Zaprezentowano założenia projektu ustawy o asystencji osobistej

W Pałacu Prezydenckim w Warszawie 12 kwietnia odbyło się II Forum Deinstytucjonalizacji uspołecznienie, upodmiotowienie, personalizacja, podczas którego przedstawiono założenia projektu ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami. Projekt opracowała prezydencka Rada ds. Społecznych Narodowej Rady Rozwoju.

Odbyła się również debata, w której uczestniczyli m.in. zastępca szefa Kancelarii Prezydenta Piotr Ćwik, sekretarz stanu w KPRP Bogna Janke, doradcy prezydenta RP: Paulina Malinowska-Kowalczyk, Barbara Fedyszak-Radziejowska, Marek Rymsza, a także pełnomocnik rządu do spraw osób niepełnosprawnych Paweł Wdówik, rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek, senator Marek Plura (KO) oraz przedstawiciele środowisk osób z niepełnosprawnościami.

Wypracowaną koncepcję projektu ustawy przedstawili eksperci specjalnie powołanego zespołu ds osób z niepełnosprawnościami – profesorowie Katarzyna Roszewska, Izabela Krasiejko, Bartosz Molik i prowadząca spotkanie Paulina Malinowska-Kowalczyk. Nie mogła być obecna profesor Dobroniega Głębocka, również członek zespołu ekspertów.

Prace rozpoczęto jesienią, powołano również zespół ekspercki składający się z osób z niepełnosprawnościami, które korzystają z asystencji albo chciałyby z niej korzystać.
Przedstawiony ośmiostronicowy dokument potraktowano jako punkt wyjścia do dyskusji.

Znaczenie asystencji osobistej
Asystencja jest jednym z najważniejszych elementów deinstytucjonalizacji wsparcia udzielanego osobom, które nie mogą bez niego funkcjonować. Aktualnie realizowana jest w ramach programów i projektów, nie gwarantuje to kontynuacji po zakończonym projekcie, nie trafia też do wszystkich zainteresowanych osób, które tej usługi potrzebują. Stąd potrzeba systemowego uregulowania i zabezpieczenia finansowego na zapewnienie usług asystenckich.

Asystencję osobistą twórcy koncepcji rozumieją jako pomoc dla osoby z niepełnosprawnościami, która jest niezbędna do pełnego udziału w życiu społeczeństwa, gwarantującą prawo do niezależności, autonomii, decydowania o sobie, pełnienia ról społecznych i zawodowych, na zasadzie równości z innymi osobami.
Zasadniczą funkcją asystencji jest wzmacnianie potencjału, który jest w człowieku, a który bez niej nie będzie miał szansy ani się ujawnić ani rozwinąć. Musi to być usługa spersonalizowna, „szyta na miarę”.

Z braku systemowego wsparcia wynikają trzy główne problemy powodowane właśnie projektowością. Proponowane rozwiązanie je likwiduje, dając po pierwsze wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa dla OzN, po drugie poczucie stałości zatrudnienia dla asystentów osobistych (to obecnie problem – ogromna fluktuacja kadr) I po trzecie – poczucie stabilności finansowej wśród realizatorów świadczących usługi asystencji osobistej.

Uprawnieni
Uprawnieni do korzystania z usługi asystencji to osoby w wieku od 16. do ukończenia 65. roku życia, posiadające orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności i wymagające wsparcia w wymiarze co najmniej 20 godzin tygodniowo.

Uzasadniając te ograniczenia w wyborze grupy beneficjentów tłumaczono, że w przypadku przyjęcia tego rozwiązania legislacyjnego będzie to pierwsza faza wprowadzenia usługi asystencji osobistej w naszym kraju. Zatem w pierwszym rzędzie usługa ma trafić do osób, które potrzebują jej najbardziej, kiedy są w wieku największej aktywności życiowej, pełnią wiele ról społecznych, są aktywni zarobkowo. Aktywnośc zarobkowa pozwala też realizować swoje obowiązki i daje pewną niezależność osobistą.

Brano też pod uwagę status osobisty i rodzinny tej grupy osób – ich opiekunowie to starzejący się rodzice lub małżonkowie obciążeni również obowiązkami rodzicielskimi. Natomiast wybór dokonany na podstawie orzeczenia wyodrębni osoby najbardziej tej usługi potrzebujące. Wybór musi uwzględniać możliwości wdrożeniowe usługi. Docelowo ma trafić do wszystkich osób, które będą jej wymagały.

Wg danych ze Strategii na rzecz OzN 2020-2031 liczba osób z orzeczeniem o stopniu znacznym, w wieku produkcyjnym, które ukończyły 16. rok życia, a nie przekroczyły 60 dla kobiet i 65 dla mężczyzn, wynosi około 394 tysięcy
Założono, że 10 proc. spośród tej liczby to osoby potencjalnie mogące się starać o usługę asystencji osobistej, a prawo to zostałoby przewidziane dla osób o potrzebach co najmniej 20 godzin tygodniowo; stąd wyodrębniona duża już grupa, bo licząca 40 tysięcy osób.

Realizator usługi może zlecić świadczenie usługi organizacjom pozarządowym, może też zakupić usługę u podmiotów prywatnych. W przedstawianej koncepcji usługa jest organizowana przez jednostki samorządu terytorialnego – powiat lub gminę. Zdaniem Rady byłoby jednak lepiej, gdyby to gmina była realizotorem usługi, bo po prostu „jest bliżej każdego człowieka, w tym z niepełnosprawnością”.

Tryb przyznawania asystencji osobistej
Prawo do asystencji osobistej będzie ustalane na wniosek zainteresowanego. Robić to będą powiatowe zespoły ds. asystencji osobistej przy powiatowych centrach pomocy rodzinie (PCPR).
Będzie to decyzja administracyjna, z ustaloną liczbą godzin wsparcia tygodniowo, obszarami wsparcia osoby z niepełnosprawnością przez asystenta osobistego.
To będzie wyznacznikiem obliczenia kosztów asystencji dla danej osoby.

Nastepnie powiatowy zespół ds. asystencji osobistej zawiadamia realizatora usługi o nabyciu uprawnienia do asystencji osobistej, osoba z niepełnosprawnością zgłasza się do realizatora usługi celem wdrożenia usługi. Tam przechodzi szkolenie ogólne dotyczące zasad i kształtu asystencji osobistej.
Osoba zainteresowana usługą asystencji osobistej (lub jej przedstawiciel) może wybrać asystenta spośród zaproponowanych przez usługodawcę, może również zaproponować go sama.
Wtedy tworzy się spersonalizowany plan wsparcia, szczegółowy zakres oraz harmonogram świadczenia usługi. Tenże plan wsparcia będzie podstawą trójstronnego kontraktu między osobą wspieraną, asystentem a instytucją, która będzie realizować tę usługę.

Zakres asystencji osobistej
Twórcy koncepcji starali się uwzględnić wszelkie obszary, w których OzN będą potrzebowały asystenta. Wypisali 8 obszarów wsparcia:
– w podejmowaniu aktywności życiowej, w komunikowaniu się z otoczeniem i w działaniach społecznych;
– w czynnościach samoobsługowych, w tym utrzymaniu higieny osobistej;
– w prowadzeniu gospodarstwa domowego i wypełnianiu ról w rodzinie, zwłaszcza jeśli jest matką, ojcem;
– w przemieszczaniu się poza miejscem zamieszkania;
– w podejmowaniu aktywności zawodowych;
– w podejmowaniu aktywności edukacyjnych i kulturowych;
– w podejmowaniu aktywności wyjazdowych;
– wspieranie w wykonaniu czynności zaleconych przez lekarza.
Więcej niż jedna potrzeba będzie podstawą do przyznania tej usługi.

Asystent osobisty
Ważne jest, aby każda osoba w tej relacji czuła się podmiotem, nie przedmiotem; wtedy dopiero jest możliwe powodzenie usługi. Powinna być usługą długoterminową, więc autorzy projektu chcieliby zapobiec fluktuacji kadr.

Przed rozpoczęciem świadczenia asystenci osobiści oraz przedstawiciele usługodawców są zobowiązani do odbycia szkolenia ogólnego i szczegółowego. Szkolenie ogólne powinno zawierać informacje o prawach wynikających z Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, informacje na temat istoty usługi i wzajemnych relacji pomiędzy użytkownikiem usługi i asystentem osobistym, kwestie związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy oraz niezbędne zasady etyki.

Szkolenie szczegółowe powinno dotyczyć już konkretnych czynności wykonywanych z osobą z niepełnosprawnością lub na jej rzecz. Często takiego szkolenia będzie dokonywała sama zainteresowana osoba, lub jej bliscy.
Asystentem osobistym nie będzie członek rodziny ani osoba pozostająca z nim w faktycznym pożyciu lub będąca członkiem gospodarstwa domowego.
Chodzi o to, aby dać możliwość usamodzielnienia się tej osoby, ale też zewnętrzne spojrzenie, profesjonalną relację i odciążenie rodziny od wspierania w każdym obszarze życia osoby z niepełnosprawnością.

Czy usługa asystencji wyklucza inne świadczenia?
Przyznane prawo do usługi asystencji osobistej nie wyklucza prawa do korzystania z usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych realizowanych w szkole, w placówce dziennej aktywności lub w miejscu zamieszkania, nie wyklucza prawa do korzystania z usług placówki zapewniającej całodobową opiekę – użytkownik usługi ma wówczas prawo do połowy wymiaru przyznanych godzin.
Nie wyklucza też prawa do korzystania z mieszkalnictwa ani zatrudnienia wspomaganego, w niektórych takich przypadkach liczba godzin asystencji będzie pomniejszana o liczbę godzin poświęconych na zajęcia związane z realizacją celów zawodowych.

Prawo do usługi asystencji osobistej nie wyklucza również prawa opiekunów do korzystania ze świadczeń rodzinnych, świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego i zasiłku dla opiekuna z tytułu sprawowania osobistej opieki, o ile nie są wykonywane w tym samym miejscu, przez te same osoby, nie dotyczą tych samych zakresów czynności. W tym przypadku ma prawo do połowy wymiaru przyznanych godzin usługi asystencji osobistej.

Autorzy koncepcji przewidują również zapewnienie superwizji dla asystentów osobistych, do jej zorganizowania zobowiązany będzie realizator usługi asystencji osobistej.

Szacowane koszty rozwiązania
Uśredniono liczbę godzin wsparcia usługą asystencji do 30 godzin tygodniowo, założono płacę na poziomie 3500 zł brutto (płaca minimalna w 2022 r. – 3010 zł brutto).
Wtedy koszt usługi dla 40 tys. osób wynosi ok. 1,76 mld zł.
Koszty administracyjne (koszty szkoleń, superwizji, funkcjonowania powiatowych zespołów ds. asystencji osobistej) założono na poziomie 10 proc. całości kosztów – 0,18 mld zł.
W sumie 1,94 mld zł.

Według danych z 30 czerwca 2021 r. program asystencji jest realizowany przez samorządy w ramach Funduszu Solidarnościowego. Skorzystały z niego 6792 osoby.
Z realizowanego przez organizacje pozarządowe skorzystało 4581 osób.
Z projektów zlecanych przez PFRON obecnie korzysta 3011 osób – w sumie jest to około 14,5 tysiąca osób.

Finansowanie
Organizowanie i świadczenie usług asystencji osobistej ma być finansowane centralnie z budżetu państwa i ich koszty są w całości pokrywane ze środków publicznych.
Dla użytkownika, bez względu na jego sytuację finansową, status rodzinny usługa jest bezpłatna.
Stawka godzinowa za usługę asystencji osobistej, według której dokonywane są płatności na rzecz usługodawcy, jest ustalana przez ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego.
Środki finansowe przelewane są na konto realizatora usługi organizującego usługę asystencji osobistej w trybie comiesięcznym, zależnie od liczby godzin przyznanej przez zespół ustanawiający prawo do asystencji

Finansowanie usługi asystencji osobistej następuje na podstawie zapotrzebowania zgłoszonego przez realizatora usługi asystencji osobistej do wojewody, gdzie następuje obliczenie według obowiązujących stawek wszystkich elementów składających się na koszty usługi asystencji osobistej na podstawie liczby przyznanych godzin wsparcia.
Dokładne procedury dotyczące przekazywania środków finansowych realizatorowi usługi asystencji osobistej reguluje ustawa o finansach publicznych.

Zobacz galerię…

Ilona Raczyńska-Ciszak, fot. Przemysław Keler / KPRP

Data publikacji: 25.04.2022 r.