kosztów tworzenia spółdzielni socjalnych osób prawnych.

– Opracować i wdrożyć nowy program PFRON, którego celem będzie dofinansowanie kosztów tworzenia spółdzielni socjalnych osób prawnych.

Postulaty zrealizowane

Postulat sformułowany pod adresem PFRON został już zrealizowany, bowiem od 2012 roku „Program wyrównywania różnic między regionami II” przewiduje w obszarze C sfinansowanie ze środków PFRON części kosztów utworzenia spółdzielni socjalnej osób prawnych w zakresie adaptacji pomieszczeń oraz wyposażenia stanowisk pracy dla osób  niepełnosprawnych do 32 tys. zł na każde nowoutworzone stanowisko pracy.

Do tej pory złożono 24 wnioski o dofinansowanie.

Potencjalne walory

Spółdzielnia socjalna wg formuły TPP może być skutecznym narzędziem gminy czy powiatu w rozwiązywaniu problemów społecznych w lokalnym środowisku, zaś członkostwo organizacji pozarządowych w spółdzielni socjalnej zwiększa potencjał obywatelski miejscowej społeczności. W zakresie biznesu – patronaty biznesu nad spółdzielniami socjalnymi budują jego wizerunek społecznej odpowiedzialności.

Podmioty ekonomii społecznej 2012

Szlachetni szaleńcy

Konferencja trwała dwa dni, nie sposób opisać wszystkich interesujących prezentacji, jakich wysłuchaliśmy, bo stworzyłoby się coś na kształt broszury pokonferencyjnej. Interesująco opowiadała dr Jolanta Borek z Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego im. K. Pułaskiego w Radomiu o społecznej odpowiedzialności biznesu

wobec podmiotów ekonomii społecznej, Monika Braniewska przedstawiła działania fundacji Fundusz Współpracy w obszarze ekonomii społecznej.
Jak zawsze, bardzo żywiołowe i emocjonujące były dyskusje po każdym panelu, które niejednokrotnie trwały dłużej niż same prezentacje. To był głos praktyków, mówiąc kolokwialnie „pracujących w terenie”. To oni wiedzą najlepiej, jak w praktyce wygląda realizacja rozporządzenia ministerialnego czy zmieniony artykuł ustawy, to oni będą być może zakładać u siebie spółdzielnie socjalne wraz z samorządem (jeśli uda im się go przekonać) i teraz chcą się dowiedzieć jak najwięcej, na zapas, żeby uniknąć błędów, bo tak im każe ich społeczne sumienie i społeczna odpowiedzialność. Bo tacy to – jak powiada prezes Szreter – szlachetni szaleńcy…

Uczestnicy na prośbę organizatorów wypełniali ankietę ewaluacyjną. Prawie wszyscy napisali, że widzą potrzebę kontynuowania projektu, ale już nie w formie konferencji i prezentacji założeń projektu, lecz wyjazdów, wizyt studyjnych w kolejnych spółdzielniach socjalnych funkcjonujących według modelu trójkąta pożytku publicznego. Chcą je zobaczyć na własne oczy i wysłuchać, jakie problemy można napotkać, poznać zalety i mocne strony, pozbyć się wątpliwości.  Dać się przekonać tym, którym już się udało i udaje.

Zobacz galerię…

Tekst i fot.: Ilona Raczyńska

Data publikacji: 27.09.2013 r.