Ruchome schody w rezydencji królów, czyli Zamek Królewski w Warszawie
- 25.08.2025
Nie ma chyba turysty odwiedzającego stolicę, który nie chciałby przynajmniej obejrzeć tej największej historycznej atrakcji miasta. Przynajmniej, bo wielu ustawia się w długiej kolejce, by zwiedzić Zamek Królewski, Muzeum – Rezydencję Królów i Rzeczypospolitej, które staje się coraz bardziej dostępne także dla osób ze szczególnymi potrzebami.
Choć większości z nas historia Zamku kojarzy się przede wszystkim z początkiem II wojny światowej i zdjęciami płonącego budynku we wrześniu 1939 roku, to warto wiedzieć, że jego początki sięgają aż połowy wieku XIV, kiedy to wzniesiona została dzisiejsza Wieża Grodzka. Okres jego przebudowy to lata panowania Zygmunta III Wazy (1566-1632), tego samego który przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy a dziś spogląda na nią z kolumny na Placu Zamkowym. Niszczony w czasach wojen szwedzkich, wypiękniał dzięki dynastii Wettynów, a swoją świetność zyskał za sprawą takich sław architektury i malarstwa jak Dominik Merlini i Marcello Bacciarelli. Wywiezioną do Rosji w czasach zaborów część zbiorów ostatniego króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego, udało się odzyskać już w okresie niepodległej Polski. Kilkadziesiąt lat później, już w trakcie działań wojennych, dzięki wysiłkowi pracowników Zamku działających pod kierownictwem prof. Stanisława Lorenza, ocalono część dzieł sztuki i elementów wnętrz. W trakcie walk powstańczych 1944 roku Zamek Królewski został wysadzony w powietrze.
Za późno i… za wcześnie
Decyzję o jego odbudowie podjęto dopiero 26 lat po wojnie, a fundusze na ten cel przez następnych kilka lat zbierano dzięki ofiarności społecznej Polaków w kraju i Polonii z całego świata. Podwoje odbudowanego Zamku Królewskiego w Warszawie otwarto dla zwiedzających w 1984 roku. Dobrze pamiętamy, że lata siedemdziesiąte i początek osiemdziesiątych dla osób z niepełnosprawnościami nie były jeszcze najlepszym okresem. O dostosowaniu dla tej części społeczeństwa czegokolwiek myślało się wówczas i mówiło niewiele lub wcale. Na zmiany w tym zakresie trzeba było trochę zaczekać. Dziś dla nowo powstających inwestycji dostępność jest jednym z podstawowych warunków.
– Jesteśmy w momencie, w którym chcemy zaakcentować, że jest to część działań Zamku z zarazem obszar dla nas bardzo ważny. I na to się składa wiele rzeczy, bo dostępność szeroko rozumiana dotyczy osób o różnych potrzebach – mówi Olga Baron – zastępca dyrektora ds. marketingu. – Takim dobrym przykładem jak kompleksowo rozwiązać kwestię dostępności w obiektach zabytkowych jest Muzeum Warszawy. Przeprowadzono w nim duży remont i takie działania można było wcześniej zaplanować. Natomiast Zamek Królewski jako instytucja zabytkowa wpisana na listę UNESCO nie jest już tak w tak komfortowej sytuacji. Projektowano ją w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych a wtedy nie było takiej świadomości dotyczącej osób ze specjalnymi potrzebami. Mówiąc wprost: na przykład do każdej windy prowadzą u nas schody. Owszem, wprowadzono rozwiązania w postaci ramp i schodołazów dla osób z niepełnosprawnością ruchową i to na razie jest jedyne możliwe rozwiązanie. Instytucja stara się też wyjść naprzeciw potrzebom osób z innymi niepełnosprawnościami i ten proces się dokonuje. Przeprowadziliśmy audyt dostępności architektonicznej i cyfrowej. Wprowadziliśmy zapisy dotyczące dostępności we wszystkich umowach zawieranych przez nas z zewnętrznymi wykonawcami. Współpracujący z nami projektanci informowani są o konieczności realizacji wytycznych dotyczących dostępności.
Dla zwiedzających z różnymi potrzebami
Oprócz windy z poziomu minus jeden, która umożliwia dostanie się na poszczególne poziomy i m.in. do sal ekspozycyjnych (oprócz Biblioteki Królewskiej i Piwnicy), tym co ułatwia poruszanie się po Zamku Królewskim w Warszawie osobom na wózku są szerokie przejścia, korytarze i brak progów przy wejściach do poszczególnych sal. Wózek i kule ortopedyczne są zresztą dostępne w Punkcie informacyjnym. Obniżona lada umożliwia dostęp do niej także właśnie z poziomu wózka inwalidzkiego. W punkcie tym istnieje też możliwość skorzystania z pomocy tłumacza języka migowego on line i z pętli indukcyjnej dla osób z uszkodzeniem słuchu. Z tych ułatwień można także skorzystać w kasie. Osobom z dysfunkcją wzroku zapoznanie się z Zamkiem umożliwia jego makieta, opisy z audiodeskrypcją i tyflografiki.
Majsterszykiem są tu dwie tyflografiki, najcenniejszych w Galerii Lanckorońskich i zarazem Zamku Królewskiego, dwóch dzieł Rembrandta van Rijna, jednego z najwybitniejszych malarzy nie tylko europejskich, ale także światowych: „Dziewczyna w ramie obrazu” i „Uczony przy pulpicie”. Tyflografiki do tych barokowych portretów wykonane zostały z przeźroczystej żywicy syntetycznej. Są one przestrzennym odwzorowaniem obrazów z zachowaniem odpowiednich skali i proporcji. Tyflografiki, które cieszą się olbrzymim zainteresowaniem osób niewidomych, uzupełniają jeszcze kody QR, dzięki którym dostępna jest audiodeskrypcja. A skoro o osobach niewidomych mowa, to Zamek Królewski wystąpił właśnie razem z Wojskową Akademią Techniczną w Warszawie, o środki w ramach projektu pilotażowego dotyczącego zwiększenia dostępności przestrzeni zabytkowych na potrzeby osób niewidomych.
Planowanie pod kątem osób ze specjalnymi potrzebami możliwe jest w przypadku wystaw czasowych, gdzie o dostępności decyduje się już na etapie planowania. W udostępnionej niedawno wspomnianej już Galerii Lanckorońskich zastosowano na przykład w opisach większą czcionkę jednoelementową ułatwiającą czytanie osobom z częściowym uszkodzeniem wzroku lub starszym.
Nowością, którą może pochwalić się Zamek Królewski w Warszawie, jest komfortka umieszczona w dużym przestronnym pomieszczeniu, wyposażona dodatkowo w materiały jednorazowe typu prześcieradła, płyny odkażające, zapas wody do picia. Oprócz miejsca wypoczynku dla osoby z niepełnosprawnością pomyślano tu oddzielnej, wygodnej przestrzeni dla opiekuna. Ale komfortka to nie wszystko – dostępny jest też nowo oddany obszerny pokój wyciszeń. Oprócz wygodnej sofy, stolików i foteli są w nim książki i zabawki sensoryczne. Plecaki z takimi zabawkami i dodatkowo słuchawkami wyciszającymi są również dostępne w Punkcie informacyjnym.
Wyciszenie i kontakt z piękną roślinnością zapewnia gościom odwiedzającym Zamek także Ogród dolny na zewnątrz tzw. Arkad Kubickiego, w których organizowane są liczne wydarzenia kulturalne. Dostęp do ogrodu z poziomu arkad zapewniają dwie rampy. I tu ciekawostka – z Zamku do Arkad wiodą windy i ruchome schody. Być może jedyne w rezydencjach królów?
Szkolenia dla pracowników i zajęcia dla różnych grup odbiorców
Niełatwy i złożony proces dostosowywania obiektu dla osób ze szczególnymi potrzebami ułatwić ma zatrudnienie w Zamku pełnomocniczki dyrektora do spraw dostępności. Jednym z pierwszych jej działań było zorganizowanie szkolenia dla grupy 20 pracowników i pracowniczek, które odbyło się 12 maja tego roku z okazji Światowego Dnia Świadomości na Temat Dostępności – Celem szkolenia było zwiększenie wiedzy na temat dostępności, zasad savoir-vivre wobec osób ze szczególnymi potrzebami a także praktyczne doświadczenie barier, z jakimi mierzą się takie osoby – powiedziała nam nowo wybrana pełnomocnikczka Urszula Kubiszyn.
– Obejmowało ono część teoretyczną w formie wykładu jak również część praktyczną z wykorzystaniem sprzętów symulacyjnych m.in. wózka, kul ortopedycznych, opasek na oczy, kombinezonu geriatrycznego. A skoro kombinezonie geriatrycznym mowa – to warto wiedzieć, że seniorzy są częstymi gośćmi tej instytucji odwiedzającymi ją m.in. w ramach zajęć Zamkowego Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Pracownicy Działu Edukacji prowadzą zajęcia i oprowadzania przeznaczone także dla innych grup, m.in. uczniów i nauczycieli, rodzin, dorosłych i dzieci oraz osób ze szczególnymi potrzebami. Realizują je specjalnie przygotowani edukatorzy dostosowując przekaz i jego metody do percepcji uczestników tych zajęć. Ciekawostką są zajęcia z muzeoterapii przeznaczone dla osób w kryzysie psychicznym oraz zwiedzanie w ramach tzw. cichych godzin. W oprowadzaniach i zajęciach grupowych pomagają pracownikom niezwykle oddani wolontariusze.
Obecnie rezydencja królewska przygotowuje się do dwóch ważnych wydarzeń: rodzinnego pikniku w Ogrodzie dolnym 6 września i kolejnej edycji Festiwalu Kultury bez Barier, którego od wielu lat jest partnerem. W tym roku jego 13. już edycja odbędzie się w dniach 14-19 października.
Szczegółowe informacje na temat dostępności, zajęć i sposobów zakupu biletów dostępne są na internetowej stronie: https://zamek-krolewski.pl.
dr Halina Guzowska, fot. autorka, Alina Zienowicz, CC BY-SA 3.0, via commons.wikimedia.org, Kapitel, CC BY-SA 4.0, via commons.wikimedia.org
Data publikacji: 25.08.2025 r.
