Najwyższa Izba Kontroli sprawdziła czy ośrodki sportu i rekreacji (OSiR) są skutecznym narzędziem realizacji działań na rzecz rozwoju aktywności fizycznej społeczeństw. Kontrola dotyczyła lat 2015–2019 i objęto nią 21 jednostek, w tym: Ministerstwo Sportu i Turystyki, 10 wybranych ośrodków sportu i rekreacji oraz 10 wybranych gmin (Augustów, Białystok, Krotoszyn, m.st. Warszawa, Nowy Targ, Oława, Piaseczno, Poznań, Tarnów, Trzebnica).
Dodatkowo badaniem kwestionariuszowym objęto 1651 gmin.
Z badania wynika, że tylko 343 gmin (20,8 proc.) posiadało dokument strategiczny określający cele i działania na rzecz rozwoju aktywności fizycznej mieszkańców.
W 28 proc. gmin powołano oddzielną jednostkę (OSiR) do realizacji zadań z zakresu kultury fizycznej. W pozostałych gminach zadania te są realizowane bezpośrednio przez urząd.
Tam gdzie działają OSiR-y częściej osiągano cele na rzecz rozwoju aktywności fizycznej mieszkańców zakładane w dokumencie strategicznym (45 proc.) niż w gminach bez takich jednostek (29 proc.). Również wydatki na kulturę fizyczną na mieszkańca w gminach, w których utworzono OSiR przeciętnie były ponad 2,5 razy większe niż w gminach bez ośrodków sportowych i rekreacyjnych. Ponadto tam gdzie gminy utworzyły oddzielną jednostkę organizacyjną wykonującą powierzone zadania z zakresu sportu i rekreacji / kultury fizycznej oferta dostępnych obiektów sportowych jest bardziej różnorodna. Najbardziej jest to widocznie w przypadku pływania – 54,6 proc. gmin z powołanym OSiR-em wskazało, możliwość uprawiania tej dyscypliny na terenie gminy, a tylko w 5,7 proc. gmin bez OSiR-u można uprawiać pływanie.
OSiR-y realizowały swoje cele statutowe poprzez m.in. organizację zajęć sportowych i rekreacyjnych dla szkół, klubów sportowych i klientów indywidualnych, organizację współzawodnictwa sportowego oraz przygotowanie imprez sportowo-rekreacyjnych i turystycznych, organizację powszechnej nauki pływania i aktywizację osób z niepełnosprawnością i seniorów.
Analizując zajęcia adresowane do osób z niepełnosprawnościami i seniorów to w połowie skontrolowanych ośrodków organizowano zajęcia gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej (w tym zajęcia gimnastyczne i rekreacyjne dla seniorów i aqua aerobic), w których w grupach i indywidualnie uczestniczyło: w Białymstoku – 245,3 tys. osób, w Piasecznie 3,0 tys. osób (zajęcia rozpoczęto w 2019 r.), w OSiR Ochota w Warszawie – 35,1 tys. osób, w Trzebnicy – 278 osób, w Oławie – 3,3 tys. osób.
W OSiR Ochota w okresie objętym kontrolą nastąpił wzrost zainteresowania zajęciami z gimnastyki w wodzie dla seniorów, co spowodowało zwiększenie liczby zajęć z 416 w 2015 r. do 640 w 2018 r.
W dziewięciu skontrolowanych OSiR-ach podejmowano działania związane z aktywnością fizyczną osób z niepełnosprawnościami. Organizowano również imprezy sportowe integrujące osoby z niepełnosprawnościami z osobami zdrowymi.
Na przykład w CSiR Wodnik Sp. z o.o. w Krotoszynie i TOSiR w Tarnowie zapewniano ulgowe lub darmowe bilety na obiekty i płatne imprezy osobom z niepełnosprawnościami i seniorom powyżej 70. roku życia. W ramach aktywności fizycznej osób niepełnosprawnych GCKiS w Trzebnicy współorganizowało Mistrzostwa Polski i Świata w biegach przełajowych pn. „Sprawni razem”, a OSiR Ochota zorganizował: „Ochocki Dzień Sportu Osób z Niepełnosprawnością”, „Piknik integracyjny” (2015–2017), Mistrzostwa Polski Osób Niepełnosprawnych w warcabach 100-polowych w 2018 r. Oławskie CSiR w latach 2015–2018 organizowało corocznie Olimpiady Osób Niepełnosprawnych, oraz zorganizowało w tym okresie dwie imprezy integracyjne. Pływalnię Rodzinną w Białymstoku udostępniano sekcji pływackiej Podlaskiego Stowarzyszenia Sportu Osób Niepełnosprawnych Start.
Zadania te ośrodki realizowały samodzielnie i / lub we współpracy z innymi podmiotami – organizacjami pozarządowymi, klubami sportowymi lub podmiotami prywatnymi.
NIK wykazała, że we wszystkich (10) skontrolowanych gminach stworzono warunki, w tym organizacyjne, sprzyjające rozwojowi sportu, realizując w ten sposób zadanie własne gminy. W okresie objętym kontrolą przygotowano i wdrażano strategie rozwoju i / lub program rewitalizacji gminy, uwzględniające kulturę fizyczną i rekreację. Dokumenty strategiczne obejmowały najczęściej okres 4–5 lat.
Przykładowo w Warszawie takim dokumentem była „Strategia Rozwoju Sportu w Warszawie do roku 2020”. W okresie objętym kontrolą warunki rozwoju sportu regulowały również inne programy adresowane do różnych grup społecznych m.in. do osób starszych i niepełnosprawnych pn. „Warszawa Przyjazna Seniorom na lata 2013–2020”, czy Warszawski Program Działań na rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2010–2020.
Natomiast w Białymstoku w ramach przygotowanych „Priorytetów” dotyczących, kultury, sportu i turystyki jednym z nich jest Promocja i rozwój sportu wyczynowego, sportu masowego oraz aktywności sportowej osób niepełnosprawnych.
9 z 10 skontrolowanych gmin w latach 2015–2019 (I półrocze) podejmowało własne działania na rzecz poprawy aktywności fizycznej mieszkańców, poprzez: organizowanie zajęć sportowych i rekreacyjnych (np. aerobik, piłka nożna, szachy), organizowanie współzawodnictwa sportowego (m.in. zawodów sportowych), organizowanie imprez sportowo-rekreacyjnych i turystycznych, rozwijanie usług w zakresie rekreacji ruchowej, organizowanie powszechnej nauki pływania i zajęć gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej, ewentualnie działania takie jak zapewnianie kadry instruktorów do prowadzenia zajęć rekreacyjnych i organizowanie zajęć sportowych dla osób niepełnosprawnych. Łączna liczba zajęć, imprez i zawodów sportowych / sportowo-rekreacyjnych w latach 2015–2018 w kontrolowanych gminach wzrastała.
Skontrolowane gminy informowały mieszkańców o swojej ofercie sportowo-rekreacyjnej, m.in. poprzez: strony internetowe urzędu i jednostek podległych, media społecznościowe, system powiadamiania sms i aplikacje mobilne, billboardy, tablice informacyjne i ogłoszeniowe, informacje w szkołach oraz komunikaty w komunikacji miejskiej. Do promocji wydarzeń sportowych wykorzystywano miejskie (gminne) biuletyny informacyjne i lokalną prasę oraz kolportaż plakatów i ulotek.
Walor promocyjny miały również działania OSiR-ów podejmowane we współpracy z komórkami organizacyjnymi właściwego urzędu miasta oraz z klubami i innymi stowarzyszeniami sportowymi., np. OSiR Ochota współpracował z Biurem Sportu i Rekreacji m.st. Warszawy realizując programy ogólnomiejskie „Senior Starszy, Sprawniejszy”, „Rusz się Warszawo po świętach”, „ZaWody dla Afryki”. Współpracę na rzecz promocji sportu i rekreacji nawiązano również z klubami sportowymi (w tym klub sportowy Mazovia Warszawa), Polską Fundacją Pomocy Dzieciom Niedosłyszącym ECHO (imprezy dla osób niepełnosprawnych), Fundacją Pomocy Społecznej EVA (współorganizacja „Ogólnopolskiego Turnieju Domów Dziecka w Halowej Piłce Nożnej im. Kazimierza Deyny”), Towarzystwem Miłośników Gier Umysłowych (współorganizacja Mazowieckiego Turnieju Brydża i MP Osób Niepełnosprawnych w warcabach 100-polowych), Stowarzyszeniem Blind Tennis Polska (współorganizacja imprez promujących tenis osób z dysfunkcją wzroku).
Odsetek ankietowanych, którzy ocenili, że oferta sportowo-rekreacyjna gminy spełnia potrzeby i oczekiwania mieszkańców w całości lub częściowo dla jednostek z funkcjonującym OSiR-em był wyższy niż dla pozostałych gmin (95,4 proc. do 82,0 proc.). Jako główny obszar do poprawy ankietowani wskazywali infrastrukturę sportową (71,7 proc.). W opinii połowy respondentów rozszerzenia wymaga oferta sportowa (51,3 proc.). Wskazywano również na potrzebę dostosowania oferty sportowej do potrzeb osób powyżej 60. roku życia oraz osób niepełnosprawnych (odpowiednio 33,4 proc. oraz 34,7 proc. ankietowanych).
Warto podkreślić, że we wszystkich skontrolowanych jednostkach adekwatnie do możliwości zapewniono środki w budżecie gminy na kulturę fizyczną, w tym na utrzymanie samorządowych ośrodków sportu i rekreacji.
Środki finansowe pochodziły w 10 proc. z Ministerstwa Sportu i Turystyki zaś pozostałe 90 proc. gminy finansowały z innych źródeł. Pomimo, że MSiT wspiera sport i rekreację w gminach w ramach Programu Rozwoju Sportu do roku 2020, to NIK wskazuje na potrzebę szerszego uwzględniania przez resort w dokumentach strategicznych, działań podejmowanych na rzecz rozwoju kultury fizycznej w jednostkach samorządu terytorialnego.
Oprac. kat/, fot. archiwum Avalon Extreme
Data publikacji: 22.06.2020 r.
