RPO ocenia projekt Strategii na rzecz OzN: brak źródeł finansowania i konkretnych działań

Projekt Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2020-2030 w ocenie rzecznika praw obywatelskich, Adama Bodnara należy w wielu punktach uszczegółowić, rozwinąć czy wręcz zmienić. Samo podjęcie tego tematu przez rząd zostało przez rzecznika ocenione pozytywnie.

Zwrócił jednak uwagę, że w żadnym punkcie Strategii nie podano w jakiej mierze i czy w ogóle ktokolwiek ze środowiska osób z niepełnosprawnością bierze udział w przygotowywaniu projektu. Proponowana procedura konsultacji zakładała, że czas wnoszenia uwag wynosił tylko dwa tygodnie. To zdecydowanie za krótko!

I to budzi jego uzasadniony niepokój. – Tylko kompleksowe i długofalowe działania realizowane według określonego harmonogramu i z wykorzystaniem odpowiednich środków finansowych mogą zapewnić zmianę charytatywnego modelu niepełnosprawności na model oparty na prawach człowieka – napisał Adam Bodnar do wiceministra rodziny, pracy i polityki społecznej Pawła Wdówika, pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych.

RPO wskazuje w nim, że w projekcie Strategii nie wskazano ani wysokości dodatkowych środków przewidywanych celem jej realizacji, ani źródeł ich pochodzenia. – Oznacza to, że Strategię przygotowano z założeniem, że nowe zadania w obszarze ochrony praw osób z niepełnosprawnościami nie pociągną za sobą żadnych skutków finansowych dla budżetu państwa – stwierdza Adam Bodnar.

– Takie założenie jest nie tylko chybione, ale stawia pod znakiem zapytania wiarygodność całego dokumentu. Doświadczenie wskazuje, że projektowanie ambitnych celów bez wskazania źródeł ich dodatkowego finansowania skutkuje albo ich nierealizowaniem, albo dodatkowym obciążeniem odpowiedzialnych za nie instytucji, kosztem innych ustawowych zadań – podkreśla.

Rzecznik uważa, że projekt daje również niewystarczające propozycje przeciwdziałania głębokiemu kryzysowi w psychiatrii dziecięcej. Wskazał na wiele problemów jak: braki kadrowe wśród lekarzy psychiatrów, pielęgniarek psychiatrycznych, a także terapeutów zajęciowych; długi okres oczekiwania na hospitalizację – nawet do 12 miesięcy, niską wiedzę i świadomość lekarzy pierwszego kontaktu; niską wycenę świadczeń zdrowotnych, nierównomierne usytuowanie placówek psychiatrycznych na terenie kraju oraz trudne warunki lokalowe. Niestety proponowane przez autorów projektu Strategii  działania ograniczają się jedynie do profilaktyki – podkreślił Adam Bodnar.

Stwierdził ponadto, że nie uwzględniono w nim m.in. potrzeb kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnościami, szczególnie w obszarze ich zdrowia seksualnego i prokreacyjnego, czy zagrożenia przemocą domową i instytucjonalną, także ze względu na płeć – seksualną.
W jego ocenie projekt Strategii nie zapewnia kobietom z niepełnosprawnościami pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności. Ich potrzeby nie zostały uwzględnione w działaniach priorytetowych planowanych przez rząd na najbliższe 10 lat. I to, w jego ocenie, należy zmienić.

W dokumencie nie przewiduje się także konkretnych działań, by szybko znieść instytucję ubezwłasnowolnienia. RPO apeluje o efektywne działania – zamiast rozciągniętych w czasie analiz –  dla zapewnienia równości wobec prawa osobom z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną, zniesienie instytucji ubezwłasnowolnienia i zastąpienia jej systemem wspieranego podejmowania decyzji.

O prawach i sytuacji osób starszych z niepełnosprawnościami, które narażone są na izolację społeczną, gorsze traktowanie i biedę, niestety w projekcie niewiele się mówi. Uprzedzenia, stygmatyzacja, dyskryminacja to zachowania, z którymi na co dzień spotykają się zarówno osoby starsze, jak i dzieci z niepełnosprawnościami, oraz członkowie innych grup społecznych, innej rasy, pochodzenia narodowego lub etnicznego, innego obywatelstwa, czy orientacji seksualnej. Strategia winna,  uwzględniając ich różne dysfunkcje, dostrzegać odmienne potrzeby.

Zdaniem rzecznika praw obywatelskich obecne rozwiązania legislacyjne dotyczące różnych sfer życia osób z niepełnosprawnością są niewystarczające. Polska w 2012 r ratyfikowała Konwencję o prawach osób z niepełnosprawnościami, której stan wdra-żania jest monitorowany przez Komitet ONZ ds. Osób z Niepełnosprawnościami. Celem głównym Konwencji było przyznanie osobom z niepełnosprawnościami równej z innymi zdolności do czynności prawnych.

Ratyfikując Konwencję, Polska wniosła zastrzeżenia. Rząd polski zawęził treść normatywną art. 12 Konwencji do uznania, że osoby z niepełnosprawnościami mają równą z innymi osobami zdolność prawną, pominął zaś równość w zakresie zdolności do czynności prawnych, co umożliwia np. dalsze funkcjonowanie w Polsce ograniczenia prawa do zawierania małżeństw przez osoby z niepełnosprawnościami.

Według RPO zastrzeżenia są niezgodne z przedmiotem Konwencji oraz stoją w sprzeczności z jej celami – „niezbędne jest takie zaplanowanie działań i priorytetów, aby możliwe było jak najszybsze odstąpienie od tych zastrzeżeń” – napisał w cytowanym liście do min. Wdówika.

By zapewnić skuteczność postanowieniom Konwencji, uchwalono do niej Protokół fakultatywny. Zgodnie z nim Komitet ONZ przyjmuje i rozpoznaje indywidualne zawiadomienia o naruszeniach przez państwo-stronę zapisów Konwencji. W efekcie Komitet może zalecić państwom działania naprawcze.
Prawo do składania takich skarg nie przysługuje jednak polskim obywatelom, ani innym osobom, pokrzywdzonym w wyniku działania lub zaniechania działań przez instytucje publiczne, ponieważ do dziś Polska tego dokumentu nie podpisała, ani nie ratyfikowała.

W opinii Adama Bodnara Strategia jest jednak szansą na wdrożenie w życie postanowień Konwencji. Dlatego, powinny się rozpocząć szerokie konsultacje społeczne z udziałem organizacji osób z niepełnosprawnościami. Trzeba w tym celu przygotować dokument w formatach dostępnych dla osób z różnymi niepełnosprawnościami i dysfunkcjami – czego zabrakło w prezentowanym projekcie.

Należy więc zapewnić dostępność procesów konsultacji poprzez np. zapewnienie tłumaczy języka migowego, czy alfabetu Braille’a i tekstu pisanego dużą czcionką.

– Prowadzenie polityki społecznej wymaga odpowiedzialności i przyznania, że realizacja praw człowieka, a także zasady równego traktowania, nie jest działaniem bezkosztowym – ale działaniem wartym poniesionych kosztów – stwierdza rzecznik praw obywatelskich.

Oprac. IKa, grafika NS

Data publikacji: 07.07.2020 r.