Asysta prawna w systemie wspieranego podejmowania decyzji. Podstawowe informacje o propozycji instrumentu

Każda osoba z niepełnosprawnością ma prawo do niezależnego życia, dostępu do wsparcia oraz realizacji wszystkich wolności i praw człowieka. Utrwalone stereotypy na temat niepełnosprawności, istniejące rozwiązania prawne w zakresie opieki instytucjonalnej, praktyki pozbawiania zdolności do czynności prawnych osób z niepełnosprawnościami, brak wsparcia ich rodziców, brak obowiązku zapewnienia komunikacji dla osób niekomunikujących się werbalnie, a przede wszystkim brak asystencji osobistej i mechanizmów samostanowienia o wsparciu i zarządzania nim skutkują wykluczeniem społecznym osób z niepełnosprawnościami.

Instrument pt. „Asysta prawna” jest jedną z 8 propozycji zapewniających pełne i skuteczne włączenie społeczne osób z niepełnosprawnościami, przygotowanych w ramach projektu: „Aktywni niepełnosprawni – narzędzia wsparcia samodzielności osób niepełnosprawnych” (numer projektu: POWR.02.06.00-00-0064/19).

Najważniejszym celem projektu jest wypracowanie nowych lub modyfikacja istniejących form wsparcia osób z niepełnosprawnościami zapewniających możliwość korzystania każdej osobie z niepełnosprawnością z wolności i praw człowieka na zasadzie równości z innymi.

Niniejsza propozycja instrumentu pt. „Asysta prawna” jest odpowiedzią na potrzeby osób z niepełnosprawnościami zidentyfikowane podczas diagnoz środowiskowych realizowanych w latach 2020 i 2021 oraz na podstawie dotychczas opracowanych raportów, przeprowadzonych analiz, wyników i efektów projektów prowadzonych w tym obszarze. W ramach przeprowadzonej analizy obecnego systemu wsparcia oraz prac zespołów eksperckich Partnerzy przygotowali propozycję rozwiązań gwarantujących realizację osobom z niepełnosprawnością prawa do niezależnego życia.

1. W projektowanym systemie wspieranego podejmowania decyzji każda pełnoletnia osoba zachowuje pełną zdolność do czynności prawnych.
2. Asysta prawna stanowi element systemu wspieranego podejmowania decyzji i może przyjmować postać:

• asysty prawnej z wyboru,
• asysty prawnej wyznaczonej przez sąd.

3. Inne instrumenty w systemie wspieranego podejmowania decyzji to:

• pełnomocnictwo z wyboru, w tym pełnomocnictwo pro futuro,
• pełnomocnictwo wyznaczone przez sąd.

W razie braku możliwości komunikacji z osobą, czyli w razie braku możliwości urzeczywistnienia jej woli (sytuacje śpiączki, całkowitego paraliżu, głębokiej niepełnosprawności intelektualnej, skrajnej postaci zaburzeń psychicznych) możliwe byłoby ustanowienie osoby wspierającej z uprawnieniem zastępczego podejmowania decyzji.

Osobę taką powoływałby sąd cywilny, na określony czas albo do załatwienia poszczególnej sprawy, z obowiązkiem ewaluacji (na wzór art. 183 i 181 § 1 KRO), i ten sąd sprawowałby nadzór nad działaniami osoby.

Instrumenty mogą być stosowane równolegle zakresowo, tzn. osoba może w zakresie części podejmowanych czynności korzystać z pełnomocnictwa, a w części – z asysty prawnej.

4. Asysta prawna jest instrumentem kierowanym do osób, które są w stanie podejmować decyzje i je komunikować oraz jednocześnie odczuwają potrzebę wsparcia przy podejmowaniu decyzji podczas dokonywania czynności prawnych i urzędowych.

5. Osobą  wspieraną w ramach asysty prawnej może być każda osoba, która odczuwa potrzebę skorzystania ze wsparcia w podejmowaniu decyzji prawnych (w tym w szczególności osoby z niepełnosprawnością intelektualną, osoby starsze, osoby z problemami komunikacyjnymi, osoby z zaburzeniami procesów poznawczych oraz problemami komunikacyjnymi).

6. W ramach asysty prawnej wsparcia udziela przede wszystkim osoba wskazana przez osobę żądającą wsparcia, następnie rodzina, osoby bliskie, pomoc społeczna/asystenci rodziny, punkty darmowej pomocy prawnej, PCPR-y, biura porad obywatelskich, samorząd terytorialny, samorządy zawodowe (adwokaci, radcowie, kuratorzy sądowi, w tym społeczni, notariusze), może zrzeszenia parafialne/kościelne + organizacje pozarządowe, środowiska self-adwokatów. Osobą wspierającą mogą być różne osoby przy różnego rodzaju czynnościach prawnych (decyzje medyczne, finansowe, czysto prawne).

W szczególności nie może osobą wspierającą osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych, która została pozbawiona władzy rodzicielskiej albo skazana za przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu, wolności, mieniu, wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby, albo osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu. Nie może być osobą wspierającą osoba wykonująca inne usługi dla osoby potrzebującej wsparcia, w tym osoby wykonujące usługi opiekuńcze, pielęgniarskie, asysty osobistej – na zasadach przepisu art. 148 KRO.

7. Przedmiot wsparcia w ramach asysty prawnej stanowią wszelkie czynności prawne i czynności urzędowe, które zostały określone rodzajowo w porozumieniu zawieranym między osobą wspieraną a osobą wspierającą.

Zakres przedmiotowy asystencji prawnej ustanowionej dla danej osoby obejmuje sfery, w których osoba ma problem w samodzielnym podjęciu decyzji.

Osoba wspierająca nie może wspierać przy tych czynnościach, przy których wchodzi w konflikt interesów z osobą wspieraną (nie tylko czynności prawne między os. wspierającą i wspieraną, ale także np. między os. wspieraną a członkiem bliskiej rodziny os. wspierającej).

Od asysty prawnej należy odróżnić asystę w zakresie identyfikacji/komunikacji woli (np. tym może się zajmować asystent ds. komunikacji, tłumacz; jednocześnie należy uwzględnić zmiany przepisów dot. oświadczeń woli w celu uwzględnienia alternatywnych i wspomagających metod komunikacji).

W zakres udzielanego przez asystenta prawnego wsparcia mogą wchodzić następujące czynności:

• zbieranie i przekazywanie informacji,
• pomoc w zrozumieniu,
• przedstawienie konsekwencji decyzji,
• pomoc w przekazywaniu woli osoby w poszczególnych czynnościach,
• formalne podpisywanie dokumentów;
• towarzyszenie podczas wizyt osobistych, takich jak wizyty u lekarza, w celu robienia notatek i pomagania w zapamiętaniu informacji i omówieniu opcji,
• dodatkowego czasu na przemyślenie wyborów i podejmowanie decyzji
• identyfikacja technologii asystujących, które mogą zwiększyć niezależność,
• wsparcie w upewnieniu się, że decyzje osoby wspieranej są wykonywane.

Jednocześnie asystent wykonując powyższe czynności może świadczyć pomoc w dwukierunkowej komunikacji między osobą wspieraną a stroną czynności prawnej.

8. Decyzja podjęta w ramach porozumienia o asyście prawnej pozostaje decyzją osoby wspieranej.

9. Asysta prawna jest ustanawiana ad hoc i tak samo odwoływana – w dowolnej formie albo  w szczególnej formie przy tych czynnościach prawnych, które też wymagają szczególnej formy. Jeśli asysta jest przewidziana w dokumencie, np. umowie, to jest stosowana na czas, jaki określa ten dokument.

10. Asysta prawna  jest ustanawiana przez sąd cywilny na wniosek (uprawniony do złożenia wniosku powinien być każdy – i osoba fizyczna i prawna, w tym podmioty publiczne, prokurator, jeśli dojdzie do takiego wniosku w ramach prowadzonego postępowania karnego, także osoba potrzebująca wsparcia) albo z urzędu w razie braku możliwości komunikacji z osobą, czyli w razie braku możliwości urzeczywistnienia jej woli – na określony czas bądź do załatwienia poszczególnej sprawy, z obowiązkiem ewaluacji (na wzór art. 183 i 181 § 1 KRO), z konkretnym nadzorem, sprawowanym przez sąd. Sąd ma obowiązek okresowego sprawdzania, czy wsparcie prawne jest nadal niezbędne i czy jest sprawowane właściwie, w razie stwierdzenia, że nie jest niezbędne, byłoby odwoływane przez sąd – lub przez samą osobę, na zasadzie z art. 181 par. 2 albo art. 183 par. 2 KRO.

11. Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę wspieraną, jeśli w trakcie jego składania zarówno osoba wspierana, jak i asystent prawny byli obarczeni wadą oświadczenia woli. W przypadku, gdy asystent prawny wskutek swoich działań spowodował, że osoba wspierana złożyła oświadczenie woli z wadą, oświadczenie jest ważne, a asystent ponosi odpowiedzialność prawną.

12. Kontrola sądu sposobowi sprawowania asysty prawnej przeprowadzana jest na wniosek i obejmuje zarówno sposób sprawowania asysty prawnej wyznaczonej samodzielnie przez osobę wspieraną, jak i asystę wyznaczoną przez sąd.

13. Koszty wdrożenia i realizacji asystencji prawnej obejmują koszty związane z zapewnieniem wynagrodzenia asystentów prawnych ustanawianych przez sąd  z urzędu i na wniosek  oraz koszty administracyjne wynikające z działań podejmowanych przez administrację publiczną i sądy w zakresie ustanawiania asysty oraz czynności kontrolnych dotyczących realizacji asysty prawnej (koszty postępowania sądowego).

Zasadą jest pokrywanie kosztów asysty prawnej przez osobę otrzymującą wsparcie z własnych środków.

W przypadku osób wspieranych korzystających z budżetu osobistego koszty wynagrodzenia asystenta prawnego mogą być pokrywane ze środków pozostających w jej dyspozycji w ramach tego budżetu. Wymaga to wówczas zawarcia porozumienia w formie pisemnej między osobą wspieraną a asystentem prawnym określającego zakres świadczonego wsparcia oraz prowadzenia przez strony ewidencji wsparcia.

fot. pexels.com

Data publikacji: 22.11.2021 r.