Niezależnie od tego, co dzieli nas na co dzień, jest coś, co sprawia, że kilka milionów serc bije wspólnym rytmem. Piłka nożna łączy Polaków nie od dziś. Nic więc dziwnego, że z roku na rok coraz ważniejsze staje się, by wszyscy mieli takie same szanse przeżywania sportowych emocji – i to nie tylko jako kibice. Usuwanie barier na boisku może przybierać różne oblicza: od dostosowania stadionów po różnorodne działania klubów sportowych, organizacji pozarządowych i lokalnych społeczności. Nic jednak nie wspiera różnorodności w futbolu bardziej niż sami zawodnicy z niepełnosprawnościami, którzy swoim zaangażowaniem, pasją i determinacją inspirują innych.
W naszym artykule zbieramy informacje o ciekawych inicjatywach, takich jak program PZPN „Klub Bez Barier”, projekt stowarzyszenia Amp Futbol Polska „Futbol Plus” czy kampania „Stadiony Bez Barier”. Pokrótce przedstawiamy też warianty gry dla osób z niepełnosprawnościami, takie jak blind football oraz amp futbol, oraz wyjaśniamy, czym różnią się one od standardowej piłki nożnej.
Piłka nożna bez barier
Inkluzywny futbol, to taki, w którym każdy, kto chce grać – niezależnie od wieku, płci czy stopnia sprawności – może stać się częścią drużyny. Temat wyrównywania szans na boisku z roku na rok zyskuje na znaczeniu. Pewną rolę odgrywają tu m.in. zapisy Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami, ale też – a może przede wszystkim oddolne działania ludzi – którzy na co dzień zmieniają boiska i stadiony w przestrzenie bez barier.
Długofalowe zmiany nie byłyby możliwe bez wsparcia oficjalnych instytucji. Zalicza się do nich coroczny projekt Ministerstwa Sportu i Turystyki „Program Upowszechniania Sportu Osób z Niepełnosprawnościami”, dzięki któremu konkretne jednostki mogą się starać o dofinansowanie. Istotny wkład w promowanie inkluzywnego futbolu ma również Polski Związek Piłki Nożnej.
Warto wspomnieć tu m.in. inicjatywę „Piłka dla wszystkich”, kampanię społeczną „Stadiony Bez Barier” oraz certyfikat „Klub Bez Barier”, stworzony przy współpracy z Federacją Kibiców Niepełnosprawnych (FKN). To wyróżnienie przyznawane jest klubom, które aktywnie działają na rzecz zwiększenia dostępności i integracji w piłce nożnej. A takich z roku na rok jest coraz więcej.
Dlaczego inkluzywność w piłce nożnej jest tak ważna?
Przełamywanie barier w sporcie to dużo więcej niż jedynie szczytna idea. Piłka nożna jako sport zespołowy stwarza wprost idealne warunki do prawdziwej integracji oraz budowania relacji między graczami o różnych możliwościach. Dla wielu osób z niepełnosprawnością treningi to nie tylko pasja, ale też realna szansa na aktywny udział w życiu społecznym, zadbanie o kondycję psychiczną i wzmocnienie pewności siebie.
Korzyści zataczają dużo szersze kręgi – również osoby pełnosprawne wiele zyskują, grając w inkluzywnych zespołach lub angażując się w kwestie organizacyjne. Wspólne dzielenie pasji pomaga przełamywać stereotypy, a także zwiększać empatię, szacunek i otwartość. Obok meczy i treningów dla osób z niepełnosprawnościami, coraz częściej powstają projekty, które włączają przełamywanie barier w codzienne życie klubów sportowych, pokazując jak dużą wartość stanowi różnorodność.
Jak rozwijać inkluzywność w klubie sportowym: wskazówki i dobre praktyki
Jak na stałe wprowadzić inkluzywność do codziennego funkcjonowania klubu? Pierwszym krokiem do zwiększenia dostępności organizacji sportowych jest gotowość do zmiany i szacunek dla różnorodności. Jeśli chcesz, by twój klub otworzył się na OzN, ważne jest, by obecni członkowie postrzegali to w kategorii szansy, a nie (jedynie) wyzwania.
Wiele klubów obawia się, że nie starczy im zasobów na integrację zawodników z niepełnosprawnościami oraz że cały proces okaże się zbyt skomplikowany. Tymczasem wystarczą już niewielkie kroki, by wywołać realną zmianę.
Jeśli nie wiesz, od czego zacząć, zwróć się o pomoc do ekspertów od przełamywania barier w sporcie. Organizacje takie jak Polski Związek Sportu Niepełnosprawnych START czy Polski Komitet Paralimpijski dzielą się doświadczeniem i radzą, jak skutecznie wdrażać inkluzywność w stowarzyszeniach sportowych. Zaplanuj konkretne działania, w oparciu o pięć kluczowych kroków:
Nawiąż dialog: rozeznaj się w potrzebach zawodników i kibiców z niepełnosprawnościami, skontaktuj się z innymi klubami oraz instytucjami promującymi sport bez barier.
Zbadaj aktualną sytuację: oceń aktualne działania klubu na rzecz OzN i zastanów się, co można by zmienić lub udoskonalić.
Zaplanuj działania: stwórz przemyślaną strategię wdrażania inkluzywności oraz harmonogram zmian.
Przejdź od teorii do praktyki: wprowadzaj rozwiązania krok po kroku w codziennym życiu klubu.
Oceniaj i udoskonalaj: regularnie oceniaj postępy i optymalizuj dalsze działania.
Inkluzywny klub sportowy to nie tylko taki, który oferuje specjalne treningi i rozgrywki. Ogromną rolę odgrywa też atmosfera otwartości i życzliwości, dzięki której każdy czuje się tu mile widziany. Gdy osoby z niepełnosprawnościami stają się naturalną składową klubowego życia – jako zawodnicy, trenerzy, wolontariusze czy kibice – przyczynia się to do tworzenia niewykluczającej kultury, a zarazem zwiększenia świadomości społecznej.
Warto posunąć się w działaniach o krok dalej i odwiedzić lokalną szkołę specjalną, zostawić kilka ulotek w warsztacie terapii zajęciowej lub stworzyć dedykowaną zakładkę na stronie internetowej klubu.
Wiele konkretnych pomysłów i wskazówek co wyrównywania szans w sporcie można znaleźć, w międzynarodowym przewodniku „Index for Inclusion in Sport”, którego przetłumaczoną i dostosowaną do polskich realiów wersję przygotowała organizacja Olimpiady Specjalne Polska.
Co można zrobić w ramach klubu, by promować piłkę nożną bez barier?
• Szkolenia dla trenerów – inwestowanie w kursy, szkolenia i warsztaty, dzięki którym trenerzy poczują się pewnie i kompetentnie.
• Tworzenie inkluzywnych drużyn –budowanie zespołów, w których grają zawodnicy z niepełnosprawnościami oraz pełnosprawni, z naciskiem na integrację i współpracę.
• Promowanie paraolimpijskich i alternatywnych dyscyplin – oferowanie specjalistycznych wariantów gry, takich jak blind football, amp futbol czy futbol na wózkach.
• Rozwijanie współpracy z instytucjami – nawiązywanie kontaktów z szkołami, warsztatami i organizacjami, które mogą pomóc w dotarciu do zainteresowanych zawodniczek i zawodników.
• Elastyczne podejście do treningu – dostosowanie programów i metod treningowych do indywidualnych możliwości uczestników.
• Usuwanie barier architektonicznych – zapewnienie dostępności całej infrastruktury klubu od boisk po szatnie, toalety i budynki zarządu.
• Organizowanie zajęć otwartych – umożliwienie zainteresowanym sprawdzenie się na murawie bez konieczności natychmiastowego dołączenia do drużyny.
• Zwiększanie świadomości na temat niepełnosprawności – organizowanie warsztatów i spotkań, które pomagają przełamywać stereotypy i tworzyć wspierającą atmosferę.
Same chęci wprowadzenia zmian w klubie, choć niezwykle ważne, nie wystarczą. Wiele organizacji, by zacząć otwierać się na potrzeby OzN, musi najpierw pokonać strukturalne i organizacyjne bariery. Dotyczy to m.in. braku odpowiedniej infrastruktury, czy dostosowanych kanałów komunikacji. Na szczęście istnieje sporo możliwości uzyskania konkretnego wsparcia finansowego w celu wprowadzenia konkretnych zmian, np. w ramach wspomnianego już programu MSiT „Sport dla wszystkich”, licznych projektów PFRON, grantów lokalnych i samorządowych oraz konkursów organizowanych przez rozmaite fundacje.
Piłka nożna dla niewidomych
Tzw. blind football oferuje osobom niewidomym i niedowidzącym możliwość aktywnej gry w piłkę nożną. Gracze komunikują się za pomocą okrzyków i orientują się na polu dzięki specjalnej piłce, która wysyła sygnały akustyczne, wydając grzechoczący dźwięk. Podczas treningu osoby grające w blind football uczą się specjalnej techniki biegu, która pomaga im utrzymać piłkę blisko stóp.
Piłka nożna dla niewidomych ma swoje korzenie w Brazylii. Od lat 60. XX wieku prowadzone są rozgrywki w blind football w wielu krajach, a od 2004 włączono tę dyscyplinę sportu w rozgrywki paralimpijskie.
Najważniejsze informacje o piłce nożnej dla niewidomych:
• Wymagania: gracze w blind football muszą mieć bardzo dobry zmysł słuchu i orientacji.
• Zawodnicy: drużyna składa się z czterech niedowidzących bądź niewidomych zawodniczek lub zawodników i widzącego bramkarza.
• Boisko do gry: podobnie jak w przypadku futsalu, pole ma 20 metrów szerokości i 40 metrów długości.
• Czas gry: podzielony jest na dwie połowy, z których każda trwa 15 minut.
• Piłka nożna: specjalnie opracowana dzwoniąca piłka wydaje podczas toczenia się grzechoczący dźwięk, pomagając graczom w orientacji.
• Sprzęt: oprócz zwykłego wyposażenia piłkarskiego, takiego jak koszulki, spodenek i butów piłkarskich, gracze noszą opatrunki okulistyczne i maski na oczy podczas meczów. Zapewniają one, że nawet osoby niedowidzące nie mają przewagi w grze.
• Zasada Voy: jeśli zawodnik chce przejąć piłkę, musi krzyknąć „voy” (z hiszpańskiego „idę”). Jeśli okrzyk nie zostanie wydany, jest to liczone jako faul.
Aby ułatwić niewidomym graczom poruszanie się po boisku, na każdą drużynę przypada trzech przewodników, którzy udzielają im instrukcji i informacji. Boisko jest podzielone na trzy strefy, gdzie każdy zawodnik może być aktywnie wspierany przez przewodnika: bramkarz udziela instrukcji w strefie obrony, trener zajmuje się tzw. strefą pomocy, a przewodnik ustawiony za bramką przeciwnika pomaga w strefie ataku.
Wskazówka: Więcej informacji na temat szczegółowych zasad można znaleźć na stronie internetowej sekcji piłki nożnej osób niewidomych, znanej pod nazwą Wisła Blind Football Kraków.
Amp futbol, czyli piłka nożna dla osób po amputacji kończyn
Osoby po amputacjach lub z wrodzonymi wadami kończyn takimi jak np. dysmelia mogą realizować swoją pasję do piłki nożnej dzięki grze w amp futbol (z ang. amputee football). Gra odbywa się bez protez i o kulach. Zawodnicy po jednostronnej amputacji kończyny dolnej (uda lub podudzia) grają w polu, natomiast bramkarze są po jednostronnej amputacji kończyny górnej (ramienia lub przedramienia).
Amp futbol jest uprawiany w Polsce od 2011 roku i dynamicznie się rozwija. Najważniejszą organizacją wspierającą tę dyscyplinę jest Polski Związek Amp Futbol Polska. Obecnie istnieje kilka klubów, które rywalizują ze sobą w rozgrywkach ekstraklasy. Męskie i żeńskie drużyny osiągają w tej dyscyplinie piłki nożnej duże sukcesy na arenach międzynarodowych, a panie w 2024 roku zdobyły brązowy medal mistrzostw świata.
Najważniejsze informacje o amp futbolu:
• Pole gry: rozgrywka toczy się zwykle na polu o rozmiarach 40 x 60 metrów (mecze międzynarodowe), przy czym nawierzchnia może być sztuczna lub naturalna.
• Zawodnicy: drużyna składa się z 6 graczy i jednego bramkarza oraz zawodników rezerwowych.
• Czas gry: mecz to dwie połowy po 25 minut każda z 10 minutową przerwą.
• Ważne zasady: w amp futbolu obowiązują zasady gry jak w piłce nożnej, ale nie wolno dotknąć piłki kulą lub kikutem – traktowane jest to jak zagranie ręką. Poza tym w amp futbolu nie obowiązuje przepis o spalonym.
• Wyposażenie:
◦ koszulka
◦ szorty/spodnie treningowe
◦ kule łokciowe lub pachowe dla graczy na boisku.
Różne warianty piłki nożnej dla osób z niepełnosprawnościami
Oprócz amp futbolu i piłki nożnej dla niewidomych, istnieje kilka innych wariantów gry w futbol dla osób z niepełnosprawnościami. Pozwalają one na integrację oraz sportową aktywność bez względu na stopień sprawności zawodników. Do tych dyscyplin sportowych należą na przykład:
Piłka nożna na wózkach inwalidzkich
Osoby z niepełnosprawnościami poruszające się na wózkach inwalidzkich mają możliwość gry w piłkę nożną znaną również jako „powerchair football” lub „power soccer”. To stosunkowo popularny wariant futbolu, gdzie gracze siedzą na wózku inwalidzkim (elektrycznym lub manualnym) i próbują strzelać gole za pomocą strzałów obrotowych.
Piłka nożna dla osób z niepełnosprawnością intelektualną
Co roku organizowane są zawody, które mają na celu popularyzację piłki nożnej wśród osób niepełnosprawnych intelektualnie jako forma rehabilitacji oraz społecznej integracji. Podczas rozgrywek Międzynarodowej Ligi Piłki Nożnej Osób Niepełnosprawnych SENI Cup konkurują ze sobą drużyny z różnych krajów, a celem jest szeroko rozumiana integracja oraz budowanie świadomości, iż osoby z niepełnosprawnościami nie powinny być wykluczane w sporcie.
Piłka nożna osób głuchych i niedosłyszących
Ten wariant jest najbardziej zbliżony do standardowej piłki nożnej. Jedną z głównych różnic jest jednak to, że sędzia używa chorągiewki do wskazywania przewinień. Każdy, kto chce wziąć udział w rozgrywkach, musi mieć udowodnioną wadę słuchu.
Piłka nożna na siedząco
Ten wariant oferuje graczom z amputowanymi nogami możliwość aktywnej gry w piłkę nożną. Zarówno zawodnicy z pola, jak i bramkarze poruszają się po boisku w pozycji siedzącej lub klęczącej. Specjalny styl gry oznacza, że technika, precyzja i szybkie reakcje są kluczowe dla wyników rozgrywek.
Podsumowanie: futbol bez barier to sposób na aktywne włączenie OzN do sportowej społeczności
Piłka nożna powinna być dla wszystkich – bez wyjątków. Dlatego tak ważne jest, by osoby z niepełnosprawnościami mogły w pełni uczestniczyć w emocjonującym świecie futbolu, zarówno na murawie, jak i na trybunach. Różne warianty gry, takie jak amp futbol, blind football czy piłka nożna na wózkach, pozwalają OzN aktywnie trenować, poczuć wspólnotę z lokalną społecznością sportową i odnosić sukcesy. Równie ważne są działania na rzecz usuwania barier architektonicznych. To dzięki nim kibice z niepełnosprawnościami mogą coraz częściej być tam, gdzie bije serce piłki – na stadionie, z szalikiem w rękach i dreszczem emocji przy każdej udanej akcji. To właśnie takie zmiany sprawiają, że futbol staje się naprawdę inkluzywny.
Źródło: Inkluzywny futbol: rodzaje gry i ważne informacje, fot. Paula Duda / Amp Futbol Polska
Data publikacji: 30.07.2025 r.
