29 stycznia 2013 r. odbyło się posiedzenie senackiej Komisji Rodziny i Polityki Społecznej, którego tematem było m.in. orzecznictwo o niepełnosprawności, niesamodzielności oraz niezdolności do pracy - stan obecny, potrzeba i kierunki zmian.
Informacje o pozarentowym segmencie systemu orzekania o niepełnosprawności w Polsce przedstawili pełnomocnik rządu do spraw osób niepełnosprawnych Jarosław Duda oraz zastępca dyrektora Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych Krzysztof Kosiński.
O segmencie ubezpieczeniowym orzecznictwa mówili przedstawiciele Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.
Odnosząc się do całego systemu, minister Duda stwierdził, że jest on nieefektywny. Wiąże się to m.in. z istnieniem pięciu odrębnych systemów orzekania: do celów pozarentowych; na potrzeby ubezpieczeń społecznych (ZUS); ubezpieczeń społecznych rolników (KRUS); na potrzeby służb mundurowych podległych MSWiA oraz służb podległych prezesowi Rady Ministrów i ministrowi sprawiedliwości. Orzecznictwo jest rozproszone i niejednolite, zorganizowane w kilku instytucjach, zaś procedury niewystandaryzowane. Niepełnosprawność jest definiowana na podstawie różnych regulacji. Orzecznictwo, zdaniem ministra, powinno być ujednolicone i powinien istnieć, tak jak było w przeszłości, jeden funkcjonalny system orzekania, służący różnym celom. Zmiany, które proponuje minister, to przekazanie ZUS kompetencji w sprawach orzekania na potrzeby zatrudnienia; zmiana definicji dziecka niepełnosprawnego; zmiana stopni niepełnosprawności w związku z procesem starzenia się społeczeństwa; zmniejszenie liczby zespołów ds. orzekania w systemie pozarentowym (obecnie jest ich ponad trzysta).
Zdaniem wiceministra zdrowia Igora Radziewicza-Winnickiego podstawą orzekania o niepełnosprawności powinna być nie tyle rozpoznana jednostka chorobowa, co ustalenie sprawności i zdolności do zatrudnienia w oparciu o Międzynarodową Klasyfikację Funkcjonowania Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF), rekomendowaną przez Międzynarodową Organizację Zdrowia (WHO). Minister opowiada się m.in. za ujednoliceniem pod względem prawnym obecnych odrębnych systemów w sposób ewolucyjny oraz za oddzieleniem instytucji płatnika od instytucji orzecznika. Niezbędne jest podniesienie poziomu kształcenia lekarzy orzeczników.
Prezes Zarządu PFRON Wojciech Skiba uważa, że zmiany są konieczne, jeśli wsparcie państwa mają otrzymywać osoby niepełnosprawne, które go rzeczywiście potrzebują. Zmiany powinny doprowadzić do ekwiwalentności orzeczeń do celów rentowych i pozarentowych.
Naczelny lekarz w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Grażyna Wawrzyńczyk-Kaplińska, która omówiła orzecznictwo ZUS, także opowiedziała się za jednolitym systemem orzekania. Orzekanie w ZUS do celów rentowych, jak podkreśliła, odbywa się w oparciu o wytyczne ICF.
Orzecznictwo na potrzeby ubezpieczeń społecznych rolników omówił naczelny lekarz w KRUS Jan Kopczyk. Liczba zakwestionowanych przez sądy pracy orzeczeń wydanych przez KRUS wynosi niewiele ponad 0,2 proc., co świadczy o efektywności tego orzecznictwa. Jednym z poważnych problemów, podobnie jak w ZUS, jest brak lekarzy orzeczników.
Dyskusja (z udziałem m.in. przedstawicieli zespołów ds. orzekania) potwierdziła potrzebę zmian. System docelowy – wskazywali na to niemal wszyscy uczestnicy dyskusji – powinien być jednolity. Konsolidacja orzekania powinna sprzyjać koherentności orzeczeń oraz tworzeniu sieci dostępności zespołów orzekających. Do kwestii kluczowych, obok zmian organizacji systemu, zaliczono podniesienie kwalifikacji zawodowych lekarzy orzeczników.
Zwracano uwagę na ścisły związek niskiej motywacji osób niepełnosprawnych do podejmowania działań na otwartym rynku pracy ze słabo rozwiniętą rehabilitacją społeczną.
Fundamentem systemu wsparcia osób niepełnosprawnych, jak podkreślał prezes PFRON, jest orzecznictwo. Jego zdaniem propozycje zmian zaproponowane przez pełnomocnika Jarosława Dudę są godne poparcia. Dobrym przykładem systemu, na którym warto się wzorować, jest system brytyjski.
Na zakończenie posiedzenia przewodniczący Mieczysław Augustyn podkreślił, że komisja opowiada się za zmianami w orzecznictwie i gotowa jest uczestniczyć w pracach nad ich przygotowaniem.
Info: www.senat.gov.pl
