Większość szkół ma niewłaściwe podejście do indywidualizacji nauczania, uważa NIK

Od 1 września 2017 r. weszły w życie zmiany przepisów prawa oświatowego. Przewidywały one m.in. nowe podejście do indywidualizacji nauczania. Wprowadzały m.in. możliwości zastosowania zindywidualizowanej ścieżki kształcenia oraz zajęć prowadzonych indywidualnie lub w grupie do pięciu uczniów (zamiast, dotychczas szeroko wykorzystywanego, nauczania indywidualnego).

Wprowadzono także nowe formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz zmiany w nauczaniu domowym i kształceniu uczniów zdolnych, bo trzeba pamiętać że uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnym to zarówno dzieci z problemami w uczeniu się, ale także wybitnie zdolne.

Jak wykazała kontrola Najwyższej Izby Kontroli tych nowych form pomocy nie wprowadzono właściwie w prawie 40 proc szkół objętych kontrolą, a dotychczasowe przepisy nie zawsze były realizowane prawidłowo. Były to szkoły ogólnodostępne i z oddziałami integracyjnymi. Skontrolowano 20 szkół i pięć kuratoriów. Uzyskano także informacje z: Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ośrodka Rozwoju Edukacji, Instytutu Badań Edukacyjnych, 85 szkół oraz 23 poradni psychologiczno-pedagogicznych z województw, na terenie których prowadzono kontrolę. Objęła ona lata szkolne 2017/2018 i 2018/2019.

W wyraźny sposób rośnie liczba uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. W roku szkolnym 2018/19 poradnie psychologiczno-pedagogiczne wydały o 13,7 tys. więcej niż rok wcześniej opinii w sprawie dostosowania wymagań wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb edukacyjnych ucznia oraz opinii o specyficznych trudnościach w uczeniu się. Chodzi tutaj m.in. o dysleksję, dysgrafię, dysortografię i dyskalkulię, czyli trudności w uczeniu się dzieci w normie intelektualnej, mających trudności w przyswajaniu treści nauczania. Wynika to ze specyfiki ich funkcjonowania percepcyjno-motorycznego i poznawczego, które nie są uwarunkowane schorzeniami neurologicznymi. Takich opinii było 123,5 tys.

W ostatnich latach corocznie poradnie wydawały także ok. 15 tys. więcej orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego. Przybywa także uczniów z niepełnosprawnościami – wzrost ze 193,9 tys. w roku szkolnym 2016/2017 do 215,3 tys. w 2018/2019, w tym kształconych w szkołach ogólnodostępnych jest ponad 90 tys.

We wszystkich szkołach objętych kontrolą zreorganizowano indywidualne nauczanie w taki sposób, by po wprowadzeniu nowych przepisów, zajęcia te nie odbywały się na terenie szkoły. 23 proc uczniów wcześniej indywidualnie nauczanych, przeszło na zindywidualizowaną ścieżkę kształcenia lub zajęcia indywidualne poza szkołą. Niektórzy powrócili do systemu klasowo-lekcyjnego lub przeszli do innej szkoły, np specjalnej. W pierwszym roku szkolnym zastosowanie zmienionych form kształcenia obniżyło u większości tych uczniów poziom wyników z lat poprzednich, ale osiągnięto poprawę w integracji ich z grupą rówieśniczą.

Dla szkół ciągle dużym problemem jest nauczanie indywidualne, które często nadal wbrew przepisom – na prośbę rodziców – było organizowane w szkole. W przypadku nauki indywidualnej na nowych zasadach w czterech szkołach nie zapewniono uczniom realizacji podstawy programowej lub wymaganego wymiaru godzin.

Zindywidualizowana ścieżka kształcenia to nowa forma kształcenia, która umożliwia utrzymanie kontaktu z rówieśnikami. Niestety, tylko w trzech objętych badaniem szkołach prawidłowo zorganizowano takie zajęcia.

Niepokój może budzić fakt, że szkoły nie korzystały z pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Większość nie prowadziła diagnozy potrzeb uczniów w zakresie poprawy umiejętności uczenia się, rozwijania kompetencji emocjonalno-społecznych lub likwidacji deficytów językowych. W ośmiu szkołach nie udzielano uczniom także innej pomocy, wynikającej z orzeczeń lub opinii wydanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Nieraz pomoc tę niewłaściwie realizowano. Dyrektorzy tłumaczyli się trudnościami kadrowymi szkół oraz niedostatkiem środków finansowych na prowadzenie nowych rodzajów zajęć.

„Indywidualizacja kształcenia uczniów z niepełnosprawnościami zależała od realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniach o potrzebie kształcenia specjalnego i wynikających z dokonywanych w szkole wielospecjalistycznych ocen poziomu ich funkcjonowania (WOPFU), uwzględnianych w sporządzanych IPET (indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny – przyp. red.). W sześciu szkołach objętych kontrolą (30 proc.) nie w pełni prawidłowo opracowano WOPFU, a w ośmiu (40 proc.) nieprawidłowo sporządzono IPET dla niektórych uczniów. W kwestionowanych dokumentach najczęściej nie zaplanowano wsparcia zaleconego w orzeczeniach o potrzebie kształcenia specjalnego lub zaplanowano je w sposób niezgodny z przepisami. Nieprawidłowości w sporządzaniu WOPFU i IPET stwierdzone w 12 szkołach objętych kontrolą (60 proc.), skutkowały o niezrealizowaniem niektórych zaleceń z orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego lub wniosków z przeprowadzonych diagnoz w odniesieniu do 35 uczniów z niepełnosprawnościami (29 proc. uczniów, których dokumentacja była objęta badaniem) – wskazuje NIK.

Nowe przepisy dają też możliwość zorganizowania dodatkowych zajęć dla uczniów objętych nauczaniem domowym, rodzice jednak nie byli zainteresowani taką formą wsparcia.

Kontrola wykazała, że mimo szerokiej akcji informacyjnej prowadzonej przez kuratorów oświaty, przygotowującej szkoły i rodziców do zmian w przepisach oświatowych związanych z indywidualizacją kształcenia, zarówno większość nauczycieli, jak i rodziców ocenili akcję informacyjną jako przeciętną, słabą lub złą.

Ten brak informacji szczególnie odbił się na złej ocenie bezwzględnego zakazu organizacji indywidualnego nauczania w szkole.

Wnioski Najwyższej Izby Kontroli

Minister edukacji narodowej powinien:

• kontynuować działania promujące formy indywidualizacji kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi;
• monitorować realizację zindywidualizowanej ścieżki i zajęć indywidualnych dla uczniów z niepełnosprawnościami, pod kątem eliminowania trudności dotyczących wdrażania przez szkoły tych form wsparcia;
• prowadzić analizy efektów wdrożenia rozporządzenia w sprawie indywidualnego nauczania w kierunku potrzeby wprowadzenia ewentualnych zmian, mających na celu dopuszczenie możliwości czasowego organizowania indywidualnego nauczania na terenie szkoły.

Kuratorzy oświaty powinni:

• kontynuować kampanię informacyjną dotyczącą nowych form indywidualizacji kształcenia;
• propagować dobre praktyki, poprzez upowszechnianie przykładów placówek, które efektywnie korzystają z dostępnych form indywidualizacji kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz elastycznie wykorzystują i modyfikują dostępne formy w oparciu o zdiagnozowane potrzeby ucznia.

Dyrektorzy szkół powinni:

• przekazywać w szerokim zakresie rzetelne i czytelne informacje rodzicom uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi o możliwości wdrożenia dla ich dzieci nowych form wsparcia i korzyściach wynikających z ich zastosowania oraz stworzyć warunki organizacyjne, umożliwiające pełne współdziałanie szkoły z rodzicami tych uczniów;
• bieżąco nadzorować proces organizacji kształcenia specjalnego uczniów i stosowania nowych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a także powierzać realizację zajęć rewalidacyjnych oraz z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej nauczycielom i specjalistom mającym kwalifikacje odpowiednie do zajmowanego stanowiska oraz rodzaju prowadzonych zajęć;
• wspierać nauczycieli w identyfikacji potrzeb uczniów, w tym uczniów zdolnych oraz tworzyć zachęty finansowe dla tych, którzy tworzą własne programy nauczania będące odpowiedzią na specjalne potrzeby edukacyjne uczniów.

Organy prowadzące szkół powinny:

• zapewnić finansowanie indywidualizacji kształcenia uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych w formach i wymiarze godzinowym wynikających z orzeczeń i opinii wydawanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne oraz diagnozy przeprowadzonej w szkole.

Pełny raport NIK: https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/indywidualizacja-nauczania-dzieci.html

Oprac. kat/, fot. pexels.com

Data publikacji: 01.09.2020 r.