Edukacja kulturalna w kulturze. Kultowy sposób ukazywania rzeczywistości osobom słabo widzącycm i niewidomym.

Druga definicja dotyczy „pedagogiki kultury” (edukacja kulturalna) – dział pedagogiki, którego zadaniem jest kształcenie osobowości przez dobra kultury. Człowiek tworzy kulturę, ale i kultura tworzy człowieka, dlatego potrzebne jest zarazem wychowanie do kultury, jak i przez kulturę. Przez to człowiek odróżnia się od innych stworzeń i staje się człowiekiem (https://pl.wikipedia.org/wiki/Pedagogika_kultury).

Podstawowym zadaniem pedagogiki kultury jest badanie zjawisk i nurtów kultury: rozpoznawanie ich, ocenianie, by w końcu wyciągać z nich wnioski do wychowania. Istotnym zadaniem jest również takie przygotowanie wychowawców, by mogli wychować młodzież do mądrego korzystania z kultury, do rozróżniania destrukcyjnych i konstruktywnych elementów kultury oraz by mogli tworzyć kulturę opartą na wartościach wyższych.

Pedagogika kultury kształtuje człowieka w trzech wymiarach: rozumienia dziedzictwa kulturowego a także umiejętności wykorzystywania go w życiu codziennym i tworzeniu kultury dla przyszłych pokoleń.

Ważne jest także wychowanie estetyczne młodego człowieka z uwzględnieniem kategorii piękna w obszarze sztuki i przyrody. Można wyróżnić dwa zakresy wychowania estetycznego: wychowanie przez sztukę – wykorzystywanie kontaktów ze sztuką w różnych oddziaływaniach wychowawczych, a tym samym wspomaganie rozwoju człowieka i wychowanie do sztuki, czyli przekazywanie wiedzy, rozwijanie umiejętności artystycznych oraz wdrażanie do aktywności twórczej. Potencjalnych odbiorców należy zainteresować kulturą i sztuką, upowszechniać tradycję i promocję dziedzictwa kulturowego oraz włączać kulturę do działań o charakterze społecznym. Czy zatem można mówić o wychowaniu estetycznym u osób słabo widzących i niewidomych?

Dzieci i młodzież słabo widząca i niewidoma jako pełnoprawni członkowie społeczeństwa mają prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym bez względu na swoją niepełnosprawność. W praktyce niewiele instytucji odpowiedzialnych za tworzenie czy udostępnienie kultury i sztuki ma poczucie planowania uniwersalnego i poznania wielozmysłowego bez możliwości korzystania ze wzroku.

Dostosowanie odbioru tego, czego nie mogą poznać wzrokiem, przez dotyk, słuch, działanie praktyczne jest konieczne, aby nie zostali wykluczeni ze znacznej części życia kulturalnego, aby nie narastały braki w wychowaniu kulturalnym.

Działania podjęte w ramach projektu Edukacja Kulturalna 2018, finansowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, miały na celu umożliwienie beneficjentom udziału w procesie twórczym, poprzez wprowadzenie właściwych, koniecznych dostosowań i form pracy, np. tworzenie przy użyciu stosownych narzędzi i technik obrazów dotykowych, zapachowych i audiodeskrypcji. Celem było także likwidowanie barier percepcji przez dostosowania do możliwości odbioru pozawzrokowego oraz barier mentalnych wśród samych niewidomych, wynikających z braku wiary w możliwość udziału w kulturze.

Zwiększenie zainteresowania kulturą i sztuką przez osoby z dysfunkcją wzroku możliwe było dzięki pedagogice kultury. Podczas warsztatów uczestnicy – uczniowie Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Dąbrowie Górniczej – byli „wychowywani przez sztukę” i „wychowywani do sztuki”. Projekt był pomysłem prekursorskim i troszkę ryzykownym, ale jego rezultaty przerosły oczekiwania realizatorów.

Dzieci i młodzież podczas warsztatów na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej stworzyły film animowany. Stworzyły, bo w zasadzie ci młodzi ludzie byli twórcami scenariusza, który ewoluował podczas aktu tworzenia, technik animacji, o których dowiedzieli się podczas warsztatów (np. budowle z puzzli, klocków lego, rysunki, animacja pluszowymi zabawkami), obsługiwali sprzęt wykorzystywany w produkcji filmów – kamerę, aparaty fotograficzne, tworzyli teksty do filmu, kostiumy. Jednym słowem byli: reżyserami, scenarzystami, charakteryzatorami, operatorami kamery, aktorami, a przede wszystkim wspaniałą ekipą dzieci z niepełnosprawnościami i pełnosprawnych, która realizowała założony cel – nagranie filmu animowanego opatrzonego audiodeskrypcją, ekipą bez ograniczeń i bez barier.

Obserwując ich zaangażowanie, kreatywność i aktywność podczas tworzenia, myślimy, że powinien to być kultowy sposób edukacji kulturalnej, czyli «popularnej w jakiejś grupie społecznej», w tej grupie słabo widzących i niewidomych. Pokazanie im, że nie tylko mogą być biernymi uczestnikami sztuki, ale także mogą ją tworzyć. Powinni wykorzystywać metody dostosowane do możliwości swojej percepcji. Uświadomienie, że niemożliwe staje się możliwe.

A edukacji nie rozumiemy tylko jako „wyższego wykształcenia”, ale – za Karlem Ermertem – wyróżniamy jej 3 wymiary: indywidualny rozwój, przygotowanie do uczestniczenia w społeczeństwie oraz zdolność do wykonywania zawodu. Edukacja zatem obejmuje teorię, zdolności praktyczne, zachowania emocjonalne, zdolność do autorefleksji oraz zmysł orientacji.

Aktywne uczestnictwo w tworzeniu treści kulturowych, uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych, uczenie krytycznego myślenia oraz upowszechnianie dobrych wzorów powinny stanowić priorytety w edukacji kulturalnej osób z dysfunkcją wzroku. Kultura o charakterze autotelicznym wypełnia jakiś obszar duchowy, świadomościowy, w którym człowiek zaczyna interpretować, rozumować, zastanawiać się i przeżywać.

Zobacz galerię…

Aneta Pukacz, Marzena Krupa-Grawol, fot. SOSW w Dąbrowie Górniczej
Data publikacji: 09.01.2019 r.