„Społeczne korzyści zatrudniania osób niepełnosprawnych”, czyli poszukiwanie antidotum

Począwszy od wybranych aspektów filozoficzno-prawnych tytułowego zagadnienia, przedstawionych interesująco przez Tomasza Sienkiewicza oraz psychologicznego znaczenia pracy dla osób niepełnosprawnych jako substytutu społecznej akceptacji, a nawet sensu życia (kłania się Norwid!), przeanalizowanego przez Tadeusza Majewskiego, wkraczamy w kolejne sfery współzależności.

Symptomatyczna jest w tym kontekście alternatywa świadczenia pracy przez tę grupę osób jako potrzeby, wyboru lub nakazu, zaprezentowana w obszernym referacie Andrzeja Barczyńskiego; w przekroju społecznym waga członów tej alternatywy wybitnie zależy od usytuowania społecznego w podgrupach: organizacje pozarządowe – pracodawcy – urzędnicy administracji publicznej. Autor bada temat nie tylko w tradycyjnych osiach tematycznych, ale także w pryzmacie efektów społecznych i biznesowych, uwarunkowań historycznych, kondycji kapitału społecznego czy egzekutywności instytucji państwowych, wnioskując m.in., że zatrudnienie chronione i rehabilitacja społeczna powinny być realizowane
w organizacjach stosujących strategie efektów społecznych (non-profit, stowarzyszenia, fundacje itp.).

Komplementarnym uzupełnieniem tej problematyki jest wystąpienie Marii Agnieszki Paszkowicz, która kategoryzuje systemy i programy zatrudniania osób niepełnosprawnych w poszczególnych krajach Unii Europejskiej, w ujęciu częściowo komparatystycznym, jakkolwiek trudno się zgodzić z wnioskiem, że w skali europejskiej problemy z praktyczną realizacją poszczególnych programów wynikają nadal przede wszystkim ze świadomości (a właściwie jej braku) u pracodawców. Skądinąd bowiem wiadomo, że to raczej brak dobrych, przekonujących i racjonalnych z ekonomicznego punktu widzenia, czyli opłacalnych rozwiązań legislacyjnych – bo nie można pod presją wymusić charytatywności i bezpośredniego wykonywania opiekuńczej roli państwa przez pracodawców, zwłaszcza prywatnych.

Temat ten bardziej faktograficznie uzupełnia referat Marcina Garbata, natomiast Dorota Podgórska z perspektywy specjalnych potrzeb zawodowych osób z niesprawnościami analizuje psychospołeczne interakcje, m.in. w oparciu o przykłady zeszłorocznych kampanii społecznych w Polsce.

Przystosowanie stanowisk pracy dla tej grupy osób i jego wpływ na współczynnik aktywizacji zawodowej omówiła Aleksandra Polak-Sopińska, postulując stworzenie standardowego formularza oceny stanowiska pracy pod kątem różnych niepełnosprawności oraz możliwości dostosowawczych, a także – co warte podkreślenia – kwestionariusza identyfikującego wszystkie sprawności i umiejętności oraz schorzenia osób niepełnosprawnych.

W opublikowanych materiałach są też raporty z lokalnych badań aktywności zawodowej tych osób, choć w niektórych przypadkach można mieć poważne wątpliwości co do reprezentatywności badanej próby (np. 20 + 20 osób). Andrzej Barczyński zreferował identyfikację realnych barier aktywizacji zawodowej w oparciu o badania, o których pisaliśmy już wcześniej, recenzując jego monografię „Koszty zatrudniania osób niepełnosprawnych”. Natomiast Włodzimierz Sobczak zaprezentował bardzo interesujące opracowanie „Osoby niepełnosprawne jako interesariusz społecznej odpowiedzialności biznesu” w świetle definicji tego terminu i standardów unijnych oraz praktyki krajowej obecności tej problematyki w pracach np. Komisji Trójstronnej. Okazało się dla przykładu, że spośród siedmiu światowych koncernów działających w Polsce ani jeden nie podaje wskaźnika zatrudnienia tych osób, mimo że nakazuje to przyjęta przez nie strategia tejże społecznej odpowiedzialności.

Z kolei Adam Jarosiński podsumowuje efekty projektu ZORON – EQUAL (w części „Związkowa promocja i ochrona równouprawnienia osób niepełnosprawnych w zatrudnieniu”), obejmujące zmiany postaw kierownictwa i załogi wytypowanych 55 przedsiębiorstw, zmiany kultury organizacyjnej i ekonomicznej
w firmie, likwidację barier architektonicznych tamże oraz współpracę z administracją lokalną i organizacjami pozarządowymi na rzecz zatrudniania osób niepełnosprawnych.

Zaprezentowano także badania ankietowe w populacji studentów Uniwersytetu Łódzkiego i Zielonogórskiego oraz Akademii Pedagogiki Specjalnej z Warszawy.

Ten bogaty i kompetentnie zaprezentowany wachlarz zagadnień może stanowić ciekawą lekturę dla każdego zainteresowanego kwestiami rehabilitacji zawodowej i społecznej.

Roman Radoszewski