Podlaski Sejmik Osób z Niepełnosprawnościami we współpracy z Polskim Forum Osób z Niepełnosprawnościami zorganizował 12 lutego, stacjonarnie w Katowicach oraz online, seminarium informacyjno-edukacyjne „Projekty unijne dostępne oraz zgodne z Konwencją ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami – obowiązki oraz rozwiązania dla organizacji pozarządowych”.
W kierunku niezależnego życia OzN
Zgodność z Konwencją o prawach osób z niepełnosprawnościami to jeden z warunków realizacji projektów ze środków unijnych wskazany w „Wytycznych dotyczących realizacji zasad równościowych w ramach funduszy unijnych w latach 2021-2027” – ten temat poruszył w swoim wystąpieniu dr Krzysztof Kurowski, ekspert w dziedzinie prawa konstytucyjnego i praw człowieka.
Rozumienie niepełnosprawności zawarte w Konwencji opiera się na modelach medycznym, opiekuńczym i prawnoczłowieczym.
Pierwsze dwa polegają głównie na zapewnieniu opieki osobom z niepełnosprawnościami, pomijając często ich niezależność i ograniczając możliwość korzystania z części praw człowieka.
Model prawnoczłowieczy – zgodny z Konwencją – to dążenie do zagwarantowania osobom z niepełnosprawnościami możliwości korzystania ze wszystkich praw człowieka, a także prowadzenie niezależnego życia. W modelu tym chodzi zatem o to, żeby wsparcie udzielane osobom z niepełnosprawnościami zapewniało im równe prawa z innymi ludźmi oraz możliwość decydowania o swoich sprawach.
Choć komentarze ogólne z zasady nie mają charakteru wiążącego, w Umowie Partnerstwa Rzeczpospolitej Polskiej z Unią Europejską zdecydowano o wpisaniu zgodności działań realizowanych z Funduszy Europejskich z wykładnią kluczowego dla Konwencji prawa do niezależnego życia, zawartą w komentarzu ogólnym nr 5. Według komentarza „niezależne życie oznacza, że OzN otrzymują wszystkie środki niezbędne do tego, by umożliwić im egzekwowanie wyborów oraz sprawowanie kontroli nad swoim życiem, jak również podejmowanie wszelkich decyzji, które tego życia dotyczą”.
Zatem wszelkie działania związane z remontem czy budową instytucji, np. domów pomocy społecznej są niezgodne z komentarzem nr 5. Nie mogą być zatem finansowane z Funduszy Europejskich.
Co w praktyce oznacza prawo do niezależnego życia?
Zgodne z Konwencją jest to np. zespół indywidualnych mieszkań, w którym osoba ma zapewnioną stałą możliwość wsparcia, jednak zakres korzystania z niego zależy od decyzji osoby, która może swobodnie wybrać poszczególne usługi z innych źródeł.
Niezgodne z Konwencją jest np. mieszkanie grupowe zwłaszcza z obowiązkowym korzystaniem z usług świadczonych przez operatora tego mieszkania, np. różnego rodzaju form terapii czy rehabilitacji, ale także wyżywienia obowiązkowo „scalonego” z mieszkaniem.
Planując wszelkie działania finansowe z Funduszy Europejskich należy zadbać o zasadę uniwersalnego projektowania tak, aby programy były użyteczne dla wszystkich w możliwie największym stopniu bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania.
W przypadku już istniejących budynków, programów czy produktów często nie da się osiągnąć uniwersalnego projektowania, dlatego Konwencja dopuszcza racjonalne dostosowania.
Jakie usługi społeczne dla OzN?
Usługi społeczne dostępne dla osób z niepełnosprawnościami w projektach finansowanych ze środków Unii Europejskiej – referat dr. Roberta Trzaskowskiego, adwokata, eksperta w zakresie praw osób z niepełnosprawnościami
Różne są potrzeby osób z niepełnosprawnościami co oznacza, że różne są te usługi oraz różne sposoby zapewnienia dostępności.
W ramach konstruowania usług społecznych należy pamiętać o:
– podejściu skoncentrowanym na osobie
– samostanowieniu
– kontroli nad własnym życiem.
Według Unii Europejskiej usługi społeczne są to usługi zorientowane na osobę, przeznaczone do zaspokojenia życiowych potrzeb człowieka, zwłaszcza potrzeb słabszych grup w społeczeństwie. Mają zapewnić ochronę przed ogólnymi i szczególnymi zagrożeniami dla życia oraz pomagać w realizacji osobistych wyzwań, jak również wspierać w sytuacjach kryzysowych.
Usługi zgodne z Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych to takie, które są:
– skoncentrowane na osobie
– zaprojektowane z poszanowaniem praw osób z niepełnosprawnością
– zaprojektowane wspólnie z osobami z niepełnosprawnościami
– dające osobom z niepełnosprawnością decyzyjność i kontrolę nad sposobem realizacji usługi
– niedyskryminujące
– dostępne dla osób z różnymi niepełnosprawnościami.
Do usług społecznych dedykowanych osobom z niepełnosprawnościami zalicza się:
– mieszkalnictwo wspomagane, asystencję osobistą, usługi pobytu dziennego, animację kręgów wsparcia, usługi zdeinstytucjonalizowane w obszarze zdrowia psychicznego, usługi związane z zapewnieniem dostępności.
Aby usługi społeczne były zgodne z Konwencją należy dążyć do deinstytucjonalizacji. Jest to proces, który prowadzi do przejścia od wsparcia w instytucjach do rozwiązań wspierających niezależnego życia.
Nieodłącznym elementem deinstytucjonalizacji jest zapewnienie dostępu do mieszkań, usług publicznych, asystencji osobistej i innych usług społecznych.
Deinstytucjonalizacja to także proces zapobiegania tworzenia instytucji w przyszłości.
Sposoby zapewnienia dostępnych usług społecznych dla osób z niepełnosprawnościami to:
– ustawodawstwo realizujące prawa osób z niepełnosprawnościami
– elementy polityki publicznej na rzecz osób z niepełnosprawnościami
– przeznaczenie środków publicznych na projekty realizujące dostępne usługi społeczne dla osób z niepełnosprawnościami, np. PFRON, środki europejskie.
Program Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego lata 2021-2027 (FERS) zakłada m.in. zwiększenie dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami, integracji społecznej, rozwoju usług społecznych.
Mieszkalnictwo kluczem do deinstytucjonalizacji
Mieszkalnictwo jako kluczową usługę w deinstytucjonalizacji wsparcia osób z niepełnosprawnościami zaprezentował dr Zbigniew Głąb, kierownik Centrum Studiów nad Niepełnosprawnością i Dostępnością, Uniwersytet Łódzki
Zgodnie z art. 19 Konwencji ONZ osoby niepełnosprawne będą m.in. miały możliwość wyboru miejsca zamieszkania, co do tego gdzie i z kim będą mieszkać na zasadzie równości z innymi osobami, a także nie będą zobowiązane do mieszkania w szczególnych warunkach.
Będą miały dostęp do szerokiego zakresu usług świadczonych w domu, w miejscu zamieszkania i innych usług wsparcia świadczonych w ramach społeczności lokalnej, a świadczone w społeczności lokalnej usługi i urządzenia dla ogółu ludności będą dostępne dla osób z niepełnosprawnościami, na zasadzie równości z innymi osobami oraz będą odpowiadać ich potrzebom.
Projekt ustawy o wyrównywaniu szans dot. form mieszkalnictwa zakłada utworzenie:
– pojedynczych mieszkań jako samodzielne mieszkanie w kamienicy, bloku itp.
– zespół mieszkań ze wsparciem na terenie jednej nieruchomości (minimum dwa mieszkania nie więcej niż 6)
– wspomagane społeczności mieszkaniowe – co najmniej jeden zespół mieszkań (nie więcej niż 12 mieszkań).
Komitet do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych w 2022 r. określił, że instytucjonalizacja jest sprzeczna z prawem osób niepełnosprawnych do niezależnego życia i włączenia do społeczności i nie ma uzasadnienia do jej utrzymywania.
Jeżeli deinstytucjonalizacja ma być procesem masowym należy ją odpowiednio zabezpieczyć, np. rozdzielić kompetencje i usługi, wprowadzić trójpodział: mieszkanie, usługi, kontrola i ewaluacja. Każdy z tych elementów powinien być realizowany przez inny podmiot, inaczej istnieje duże ryzyko powielania starych schematów.
Instytucjonalizacja na pewnym etapie była potrzebna. Pierwotnie została stworzona w celu zapewnienia opieki, żywności i schronienia, ale obecnie nie jest w stanie zapewnić usług skoncentrowanych na osobie i odpowiedniego wsparcia potrzebnego do pełnego włączenia, dlatego dąży się do deinstytucjonalizacji. Jej główne założenia to: wsparcie dla rodzin, rozwój usług społecznych w społecznościach lokalnych, zapobieganie przenoszenia osób do placówek zbiorowego zamieszkania, przenoszenie osób z instytucji do społeczności lokalnych.
Jolanta Kołacz, fot. pexels.com
Data publikacji: 13.02.2025 r.
