RPO ponownie apeluje o deinstytucjonalizację systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami

Pandemia COVID-19 uwypukliła szereg negatywnych konsekwencji prowadzenia masowej, instytucjonalnej opieki dla osób z niepełnosprawnościami i seniorów – wskazał Rzecznik Praw Obywatelskich. W piśmie do MRPiPS zaapelował o zintensyfikowanie procesu deinstytucjonalizacji systemu wsparcia.

Rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar napisał po raz kolejny w tej sprawie do szefowej MRPiPS Marleny Maląg. Podkreślił, że Polska nigdy nie przeprowadziła procesu deinstytucjonalizacji – polegającego na przejściu od instytucjonalnych rozwiązań w zakresie zamieszkania do szerokiego wachlarza usług świadczonych w społeczności lokalnej.

Zdaniem rzecznika pandemia COVID-19 uwypukliła szereg negatywnych konsekwencji prowadzenia masowej, instytucjonalnej opieki – zarówno dla mieszkających w placówkach, jak i osób w nich zatrudnionych. Podkreślił, że ludzie są tam znacznie bardziej narażeni na zakażenie, a znacznie rzadziej mają szansę na pomoc medyczną. Znane są przypadki opuszczenia placówki przez część personelu – wskazał.

RPO zwrócił uwagę, że kolejny problem to pozbawienie osób z placówek kontaktów z najbliższymi. – Powoduje to dodatkowe poczucie osamotnienia i negatywnie wpływa na ogólny stan zdrowia pensjonariuszy. A liczne obostrzenia sanitarne ograniczyły możliwość monitorowania działania tych instytucji przez organizacje pozarządowe. Osoby z niepełnosprawnościami, przewlekle chore i w starszym wieku niejednokrotnie nie są w stanie samodzielnie bronić swoich praw – a to stwarza pole do nadużyć – zauważył.

Dodał, że obecna sytuacja wskazuje zatem na konieczność wprowadzenia konkretnych reform i podjęcia pilnych działań.

Bodnar wielokrotnie wskazywał na potrzebę deinstytucjonalizacji. Jak przypomniał, przy poparciu 54 organizacji społecznych 20 listopada 2017 r. wystosował na ten temat apel do Prezesa Rady Ministrów. Z kolei w wystąpieniu do MRPiPS z sierpnia 2019 r. podkreślał rekomendacje dla Polski wydane we wrześniu 2018 r. przez Komitet ds. Praw Osób Niepełnosprawnych, który sytuację w Polsce w obszarze deinstytucjonalizacji określił mianem „krytycznej stagnacji’.

W odpowiedzi MRPiPS, informowało o rozpoczęciu prac nad opracowaniem strategii i wyznaczeniu na ich koordynatora Ministerstwa Zdrowia. – Jednak już wstępny etap prac nad częścią diagnostyczną pokazał, że większość zagadnień, które strategia ma obejmować, leży poza kompetencjami tego resortu. Obecnie MZ z MRPiPS prowadzą prace nad założeniami deinstytucjonalizacji opieki w zakresie swoich kompetencji – napisał rzecznik.

RPO powołując się na informacje z MRPiPS napisał, że planowane jest powstanie dwóch odrębnych dokumentów – odpowiednio w zakresie właściwości obu tych ministerstw. Resort wyjaśnił, że prace nad częścią strategii dotyczącą obszaru opieki zdrowotnej prowadzone są w MZ w ścisłej współpracy z interesariuszami, a ich zakończenie w terminie wynikającym z harmonogramu programowania perspektywy finansowej 2021-2027, tj. do końca 2020 r., nie jest zagrożone. Do końca grudnia 2020 r. ma być przeprowadzony proces legislacyjny obejmujący również konsultacje.

Rzecznik przypomniał, że w kwietniu br. Najwyższa Izba Kontroli przedstawiła wyniki kontroli placówek świadczących całodobową opiekę. Stwierdzono, że nawet przez kilkanaście lat działały placówki, które poza jakimkolwiek nadzorem świadczyły usługi całodobowej opieki nad osobami niepełnosprawnymi, przewlekle chorymi i w starszym wieku. Było to możliwe głównie z powodu braku kontroli urzędów wojewódzkich, co sprzyja powstawaniu szarej strefy.

Izba stwierdziła też, że obowiązujące przepisy, mające przeciwdziałać nielegalnym placówkom, są nieadekwatne do potrzeb i nie sprawdzają się. Wskazano, że brak jest precyzyjnych przepisów pozwalających skutecznie reagować w sytuacjach rażących zaniedbań lub też świadczenia opieki z naruszeniem przepisów i praw osób w nich przebywających. Wojewodowie zaniedbują nadzór nad placówkami. Ich kontrole podejmowali rzadko, najczęściej w reakcji na skargi, a niemal nigdy prewencyjnie. Tym samym nadzór państwa jest iluzoryczny – wynika z analizy NIK.

RPO zwrócił się do minister Maląg o informacje na temat realizowanych i planowanych przez resort działań na rzecz zintensyfikowania procesu deinstytucjonalizacji, zgodnie z rekomendacjami Komitetu ds. Praw Osób Niepełnosprawnych, w tym o wskazanie: organu koordynującego aktualnie działania rządu w tym zakresie, harmonogramu działań w celu wypracowania strategii, obejmującego odpowiedni czas na konsultacje społeczne, i przewidywany termin przyjęcia strategii, zakładanych ram czasowych wdrażania uzgodnionych w ramach ww. procesu działań.

MRPiPS ma 30 dni, by odpowiedzieć na pismo rzecznika.(PAP)

Karolina Kropiwiec

Data publikacji: 30.09.2020 r.