Spotkajmy się przy Światowidzie, czyli Wawel dla OzN

Co wspólnego może mieć rzeźba przedstawiająca pięcioro bóstw z dawnej z religii pierwszych Słowian z osobami z niepełnosprawnością. Okazuje się, że bardzo wiele – rzeźba Światowida, stojąca na skwerku pod Wawelem, wyznacza początek drogi do Zamku dostępnej, podobnie jak sam obiekt, dla turystów ze szczególnymi potrzebami.

Zamek Królewski od wieków góruje nad Krakowem. Usytuowany niemal w samym centrum miasta przyciąga każdego roku tłumy turystów i pasjonatów wiedzy tajemnej. Według bowiem legendy to właśnie tu znajduje się tajemniczy kamień o niezwykłej energii. Bez względu na to, czy wierzymy w tę legendę, czy nie – to miejsce jest niezwykle.

Niemal co dziesiąty zwiedzający Wawel jest osobą z niepełnosprawnościami. Szczególne trudności w dotarciu i poruszaniu się po dość rozległym i pełnym barier architektonicznych obiekcie mają – jak można się domyśleć – osoby o ograniczonej możliwości poruszania, szczególnie te na wózkach inwalidzkich. I nic dziwnego, Wawel to typowy posadowiony na dość wysokim wzniesieniu zamek z mnóstwem schodów, długich, wąskich korytarzy i zmieniających się poziomów między komnatami.

Dostosowanie historycznych obiektów dla zwiedzających mających ograniczone możliwości poruszania się nie jest łatwe. Likwidacja barier architektonicznych zawsze wymaga zgody konserwatora zabytków, nie każdą też barierę da się w nich zlikwidować, zwłaszcza bez kosztownych modernizacji, możliwych głównie dzięki realizacji projektów ze środków krajowych i europejskich. Przy organizowaniu ekspozycji czasowych trzeba pamiętać o obniżaniu gablot, by umożliwić oglądanie osobom poruszającym się na wózkach. Takie uwarunkowania można mnożyć. A przecież, by obiekt był dostępny dla wszystkich konieczne jest jego dostosowanie także dla zwiedzających z innymi rodzajami niepełnosprawności, np. wynikającymi z uszkodzenia narządu wzroku i słuchu, osobom ze spektrum autyzmu itp. Jak poradzono sobie z tym na Wawelu? Przede wszystkim podejmując działania rozłożone na wiele lat, realizowane w ramach wspomnianych projektów. I zastanawiając się co jeszcze można zmienić i ulepszyć przy każdej kolejnej ekspozycji.

Na początek warto to wiedzieć
Zacznijmy od drogi dojazdowej czy traktu spacerowego dla osób, które poruszają się samodzielnie. Droga do Zamku – uliczka przy wspomnianym Światowidzie, jest w miarę prosta, wznosi się dość łagodnie, choć wózkowicze napotkają tu pewną trudność – wysoki krawężnik, przy pokonaniu którego muszą skorzystać z pomocy innej osoby. Na Wawel można jednak wjechać samochodem – tzw. koperty znajdują się w dwóch miejscach na terenie obiektu. Taki wjazd warto jednak zawsze wcześniej zasygnalizować pracownikom zamku. Podobnie jak samą wizytę, bo to pozwala na zwiedzanie w przyjaznych warunkach i zapewnienie niezbędnej pomocy. Dotyczy to choćby samego zakupu biletu wstępu – zwykle do zamkowych kas ustawiają się długie kolejki a wcześniejsza rezerwacja pozwala je ominąć.

Zamek dostępny dla wszystkich
Zacznijmy od drogi do wejścia na wzgórze – ma ona oczywiście stosowne oznaczenia. Posiadacze karty parkingowej mogą wjechać tą drogą i pozostawić samochód na dwóch wytyczonych do tego podjazdach na dziedzińcu. W kilku miejscach na terenie obiektu istnieje możliwość wypożyczenia wózka inwalidzkiego: pierwsze z nich, to znajdujące się blisko wejścia na teren zamkowy Centrum informacyjne, kolejne w Zbrojowni i w wybranych komnatach. Na dziedzińcu zamkowym znajdują się podjazdy dla wózków, jedno z wejść prowadzi do windy, którą można dostać się na poszczególne piętra. Dojazd na półpiętro zapewnia automatyczny podnośnik. W większości sal wystawowych są miejsca przeznaczone do siedzenia a nawet przenośne stołeczki. Na Wawelu znajdują się także specjalne urządzenia do ewakuacji osób z niepełnosprawnością ruchową: przystosowane do tego materace i krzesła.

Oczywiście zwiedzające Wawel osoby z niepełnosprawnością ruchową mogą też skorzystać z dostosowanych toalet, ale nie tylko. W tym obiekcie znajduje się jedna z 50 funkcjonujących obecnie w kraju tzw. komfortek. Mianem tym określa się pomieszczenie higieniczno-sanitarne przeznaczone dla osób z niepełnosprawnościami i ich opiekunów, służące do czynności pielęgnacyjnych. Oprócz toalety i umywalki komfortka wyposażona jest w leżankę i podnośnik sufitowy umożliwiające przebieranie pozycji leżącej. O potrzebie tworzenia komfortek mówi się coraz częściej, niestety stanowią one rzadkość nie tylko w naszym kraju, ale także w Europie, zwłaszcza południowej.
– Przy tworzeniu kolejnych wystaw zawsze staram się, żeby wybrane eksponaty były opracowane pod kątem różnych rodzajów niepełnosprawności. I nigdy nie natrafiam przy tym na opór zarówno naszej dyrekcji jak i innych pracowników, żeby takie udogodnienia wprowadzać. Wręcz przeciwnie – jest na to orientacja – mówi Maria Prawelska, adiunkt muzealny z Działu Interpretacji Sztuki. – Mamy na Wawelu cały przekrój społeczeństwa, więc zdarzają się osoby z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Najbardziej widoczne jest ta ruchowa i dlatego staramy się niwelować wszelkie bariery w instytucji, która mieści się w zabytkowym budynku, jakim jest zamek.

Pracownicy Wawelu regularnie szkolą się z zakresu dostępności dla OzN. Są to szkolenia organizowane na miejscu lub wyjazdowe.
Zamek posiada także nowoczesne rozwiązania ułatwiające zwiedzanie osobom z innymi niż ruchowa rodzajami niepełnosprawności. W kasach, także tych sezonowych, Centrum Promocji i Informacji oraz w Biurze Rezerwacji dostępne są pętle indukcyjne. Istnieje też możliwość wypożyczenia indywidualnej pętli doposażonej do aparatu podczas zwiedzenia grupowego. Z takich pętli może korzystać jednocześnie nawet 15 osób, co jest znacznym ułatwieniem dla grup osób niedosłyszących lub niesłyszących. Dwie zamkowe ścieżki tematyczne dostępne są w polskim języku migowym (Skarbiec Koronny, Jagiellonowie).

Osoby niepełnosprawne z powodu uszkodzenia narządu wzroku mogą korzystać z tyflografik znajdujących się w przestrzeni wystaw stałych i czasowych, np. wspomnianego już Skarbca Koronnego, Jagiellonów i Wawelu Wyspiańskiego. W Skarbcu dostępna jest audiodeskrypcja, można też dotknąć replik wystawianych tam eksponatów. Podobne ułatwienia są w Sali Koronacyjnej. Osoby niewidome mogą też obejrzeć makietę wzgórza zamkowego, dotknąć repliki jednej ze słynnych głów wawelskich, poznać jaki kształt mają zamkowe okna.

Pomyślano także o osobach ze spektrum autyzmu i to zarówno dzieciach jak i dorosłych – mogą oni skorzystać ze specjalnych słuchawek wyciszających.

Pracownicy Zamku podejmują systematyczne działania w zakresie edukacji i upowszechniania kultury dla osób w różnym wieku, mających z przyczyn społecznych czy zdrowotnych utrudniony do niej dostęp. Organizowane są m.in. oprowadzania i warsztaty z audiodeskrypcją, wydarzenia dedykowane dzieciom i młodzieży z uszkodzeniem słuchu i niepełnosprawnością intelektualną. Możliwość oglądania, dotykania, a nawet skorzystania z kopii eksponatów (np. zabytkowego siodła), to w przypadku tej grupy bardzo ważne rozwiązanie. Jest także osobny program dla osób z demencją. W ciągu ostatnich kilku lat zrealizowano dwa projekty z programu Kultura Dostępna: „Spacja” skierowany do rodzin ze szczególnym uwzględnieniem osób mających utrudniony dostęp do kultury, trudności społeczne, problemy w nauce i koncentracji oraz „Gest do sztuki”. Ten drugi program powstał z myślą o społeczności osób głuchych i słabosłyszących, ich rodzin oraz wszystkich, dla których ważna jest integracja ponad podziałami. Przy realizacji tych projektów współpracowano z instytucjami i organizacjami pozarządowymi z Krakowa.

Wzbogaceniem oferty edukacyjnej dla osób z niepełnosprawnością intelektualną są przewodniki w języku łatwym do czytania i zrozumienia (Arrasy, Jagiellonowie, Wawel Wyspiańskiego) oraz publikacje książkowe. W końcu maja ukazała się np. przeznaczona dla młodych odbiorców sztuki, także tych ze specjalnymi potrzebami, zatytułowana W porcelanowym świecie. Autor książki, Maciej Tomczak, adiunkt muzealny z Działu Edukacji prowadzi także zajęcia w ramach Szkoły Rycerskiej realizowane wspólnie ze szpitalem uniwersyteckim dla dzieci i młodzieży – pacjentów kliniki psychiatrii.

Zachętą do odwiedzin Zamku Królewskiego na Wawelu niech będą dwie wystawy: wspomniana już stała ekspozycja, zatytułowana Skarbiec Koronny – prezentowane na niej eksponaty naprawdę zapierają dech w piersiach i Koronacja, której otwarcie planowane jest na połowę września br.

– Przygotowania do niej trwają od roku, a planujemy tę wystawę również pod kątem edukacji i dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. W jednej z sal, którą będzie obejmowała, udało nam się zaaranżować aż dwa stanowiska interaktywne, jedno z nich z rekonstrukcją insygniów koronacyjnych, których będzie można dotknąć a nawet przymierzyć. Będą też tyflografiki i audiodeskrypcje a przy tekstach kuratorskich opisy łatwe do czytania i zrozumienia dla osób z niepełnosprawnością intelektualną – zapewnia Maria Prawelska.
Odwiedziny tego wyjątkowego na mapie nie tylko Krakowa, ale i całego kraju miejsca pozostawiają w pamięci niesamowite wrażenia. Już samo wejście na zamkowy dziedziniec pozwala poczuć niezwykłą atmosferę tego miejsca. I to bez względu na to czy odwiedzamy Wawel pierwszy, czy kolejny już raz.

Zobacz galerię…

dr Halina Guzowska, fot. autorka, pixabay.com

Data publikacji: 12.06.2024 r.