Smartfony wpływają niekorzystnie na zdrowie i zdolności dzieci

W Warszawie w dniach 15-17 września br. odbyła się XII Międzynarodowa Konferencja Naukowa pt. „Zaburzenia uprawiania hazardu i inne uzależnienia behawioralne”, którą zorganizowało Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, wspólnie z Fundacją Res Humanae. Została objęta patronatem honorowym przez ministrę zdrowia Jolantę Sobierańską-Grendę. Jest to ważne wydarzenie poświęcone problematyce uzależnień od hazardu i innych uzależnień behawioralnych z perspektywy polityki, najnowszych osiągnięć naukowych oraz praktycznych doświadczeń.

Wzięło w niej udział przeszło 100 ekspertów z 15 krajów: Szwajcarii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Izraela, Włoch, Portugalii, Finlandii, Węgier, Korei Południowej, Chorwacji, Czech, Holandii, Słowacji, Litwy i Polski. Wśród 10 sesji obejmujących różne aspekty zachowań uzależniających dużo uwagi poświęcono korzystaniu z nowych technologii, szczególnie przez dzieci i młodzież. Według ekspertów zbyt wczesny i nadmierny dostęp dzieci do smartfonów, mediów społecznościowych i gier komputerowych zaburza ich rozwój emocjonalny i umiejętność uczenia się. Wpływa negatywnie na ich zdrowie fizyczne i psychiczne oraz prawidłowy rozwój emocjonalny i poważnie utrudnia naukę.

Jak zauważyła dr Bogusława Bukowska, dyrektor Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom korzystanie z nowych technologii, urządzeń mobilnych czy mediów społecznościowych stanowi integralną część naszego życia.

– Liczne badania pokazują, że poza niewątpliwymi korzyściami, które wniosły w nasze życie nowe technologie, niosą one ze sobą również pewne ryzyka. Pojawia się ono przy nadmiernym korzystaniu zwiększając niebezpieczeństwo powstania wielu szkód dla zdrowia psychicznego i somatycznego. Mówimy wówczas o problemowym korzystaniu z mediów społecznościowych, nowych technologii, które w konsekwencji prowadzą do uzależnienia, co obserwujemy np. w obszarze gier online i offline – wskazała dr Bogusława Bukowska.

Ekspertka zauważyła, że korzystanie z nowych technologii, urządzeń mobilnych czy mediów społecznościowych stanowi integralną część naszego życia, jednocześnie podkreśliła, że uzależnienia behawioralne dotyczą zachowań, które w normalnych warunkach mogą być neutralne albo nawet pożyteczne, ale w pewnym momencie zaczynają wymykać się spod kontroli.

– Mówimy tu głównie o nadmiernym korzystaniu z internetu i mediów społecznościowych czy kompulsywnym graniu w gry komputerowe, bowiem to właśnie te zachowania, jak wskazują badania, najczęściej dotykają młodych ludzi. Wirtualna rzeczywistość i media społecznościowe zaczynają dominować w życiu młodego człowieka, ograniczając jego wolność, niszcząc relacje, odbierając zdrowie psychiczne i fizyczne – powiedziała dr Bukowska.

Ekspertka dodała, że młody wiek to okres kształtowania osobowości, poszukiwania tożsamości i swojego miejsca w świecie oraz słabo jeszcze wykształconych mechanizmów samokontroli, dlatego właśnie dzieci i nastolatki są szczególnie podatni na mechanizmy nagrody, jakie dają im media społecznościowe, gry czy aktywności cyfrowe.

– Krótkotrwała przyjemność z kolejnego polubienia pod zdjęciem, zdobyty punkt w grze – staje się silnym bodźcem, który stopniowo przyzwyczaja mózg do stałej stymulacji. Warto również pamiętać, że dla wielu dzieci i nastolatków przestrzeń cyfrowa stała się głównym środowiskiem życia społecznego. To tam spotykają przyjaciół, uczą się, szukają wzorców. Ryzyko nadużycia jest więc wpisane w ich codzienność, a konsekwencje są poważne i wielowymiarowe – podkreśliła.

Przede wszystkim w obszarze zdrowotnym, bo pojawiają się zmęczenie, rozdrażnienie, problemy z koncentracja uwagi i ze snem, bóle głowy, nadwaga lub niedożywienie, zaburzenia lękowe i depresyjne, konsekwencje w obszarze społecznym, wycofanie się z życia rodzinnego, izolację od kontaktów z rówieśnikami, stopniową utratę umiejętności budowania relacji w świecie realnym.

Jak wskazała nie brakuje konsekwencji edukacyjnych, bo następuje spadek wyników w nauce, trudności z koncentracją czy rezygnacja z aktywności rozwijających. – I na koniec: konsekwencje emocjonalne, bo pojawiają się wahania nastroju, może wystąpić poczucie pustki i osamotnienia, zachowania agresywne czy uzależnienie od opinii innych osób – wymieniła ekspertka.

Według niej najbardziej dramatyczne jest jednak to, że uzależnienia behawioralne zabierają dzieciństwo, czyli ten czas, który powinien być pełen odkryć, pasji, radości i relacji, a staje się polem walki o kolejne „dawkowanie bodźców”.

Podczas jednej z sesji dyskutowano również o początkach problemowego korzystania z urządzeń mobilnych przez małe dzieci

– Badania wskazują, że częste korzystanie z aplikacji jest powiązane z osłabieniem funkcji wykonawczych takich jak: pamięć, koncentracja czy hamowanie reakcji. Może to prowadzić do problemowego używania, przypominającego uzależnienie” – wskazała dr Magdalena Rowicka z Akademii Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej w Warszawie. Podczas debaty przedstawiła wyniki badań na temat używania ekranów przez dzieci w wieku przedszkolnym, w ramach projektu badawczego „Brzdąc w sieci”.

Zwróciła uwagę, że negatywne skutki stwierdzono także w przypadku korzystania z aplikacji edukacyjnych. Wskazała na potrzebę edukacji rodziców, wsparcia w radzeniu sobie ze stresem oraz większej odpowiedzialności przemysłu IT.

Ekspert węgierski zaprezentował wyniki badań nad problemowym używaniem smartfonów przez małe dzieci. Zwrócił uwagę, że nie sam telefon jest źródłem uzależnienia, lecz aplikacje, które potrafią być projektowane w sposób silnie uzależniający.

Prof. Szabo podkreślił, że dzieci w wieku przedszkolnym nie kontrolują impulsów i dlatego to rodzice ponoszą pełną odpowiedzialność za ograniczanie dostępu do ekranów. Inni badacze przedstawili wyniki badań podłużnych nad ryzykiem zaburzeń związanych z grami internetowymi (IGD) u dzieci. Pyschiatra z Seulu stwierdziła, że powtarzające się i uporczywe granie online powoduje znaczny stres lub upośledzenie. – Kluczowe objawy obejmują utratę kontroli nad grami, kontynuowanie gry pomimo negatywnych konsekwencji oraz przedkładanie grania nad codzienne czynności, szkolne obowiązki lub relacje.

Zdaniem ekspertki kluczowymi czynnikami ryzyka okazały się: bardzo wczesny kontakt z komputerem (przed 2. rokiem życia), brak nadzoru dorosłych, długi czas korzystania z urządzenia w weekendy oraz m.in. rzadsze wspólne posiłki. Podkreśliła pozytywną rolę środowiska domowego, regularnych rytuałów rodzinnych i wczesnej diagnozy. Wskazała też na potrzebę działań profilaktycznych i programów społecznych, które nie tylko ograniczają czas ekranowy, ale też wspierają realne interakcje społeczne i rozwój dzieci.

Na konferencji omówiono również wyniki badań nad związkiem samotności i problemowego używania internetu wśród młodych dorosłych w Polsce. Wskazano, że nadmierne używanie internetu pogłębiało późniejszą samotność rodzinną, że samotność może być zarówno przyczyną, jak i skutkiem nadmiernej aktywności online.

Uczestnicy debaty podkreślili, że nawyki korzystania ze smartfona czy laptopa kształtują się przede wszystkim w wieku przedszkolnym, dlatego tak ważne jest, aby od samego początku rodzice zadbali o rozsądne zasady używania tych urządzeń i kształtowali higienę cyfrową.

Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, w odpowiedzi na wyniki badań, już w 2022 roku zainicjowało kampanię adresowaną do rodziców dzieci przedszkolnych pod hasłem „Pierwsze kroki w cyberświecie”, w której główny nacisk położono na edukację rodziców w zakresie korzystania z urządzeń mobilnych przez małe dzieci oraz rozwijanie kompetencji rodzicielskich.

– Rodzice sami powinni zacząć od siebie, bo dziecko kształtuje swoje zachowania poprzez obserwacje dorosłych, przede wszystkim rodziców – podsumowała dr Bogusława Bukowska.

Info: PAP MediaRoom, oprac. IKa, fot. pexels.com

Data publikacji: 25.09.2025 r.