Wspólne czynniki genetyczne wpływają zarówno na wczesne zdolności poznawcze, tj. wysoką inteligencję w dzieciństwie, jak i na długość życia – wynika z badania, które publikuje czasopismo „Genomic Psychiatry”.
Autorzy badania, dr W. David Hill oraz prof. Ian Deary z Uniwersytetu w Edynburgu, doszli do takich wniosków po przeanalizowaniu danych z tzw. asocjacyjnych badań całego genomu. Metoda ta polega na skanowaniu całego genomu różnych osób w celu znalezienia wariantów genetycznych (SNP), które są częściej obserwowane u osób z daną cechą czy chorobą. Badanie prowadzone pod kątem wariantów powiązanych ze sprawnością poznawczą w dzieciństwie objęło 12 441 uczestników, a badanie dotyczące długowieczności rodziców przeprowadzono wśród 389 166 osób.
Pozwoliło to uniknąć potencjalnych błędów, które mogłyby wystąpić, gdyby funkcje poznawcze były mierzone w wieku dorosłym. Chodzi na przykład o wpływ chorób związanych z wiekiem na funkcje poznawcze i ryzyko zgonu.
Okazało się, że korelacja genetyczna między funkcjami poznawczymi w dzieciństwie a długością życia wynosiła 0,35, co wskazuje na istotne wspólne podłoże genetyczne. Dziedziczność oparta na wariantach genetycznych (SNP) wyniosła 27,3 proc. dla funkcji poznawczych w dzieciństwie i 28,9 proc. dla długowieczności rodziców. Jak podkreślają autorzy pracy, potwierdza to, że obie cechy są w dużym stopniu uwarunkowane genetycznie.
Ich zdaniem oznacza to istotny postęp w zrozumieniu od dawna obserwowanej korelacji, tj. że osoby inteligentniejsze w dzieciństwie przeważnie żyją dłużej.
Potwierdzały to wcześniejsze badania epidemiologiczne. Na przykład autorzy systematycznego przeglądu 16 badań z udziałem ponad miliona uczestników wykazali, że osoby mające wyższe wyniki w testach poznawczych w dzieciństwie miały mniejsze ryzyko przedwczesnego zgonu. Zależność tę obserwowano w różnych krajach, w tym w Wielkiej Brytanii, Danii, Izraelu i Szwecji. Nie udało jej się w pełni wytłumaczyć poprzez społeczno-ekonomiczne warunki życia w dzieciństwie, ani poziom wykształcenia w wieku dorosłym.
Nowe odkrycie dostarcza dowodów molekularnych potwierdzających te obserwacje epidemiologiczne. Sugeruje ono, że wspólne geny odpowiadają przynajmniej częściowo za związek między funkcjami poznawczymi a długowiecznością.
Jak tłumaczą naukowcy, być może mamy tu do czynienia z tzw. plejotropią poziomą, w której dany wariant genetyczny niezależnie wpływa na różne – pozornie niezwiązane ze sobą cechy, np. na funkcje poznawcze, jak i na długość życia. Wspierałoby to teorię „integralności systemu”, sugerującą, że czynniki genetyczne kształtują ciała i mózgi lepiej przygotowane do radzenia sobie z wyzwaniami środowiskowymi przez całe życie.
Nie jest jednak wykluczone, że genetycznie uwarunkowane funkcje poznawcze w dzieciństwie wpływają przyczynowo na długowieczność. Wyższa inteligencja w dzieciństwie może bowiem prowadzić do lepszych wyników w nauce, zdrowszego stylu życia i korzystniejszej pozycji społeczno-ekonomicznej, co przyczynia się do dłuższego życia.
Zdaniem naukowców konieczne jest wyjaśnienie, które specyficzne regiony DNA odpowiadają za tę korelację i jakie systemy biologiczne są tu zaangażowane. Dalsze badania są niezbędne, aby zidentyfikować te specyficzne regiony, z kolei analizowanie, jak ta zależność różni się pomiędzy populacjami, może dać wgląd w odziaływanie czynników środowiskowych z genetycznymi.
Badanie to rodzi również pytania z zakresu ewolucji człowieka – na przykład, dlaczego dobór naturalny miałby faworyzować warianty genetyczne, które wzmacniają zarówno zdolności poznawcze, jak i długość życia? Naukowcy oceniają, że zrozumienie tej dynamiki ewolucyjnej może zapewnić głębszy wgląd w rozwój i starzenie się człowieka.
W ich ocenie odkrycie to może mieć w praktyce pomóc w rozwoju medycyny personalizowanej oraz w opracowaniu interwencji prozdrowotnych w populacji, które przełożą się na zdrowsze starzenie się i utrzymanie sprawności poznawczej w podeszłym wieku.
Najnowsza praca potwierdza też znaczenie wspierania rozwoju poznawczego w dzieciństwie – korzyści z tego mogą wykraczać daleko poza osiągnięcia akademickie, wpływając na zdrowie i długowieczność przez całe życie. Może to przynieść szersze korzyści dla zdrowia publicznego, niż dotychczas sądzono. (PAP)
jjj/ zan/, fot. pixabay.com
Data publikacji: 23.10.2025 r.
