System wsparcia ma już 25 lat, pora na nowe otwarcie

Zmiany te były możliwe dzięki uchwalonej 9 maja 1991 r. przez parlament Ustawy o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych, która także powołała urząd pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych, oraz Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), a potem ją kontynuowała Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z 27 sierpnia 1997 r.
Na tę okoliczność Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) wspólnie z pełnomocnikiem rządu ds. osób niepełnosprawnych oraz PFRON zorganizowali w Sejmie jubileuszową konferencję pt. „25-lecie systemu wsparcia osób niepełnosprawnych”. Okrągła rocznica funkcjonowania ustawy oraz wprowadzonego z nią systemu wsparcia osób niepełnosprawnych, była okazją do różnych podsumowań, ocen, a także stawiania pytań „Co dalej?” i „W jakim kierunku powinny zmierzać kolejne zmiany?”. Wszyscy mówcy i prelegenci byli zgodni co do tego, że w tym czasie zaszły największe zmiany w sytuacji tej grupy osób, które nie byłyby jednak możliwe bez polskiej szkoły rehabilitacji stworzonej znacznie wcześniej.

Sukcesy i minusy systemu wsparcia
Prof. dr hab. Barbara Gąciarz wymieniła wiele obszarów, w których można mówić o sukcesie, który zawdzięczamy temu systemowi wsparcia, m.in. zmniejszenie barier architektonicznych w przestrzeni publicznej, dostęp do edukacji, w tym stworzenie systemu szkół i klas integracyjnych, dostęp do wyższych studiów, jak również rozwój organizacji, stowarzyszeń i fundacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnością. Dostrzegła również mankamenty, a najważniejszy z nich to „czarna dziura”, która pojawia się przed absolwentem z niepełnosprawnością, który często na drodze znacznych wyrzeczeń zdobył wykształcenie, poszukującym godziwego miejsca pracy.
– Ogromnym sukcesem jest wzrost aktywności samych osób niepełnosprawnych, które również zorganizowały się, aby sobie wspólnie pomagać -powiedziała Barbara Gąciarz. – Są jednak także mniej zadowalające rzeczy. Cały czas w systemie wsparcia osób niepełnosprawnych dominuje podejście kompensacyjne i charytatywne, zasiłki i świadczenia opiekuńcze zastępują kompleksowy program integracji i aktywizacji, nie jest to rozwiązywanie problemów systemowych w długofalowy sposób. Ten system potrzebuje reform, od kilku lat domaga się zmian, aby go unowocześnić.

Dr hab. Marek Rymsza zwrócił jeszcze uwagę na brak współpracy pomiędzy różnymi obszarami wsparcia osób z niepełnosprawnością w Polsce, które funkcjonują całkowicie w oderwaniu jeden od drugiego, co też wpływa na mniejszą skuteczność w osiąganiu założeń i celów.
– Osoba niepełnosprawna ma obecnie cztery równoległe ścieżki korzystania z pomocy w Polsce: może się zgłosić się po rehabilitację do systemu PFRON, może udać się do pomocy społecznej, która powinna ją usamodzielnić, może się zgłosić do służb zatrudnienia, a w końcu wreszcie może zgłosić się do integracyjnych jednostek. Może więc jednocześnie korzystać z czterech kursów, szkoleń czy form pomocy, organizowanych przez inne systemy, i każde z nich działa nie patrząc na to co robi system obok. Potrzeba jest większego zintegrowania wszystkich obszarów wsparcia.

Zdaniem Elżbiety Rafalskiej, minister rodziny, pracy i polityki społecznej, osoby niepełnosprawne najbardziej oczekują zmian, które pozwolą im znaleźć pracę na otwartym, czy chronionym rynku pracy. Według najnowszych badań GUS dotyczących aktywności ekonomicznej ludności Polski, w 2015 r. współczynnik aktywności zawodowej tych osób kształtował się na poziomie 25,9 proc., a wskaźnik zatrudnienia 22,5 proc., natomiast stopa bezrobocia wynosiła 13 proc. (w II kw. 2016 r. aktywność zawodowa wynosiła 24 proc., a bezrobocie 8,5 proc.) W krach Europy zachodniej wskaźnik zatrudnienia wśród osób niepełnosprawnych jest wyższy i wynosi ok. 35 proc. Zwiększenie zatrudnienia to najważniejsze zadanie jakie sobie stawia rząd, powiązane ono jest jednak z innymi zadaniami w systemie wsparcia, które muszą dobrze działać – m.in. zaspokojenie potrzeb rehabilitacyjnych, zaopatrzenie w odpowiedni sprzęt ortopedyczny, czy z edukacją. W tym celu MRPiPS powołało międzyresortowy zespół ds. poprawy sytuacji osób z niepełnosprawnością i ich rodzin, któremu przewodniczyć i jego prace koordynować będzie pełnomocnik. Pierwsze posiedzenie zespołu odbyło się 28 września br.

Analiza funkcjonujących rozwiązań pozwoli stworzyć program narodowy?
– Chcemy zapewnić środowisko osób z niepełnosprawnością, że podejmujemy działania dotyczące całego systemu, aby programy skierowane bezpośrednio do nich służyły im jak najlepiej – powiedziała Elżbieta Rafalska. – Z okazji obecnego jubileuszu mamy co świętować, ale mamy też przed sobą wiele wyzwań, bo musimy zwiększyć dostępność do rehabilitacji, która powinna być kompleksowa, wcześnie zapoczątkowana i miała swą ciągłość. W ramach mojego i innych resortów prowadzona jest obecnie analiza funkcjonujących rozwiązań, która posłuży do opracowaniu założeń strategii na rzecz narodowego programu zatrudnienia osób niepełnosprawnych.

Minister zapewniła jednocześnie, że celem rządu i MPiPS nie jest likwidacja zakładów pracy chronionej (ZPCh), których liczba – po ostatniej nowelizacji ustawy o rehabilitacji – drastycznie się zmniejszyła.
– Rzeczywiście dostępność osób niepełnosprawnych do ZPCh jest ograniczona, m.in. dlatego, że opłacalność funkcjonowania tych przedsiębiorstw zmniejszyła się, a atrakcyjne stało się zatrudnienie na otwartym rynku pracy – powiedziała minister. – Część ZPCh rezygnuje ze statusu lecz naszym celem nie jest ich likwidacja, ponieważ ciężko niepełnosprawne osoby często nie mają szansy na pracę na otwartym rynku, a tylko w warunkach chronionych, dlatego chcemy chronić te zakłady, aby w nich pracowały przede wszystkim takie osoby. Będziemy też monitorować zmiany prawne dotyczące ulg dla pracodawców, które weszły od 1 lipca.

Minister Elżbieta Rafalska w kontekście pomocy udzielanej przez państwo rodzinom z osobami niepełnosprawnym nadmieniła, że w ustawie o wspieraniu rodziny w wychowaniu dzieci zapewniono podwyższone o 50 proc. kryterium dochodowe, dzięki czemu już 225 tys. takich rodzin otrzymuje wsparcie. Dodała także, iż trwają prace nad wypracowaniem modelu, który zniweluje dysproporcje w świadczeniach przeznaczonych dla opiekunów niepełnosprawnych osób dorosłych i dzieci.

Krzysztof Michałkiewicz, pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych potwierdza, że Biuro Pełnomocnika także kładzie większy nacisk na zatrudnianie w ZPCh osób ze znacznymi niepełnosprawnościami.
– To ogromne zadanie, ale ostatnie lata pokazują wyraźny wzrost zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. Konwencja o osobach niepełnosprawnych, która została ratyfikowana cztery lata temu przez Polskę, także wprowadza nowe myślenie o tych osobach, również w obszarze ich zatrudniania.

Po szerokich konsultacjach społecznych, w których wzięło udział 12 tys. zainteresowanych, zaproponowano ok. 400 uwag do przygotowywanej nowej ustawy. Niedługo, prawdopodobnie do końca października br., PFRON przekaże pełnomocnikowi raport na temat potrzebnych zmian i poprawek systemowych i ustawowych wraz z rekomendacjami, które są efektem pracy Rady Nadzorczej PFRON oraz konsultacji społecznych – zapewnił Robert Kwiatkowski, prezes Zarządu PFRON .
– Mam nadzieję, że to będzie to nowe otwarcie i początek dyskusji o nowym systemie wsparcia i zmianie ustawy – powiedział. – W ramach projektu poselskiego niedawno nowelizowano ustawę, w ramach której powstała zupełnie nowa formuła Krajowej Rady Konsultacyjnej przy pełnomocniku. Wierzę, że włączy się w określenie najważniejszych obecne dla środowiska problemów.

W trakcie konferencji wręczono Odznaki Honorowe „Primus in Agendo”, za aktywną, pełną zaangażowania i oddania postawę, najciekawsze i najbardziej wartościowe inicjatywy, nowatorskie osiągnięcia oraz innowacyjne projekty. Medalami i dyplomami wyróżnieni zostali także długoletni pracownicy Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych.

Liderzy 25-lecia o sobie i systemie
Podczas konferencji w Sejmie wyróżniono także osoby biorące udział w konkursie zorganizowanym przez MRPiPS, Biuro Pełnomocnika i PFRON „Liderzy 25-lecia”, a więc te osoby, które w szczególny sposób przyczyniły się do budowy wolnego od barier społeczeństwa. „Złota dziesiątka” została wyłoniona w czasie głosowania internetowego, na które oddano najwięcej głosów (w sumie 12 tysięcy). Wyróżnienia otrzymali: Marek Winiarczyk – założyciel Polskiego Związku Żeglarzy Niepełnosprawnych, Fundacja Aktywnej Rehabilitacji FAR, Jerzy Fijałkowski i Marek Konarzewski – założyciele Radia Bogoria, PSOUU Koło w Skarszewach, Fundacja im. Brata Alberta, Edyta Sieradzka z Ogólnopolskiej Bazy Pracodawców Osób Niepełnosprawnych, Dorota Kołakowska ze Związku Harcerstwa Polskiego, Stowarzyszenie Pomocy Niepełnosprawnym Kierowcom SPINKa, Stanisław Żabiński ze Stowarzyszenia Osób Niepełnosprawnych IKAR w Koszalinie oraz Wiesław Tomaszewski z Polskiego Towarzystwa Walki z Kalectwem.

Zapytaliśmy niektórych z nich jak oceniają ostatnie 25 lat i co zmieniliby w obecnym systemie. Oto ich odpowiedzi:
– Gdyby nie ustawa o rehabilitacji oraz PFRON, nie byłaby możliwa organizacja przez mnie tylu imprez żeglarskich dla osób niepełnosprawnych – mówi Marek Winiarczyk, prezes Mazurskiej Szkoły Żeglarstwa w Girzycku. – Wiele osób, także ze znaczną niepełnosprawnością, zapragnęło realizować swoje marzenia i potrzeby. Problemem jest jednak to, że coraz więcej osób chce podejmować różne aktywności, lecz nie zwiększają się środki, aby zaspokoić te rosnące potrzeby. Często mam trzy chętne osoby na jedno miejsce, dwie zatem odchodzą z kwitkiem. Wcześniej nie było trylu chętnych, ale dobrze, że jest ich aż tylu.

– Z niedowierzaniem patrzyłem kiedy uchwalono ustawę o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych i pojawił się PFRON – mówi Rafał Skrzypczyk z FAR. – Wtedy to była rewolucja, z garstki aktywnych osób niepełnosprawnych, mamy dziś tysiące, wystarczy wyjść i przejść się po mieście. To jest największy sukces 25. lat i ustawa, a z nią PFRON, miała na to wielki wpływ, bo finansowały i wspierały działania organizacji osób niepełnosprawnych. Dziś są jednak już inne czasy, a ustawa stała się archaiczna. Już 1 artykuł dotyczący orzekania o niepełnosprawności jest do natychmiastowej zmiany, jest nie tylko dyskryminacyjny, ale on wręcz dzisiaj komplikuje życie wielu osobom niepełnosprawnym. Jako FAR mamy wiele uwag do tej ustawy, mamy nadzieję, że zmiany w systemie będą równie znaczące co wtedy, bo przecież jesteśmy już Unii Europejskiej i patrzmy w świetle Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, gdzie nie są one tylko odbiorcami programów lecz partnerami.

– Ustawa była dużą trampoliną do włączenia osób z niepełnosprawnością intelektualną w życie społeczne oraz w podmiotowym podejściu do nich w naszym kraju – mówi Monika Zima-Pariaszewska, prezeska PSOUU. – Widzimy te osoby na ulicach, w autobusie, w McDonaldzie, jest społeczna akceptacja, mamy mieszkania wspomagane, rodzice są trochę bardziej spokojni o przyszłość ich dziecka, zmieniło się dużo, ale wciąż to nie wystarczy. Ustawa była dobrem, które wydarzyło się w 1991 roku, ale teraz mamy inne czasy potrzebujemy ogromnych zmian. Zwłaszcza w orzecznictwie, bo jest tu ona maksymalnie przedmiotowa i skupia się na niemożliwościach, niedoskonałościach i niezdolnościach osoby niepełnosprawnej, co hamuje te osoby w pełnieniu różnych ról społecznych. Orzecznictwo w Polsce jest obecnie największym hamulcem zmian, który roztrwania wysiłek i pracę wielu osób aktywizujących osoby niepełnosprawne, zupełnie też odbiega od Konwencji, którą Polska przyjęła. Jeżeli dalej chcemy zmieniać życie osób niepełnosprawnych, to musimy zmienić orzecznictwo w ustawie i inne zapisy. Wsparcie pracodawców ma sens pod warunkiem, że końcowym beneficjentem jest osoba niepełnosprawna, a nie pracodawca, dla którego zysk jest pierwszym i najważniejszym celem.

Jan Lach, redaktor naczelny portalu WatchDogPfron.pl, dodaje: – Nowy system i ustawa muszą dziś prezentować indywidualne podejście do każdej osoby niepełnosprawnej. Orzecznictwo musi być radykalnie zmienione bo w ogóle nie zdaje egzaminu i wszystko psuje. Według mnie orzekane powinni być tylko ciężko poszkodowane osoby, którym powinno się pomagać. Osoby z lekkim stopniem w ogóle nie powinny być włączane w system wspomagania, w tym zatrudnienia i w ogóle nie powinny otrzymywać orzeczenia o niepełnosprawności. Pamiętajmy, że nie da się wszystkich osób niepełnosprawnych wprowadzić na otwarty rynek pracy, dlatego ZPCh są potrzebne, lecz tylko dla osób ciężko poszkodowanych.

– Ustawa i PFRON są nadal bardzo potrzebne, choć częste zmiany ministrów, pełnomocników, programów i koncepcji, hamowało lub przeszkadzało działać organizacjom pozarządowym – mówi ks. Tadeusz Isakowicz-Zalewski, prezes Fundacji Brata Alberta. – A tu potrzebna jest stałość działań. Dwie rzeczy są absolutne niezbędne: PFRON musi mieć wyznaczony kierunek i plan działań nie na dwa, ale wiele lat, bo organizacje pozarządowe nie wytrzymują tych częstych zmian. Po drugie: powinien mieć bardziej ludzkie podejście, bo PFRON jest dziś niezwykle zbiurokratyzowany. Niby są oddziały wojewódzkie, ale one są bezwładne bo wszystko muszą konsultować z Warszawą, a przecież one w terenie mają lepsze rozeznania, powinny być więc programy ogólnopolskie, ale i regionalne. A więc odbiurokratyzować Fundusz, który żąda coraz więcej dokumentów i papierów, przyznać większą autonomię oddziałom i prowadzić autentyczne, a nie pozorowane konsultacje z organizacjami pozarządowymi.

Liderzy z telewizją w tle
Po zakończonej konferencji odbyła się uroczysta gala w warszawskim Teatrze Palladium, gdzie wręczono nagrody zwycięzcom konkursu „Liderzy 25-lecia” w podziale na pięć kategorii: Dostępność, Edukacja, Sport, Pracodawca, Kultura. Wyboru liderów dokonała kapituła złożona z przedstawicieli MRPiPS, pełnomocnika rządu ds osób niepełnosprawnych, PFRON oraz Biura Pełnomocnika. Zwycięzcami zostali odpowiednio: Forum Dostępnej Cyberprzestrzeni, Fundacja Aktywizacja, Fundacja Aktywnej Rehabilitacji, Olimpiady Specjalne Polska i Koszalińska Biblioteka Publiczna im. Joachima Lelewela.
Zestawienie wszystkich nagrodzonych osób i organizacji znajduje się na stronie PFRON: http://www.pfron.org.pl/pl/wydarzenia/3366,Wyniki-konkursu-Liderzy-25-lecia.html

Podczas gali podpisano także porozumienie w sprawie wspólnych działań na rzecz osób z niepełnosprawnością pomiędzy MRPiPS, PFRON i TVP.

– Porozumienie jest wyrazem naszej silnej determinacji, aby pełnić misję pełnej integracji osób niepełnosprawnych z osobami pełnosprawnymi – powiedział Jacek Kurski, prezes TVP. – Nigdy w TVP relacje z Paraolimpiady nie zajmowały tyle miejsca i w takim zakresie, jak obecnie. To były profesjonalne i pełne relacje, codziennie ponad trzy godziny wraz serwisami informacjami. TVP pokazała, że na poważnie pokazuje to wielkie święto sportu osób niepełnosprawnych. I naszym sportowcom trzeba pogratulować za wiele medali i emocji, i te emocje i rywalizację obejrzeć mogli Polacy dzięki telewizji publicznej. Już dzisiaj jest miło mi Państwa poinformować, że TVP 1 ma 51,5 proc. dostępnych audycji dla niepełnosprawnych, TVP2 52 proc., a TVP Seriale aż 86 proc. dostępnych audycji telewizyjnych, począwszy od napisów, tłumaczy języka migowego po audiodeskrypcję. Moją największą ambicją jest to, aby tematyka osób niepełnosprawnych pojawiała się w TVP na równoprawnych zasadach. Obiecuję Państwu, że dopóki będę prezesem będę dbał o pełną dostępność usług telewizyjnych dla osób niepełnosprawnych. Trzymajmy kciuki za realizację tego porozumienia.
Dla zapewnienia harmonijnej współpracy w ciągu 14. dni ma zostać powołany zespół, którego zadaniem będzie koordynacja prac stron porozumienia.

Tekst i fot. Piotr Stanisławski, Ryszard Rzebko

Zobacz galerię…

Data publikacji: 29.09.2016 r.