Konferencja KZRSIiSN: nowe zjawiska na rynku pracy i ich skutki, zapowiedzi zmian

Temat bardzo aktualny w kontekście toczącej się dyskusji na temat kosztów wsparcia zatrudnienia osób z niepełnosprawnością. W konferencji wzięli udział zaproszeni goście: Jarosław Duda – sekretarz stanu w MPiPS, pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych, Teresa Hernik – prezes Zarządu PFRON, Ewa Słowik – dyrektor Wydziału Dofinansowań Rynku Pracy w PFRON oraz Alina Wojtowicz-Pomierna – zastępca dyrektora w Biurze Pełnomocnka.
Goście zaprezentowali plany strony rządowej w zakresie polityki wsparcia zatrudniania osób z niepełnosprawnością. Zapewnienie o utrzymaniu dofinansowań na wszystkie stopnie w niezmienionej kwocie również w roku 2015, zabrzmiało „prawie” jak obietnica podwyżki w kontekście drastycznej obniżki ich poziomu od 1 kwietnia br. Minister Jarosław Duda zapewnił zebranych o trwałości obecnych rozwiązań w zakresie pomocy de minimis i ulgi we wpłatach na PFRON. Oczywiście regulacje krajowe będą musiały być dostosowane do nowej regulacji unijnej w zakresie wyłączeń blokowych, ale – wg ministra – więcej zagrożeń nie ma.

Brak definicji „trudnej sytuacji” grozi ograniczeniem pomocy
Niepokój wśród uczestników zasiała informacja o zmianie kryteriów oceny kondycji ekonomicznej podmiotów ubiegających się o pomoc publiczną. Przepisy unijne w tej kwestii mogą się okazać na tyle rygorystyczne, że nie pozwolą udzielać pomocy znacznie większej liczbie podmiotów niż ma to miejsce dzisiaj. Przedsiębiorcy pamiętają jeszcze zastosowanie przez PFRON modelu Altmana do oceny ich kondycji oraz skutków, jakie wywoływało kilkumiesięczne wstrzymanie dofinansowania z SODiR.
Prezes Teresa Hernik zapewniła, że na dzień dzisiejszy model Altmana nie jest narzędziem oceny kondycji, stosowanym przez PFRON, ale przedsiębiorcy, którzy nie regulują terminowo zobowiązań publiczno-prawnych takich jak zapłata podatków, czy składek na ZUS, powinni być świadomi, że pomoc publiczna, którą pobierają jest pomocą nienależną i jako taka podlega zwrotowi. Ograniczenie pomocy dla przedsiębiorców w „trudnej sytuacji” wynikające z nowej regulacji GBER, budzi grozę wobec braku szczegółowej definicji określenia „trudna sytuacja”. Nowe regulacje wejdą w życie od 1 stycznia 2015 i zgromadzeni mieli nadzieję, że do tego czasu UOKIK zajmie stanowisko w tej, jakże ważnej, kwestii. Nowe przepisy unijne zmuszają do nowelizacji innych przepisów krajowych i w najbliższych miesiącach powinniśmy się spodziewać nowych zapisów, w szczególności w zakresie sprawozdawczości podmiotów i oceniania ich kondycji gospodarczej.
Optymizm strony rządowej w zakresie kondycji rynku pracy chronionej nie był podzielany przez zgromadzonych przedstawicieli spółdzielczych zakładów pracy chronionej. W czasie wymiany poglądów na temat skutków wprowadzenia ostatniej nowelizacji ustawy o rehabilitacji, dotyczącej zrównania dofinansowań na chronionym i otwartym rynku pracy oraz kolejnej obniżki subwencji dla rynku chronionego, uczestnicy nie szczędzili słów krytyki. Zgodnie stwierdzili, że – stosunkowo nieznaczna – podwyżka świadczeń dla otwartego rynku pracy odbyła się, niestety, kosztem kolejnej obniżki dla zakładów pracy chronionej. Niektórzy stwierdzili wręcz, że tzw. zrównanie poziomu dofinansowań było tylko pretekstem do zmniejszenia tego poziomu dla pracowników z niepełnosprawnością zatrudnionych w systemie pracy chronionej. W wielu przypadkach obniżka przełożyła się na trwałą utratę rentowności pracodawców zatrudniających tę grupę osób. Subwencje w proponowanej wysokości nie pokrywają dodatkowych kosztów płacy części zatrudnionych osób niepełnosprawnych.

Nowe zjawiska na rynku pracy i ich skutki
Aktualna polityka zniechęca do utrzymania statusu zakładu pracy chronionej, oferującego szeroki wachlarz dodatkowych świadczeń w zakresie rehabilitacji zawodowej i społecznej, w zamian za nader skromne benefity (i dodatkowe obowiązki!) wynikające z ulg w należnościach publiczno-prawnych tworzących zakładowy fundusz rehabilitacji (ZFRON). Podmioty rezygnujące ze statutu, zmniejszają zakres swoich obowiązków wobec pracowników oraz zmniejszają zatrudnienie nierentownych pracowników z niepełnosprawnością. Podmioty zrzekające się statusu ZPCh, z dnia na dzień przechodzą na otwarty rynek pracy i – zdaniem zebranych – tutaj należałoby szukać źródeł „wątpliwego” wzrostu zatrudnienia na otwartym rynku pracy. Przygotowane przez PFRON zestawienie liczbowe za pięć miesięcy 2014 roku dostarcza ciekawych informacji dotyczących zjawisk w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Analizując jego strukturę najwyraźniej widać wzrost zatrudnienia osób ze stopniem znacznym i umiarkowanym oraz nieobserwowany w latach poprzednich lawinowy wzrost występowania schorzeń specjalnych, co wpływa pozytywnie na wskaźnik, jest premiowane wyższym dofinansowaniem i możliwością udzielania ulg we wpłatach na PFRON. Głosy środowiska krytykującego system orzecznictwa, a w szczególności fakt odbierania lub zmniejszania stopnia niepełnosprawności przez zespoły ds. orzekania, traktowane jako „uzdrawianie”, nie znajdują poparcia w statystyce pracowników dofinansowanych przez PFRON w ramach SODiR. Zdaniem PFRON w systemie tym przewijają się w dużej mierze ciągle te same osoby, których orzeczenia częściej ulegają podwyższeniu niż obniżeniu. Analiza migracji pracowników na podstawie nr PESEL wskazuje na dużą ich elastyczność; z jednej likwidowanej firmy potrafią oni szybko znaleźć zatrudnienie w innym podmiocie, gdzie ich wynagrodzenie również zostaje dofinansowane. Skutkiem wymienionych zjawisk jest wzrost miesięcznych kosztów wypłat dofinansowań, pomimo zmniejszenia liczby osób rejestrowanych w SODiR. W ciągu najbliższych miesięcy będzie można wyliczyć skutki finansowe ostatniej obniżki poziomu dofinansowań dla ZPCh i może okazać się, że obniżka ta nie przyniosła spodziewanych skutków w postaci zahamowania przyrostu kosztów SODiR i zbilansowanie budżetu PFRON. Tegoroczne wpływy do budżetu PFRON realizowane są na nieco obniżonym poziomie ze względu na spadek koniunktury oraz obniżkę przeciętnej płacy, będącej podstawą do wyliczania wpłaty obowiązkowej na PFRON płatnej przez pracodawców niezatrudniających co najmniej 6 proc. osób z niepełnosprawnością.

Ulga we wpłatach na PFRON bez zmian?
Przy okazji omawiania skutków ostatnich zmian w art. 22 ustawy o rehabilitacji, dotyczących warunków udzielania kontrahentom ulg we wpłatach na PFRON, poruszona została kwestia zachowania w bieżącym kształcie rozwiązań obecnie obowiązujących. Strona rządowa podtrzymała stanowisko dotyczące zachowania w niezmienionej formie, systemu tych ulg, planując jedynie zwiększenie obowiązków sprawozdawczych dla podmiotów ich udzielających. Zaostrzenie przepisów dotyczących ulgi zapisanej w art. 22, nie przyniosło spodziewanych długofalowych oszczędności dla PFRON i na dzień dzisiejszy ubytek wpłat na Fundusz, wynikający ze skorzystania przez pracodawców z uzyskanych ulg, przekroczył już poziom sprzed nowelizacji.

Propozycja nowelizacji dotyczącej ZFRON
Dalsza część spotkania poświęcona była dyskusji na temat oczekiwań środowiska wobec Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych w zakresie zmian w przepisach prawnych, które stanowią największe utrapienie pracodawców. Szczególnie drażliwa okazała się kwestia stosowanej przez Biuro i sądy niekorzystnej interpretacji dotyczącej terminów przekazywania na ZFRON ulg podatkowych w terminie 7 dni, po raz kolejny nie znalazła się w kręgu zainteresowania legislatorów, pomimo sygnałów płynących już od kilku lat. Minister Jarosław Duda zapewnił, że ta kwestia, a w szczególności drakońska kara za przekroczenie 7-dniowego terminu przekazywania środków na ZFRON, winna być złagodzona. Niestety, opieszałość w tej kwestii jest często bardzo kosztowna dla podmiotów, które spóźniły się z wpłatą i została na nie nałożona 30 proc. kara, płatna na konto PFRON. Minister Duda zapowiedział też plany w zakresie zmian w gospodarowaniu środkami ZFRON. Prace nad nowelizacją zakładają „uwolnienie” środków ZFRON przeznaczonych na indywidualne programy rehabilitacji (IPR) poprzez zezwolenie na wydatkowanie ich na pomoc indywidualną. Rozpatrywany jest też projekt likwidacji konieczności odpisów na IPR przy jednoczesnym zwiększeniu odpisu na pomoc indywidualną do 15 proc. oraz rezygnacji przez zakłady pracy chronionej z konieczności zapewniania podstawowej i specjalistycznej pomocy medycznej.

Zapowiadane zmiany
Omówione zostały również plany resortu w zakresie nowelizacji rozporządzeń dotyczących refundacji dodatkowych kosztów administracyjnych, kosztów tworzenia stanowisk dla osób niepełnosprawnych oraz zmian w zakresie uzyskiwania „efektu zachęty netto”.
Dotyczą one m.in. poszerzenia kręgu osób z niepełnosprawnością, w związku z zatrudnieniem których pracodawca będzie mógł otrzymać zwrot kosztów, m.in. adaptacji pomieszczeń zakładu pracy do ich potrzeb, adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających tym osobom wykonywanie pracy lub funkcjonowanie w zakładzie pracy.
Kolejna propozycja dotyczy usunięcia wymogu konieczności uzyskania przez zatrudnianą osobę z niepełnosprawnością skierowania z powiatowego urzędu pracy, zwrot kosztów miałby dotyczyć wszystkich osób z tej grupy pozostających w zatrudnieniu.
Ponadto planuje się określenie jedynie warunku w postaci wykazania wzrostu zatrudnienia netto ogółem, a nie – jak obecnie – wykazanie w związku z zatrudnieniem nowych pracowników z niepełnosprawnością w danym miesiącu, wzrostu netto zatrudnienia ogółem i wzrostu netto zatrudnienia osób z niepełnosprawnością. To zaś warunkuje możliwość ubiegania się o dofinansowanie ich wynagrodzeń.
Proponuje się również zwrot niektórych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi z niepełnosprawnością w pracy, z przeznaczeniem na dofinansowanie dodatkowych kosztów związanych ze szkoleniem personelu w zakresie wspierania pracowników z niepełnosprawnością. Obecnie możliwe jest uzyskanie zwrotu jedynie w zakresie kosztów zatrudnienia pracowników pomagających niepełnosprawnemu w pracy w zakresie komunikowania się z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonania na stanowisku pracy.
Nowe przepisy mają ponadto obniżyć pułap refundacji przez PFRON kosztów szkolenia zatrudnionych osób z niepełnosprawnością z obecnych 80 proc do 70 proc. rzeczywiście poniesionych kosztów, nie więcej jednak niż do wysokości dwukrotnego przeciętnego wynagrodzenia na jedną osobę.

Optymistyczne zapowiedzi, mizerne skutki
Zapowiadane zmiany napawają pewną nadzieją pracodawców, ale niestety skutki wcześniejszych regulacji głęboko odcisnęły się już na kondycji większości spółdzielni inwalidów. Najboleśniej reformy i oszczędności w zakresie wsparcia zatrudniania osób niepełnosprawnych, odczuły spółdzielnie niewidomych. Z garstki tych zakładów, która pozostała, większość boryka się z widmem likwidacji. W kreowaniu polityki wsparcia zatrudnienia osób niepełnosprawnych, rząd skupił się, niestety, na osiągnięciu wyniku ilościowego, a niekoniecznie jakościowego. Likwidacja części spółdzielni i rezygnacja przez inne zakłady pracy chronionej z zatrudniania osób z najpoważniejszymi dysfunkcjami pogłębiły złą sytuację tych osób i ich dalszą marginalizację na rynku pracy. Spółdzielnie inwalidów w wielu regionach kraju, jako jedyne oferowały godną i jakże potrzebną dla osób z niepełnosprawnością pracę w dostosowanych warunkach. Deklaracje strony rządowej w zakresie ochrony spółdzielni inwalidów przed skutkami reform i zapowiadanej pomocy dla najbardziej potrzebujących nie budzą niestety większych nadziei na realizację.
Hubert Pora, Ryszard Rzebko
Fot. Hubert Pora
Data publikacji: 25.07.2014 r.