Apel POPON do Prezesa Rady Ministrów Pana Donalda Tuska w sprawie sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy

Niedawno obchodzono rocznicę dwudziestolecia wsparcia osób niepełnosprawnych. Jubileusz uchwalenia ustawy o rehabilitacji to także doskonała okazja, by obok przypominania osiągnięć, zastanowić się, jakie wyzwania stają przed nami i co jeszcze w funkcjonującym
systemie można zmienić na lepsze. Tym bardziej, że efekty uchwalonej niedawno zmiany w ustawie winny być poddane wnikliwej analizie.

Z dniem 1 stycznia br. weszła w życie nowelizacja ustawy o rehabilitacji zawierająca liczne przepisy, które od kilku miesięcy przynoszą niekorzystne skutki w obszarze rehabilitacji zawodowej oraz wsparcia w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, czego efektem jest likwidacja wielu miejsc pracy dla osób niepełnoprawnych. Pracodawcom otwartego jak i chronionego rynku pracy odebrano wiele instrumentów wsparcia , które w dużym stopniu zachęcały do zatrudniania osób niepełnosprawnych i jednocześnie przyczyniły się do wzrostu zatrudnienia tych osób w ciągu ostatnich dwóch lat. Jednakże cały wysiłek który został położony w ciągu tego czasu na polepszenie sytuacji zawodowej niepełnosprawnych przez wejście w życie nowej ustawy został zaprzepaszczony.

Spadek w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych dobitnie obrazują dane Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych z Systemu Obsługi Dofinansowań Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (SODiR) z grudnia 2010 r. w stosunku do danych z końca maja 2011 r. Analizując je można przedstawić następujące wnioski:
· Liczba pracodawców zarejestrowanych w systemie SODiR zatrudniających osoby niepełnosprawne na chronionym i otwartym rynku pracy zmniejszyła się o 1128 firm (niektórzy pracodawcy zakwalifikowali się do obu grup) – czyli o 7%,
· W okresie grudzień 2010 r. – maj 2011 r. spadła o 34 546 (13%) liczba osób niepełnosprawnych, na które pracodawcy pobierali dofinansowanie do wynagrodzeń,
· W tym samym okresie status utraciło 176 zakładów pracy chronionej – spadek o 8,8%,
· Na rynku chronionym liczba pracowników niepełnosprawnych, na których pobierane jest dofinansowanie zmniejszyła się o 27 915 osób – spadek o 14,07% w stosunku do grudnia 2010 r.,
Zmniejszyła się także, o 946 firm w stosunku do grudnia ubiegłego roku (spadek o 6,7%), liczba pracodawców prowadzących działalność na otwartym rynku pracy,

· Liczba pracowników niepełnosprawnych zatrudnionych na otwartym rynku pracy na podstawie danych z SODiR zmniejszyła się w tym samym okresie o 6 384 osoby (spadek o 9,3%).

Uproszczenie przepisów dotyczących dofinansowań do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych w 2009 r. zachęciło pracodawców do zatrudniania osób niepełnosprawnych. Szczególny wzrost zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych nastąpił od 2009 r., dotyczył on zarówno ON z otwartego rynku pracy ( XII 2008 r. – 39,2 tys., XII 2010 r. – 68,6 tys., czyli wzrost o 29, 4 tys.), jak i pracowników ZPCh ( XII 2008 r. – 163,8 tys., XI 2009 r. – 198,3 tys., czyli wzrost o 34, 5 tys.);

Jednakże uchwalenie nowelizacji ustawy spowodowało, iż między grudniem 2010 r. a majem 2011 r. nastąpiło gwałtowne zmniejszenie liczby zatrudnionych osób niepełnosprawnych zgłoszonych do SODIR PFRON. Liczba osób niepełnosprawnych zmniejszyła się o 34 546, co stanowi 13% zgłoszonych w SODIR PFRON w grudniu 2010 roku.
Najbardziej spadła liczba osób niepełnosprawnych zgłoszonych do sytemu na przełomie lutego i marca 2011 r. Był to czas wejścia w życie przepisów, które pozbawiały pracodawców wsparcia na zatrudnienie osób niepełnosprawnych z uprawnieniami emerytalnymi. Czyżbyśmy powracali do sytuacji z początku 2009 roku? Tak się wydaje, gdyż wówczas w systemie SODIR zarejestrowanych było (w przeliczeniu na etaty) 212 844 osób niepełnosprawnych. Na koniec kwietnia 2011 było tych osób 217 908.

Biorąc pod uwagę przedstawione dane statystyczne obrazujące bardzo niekorzystny trend związany z zatrudnieniem niepełnosprawnych w Polsce należałoby zastanowić się nad przyczyną takiego stanu rzeczy. Jedną z konsekwencji przeprowadzonych zmian w ustawie o rehabilitacji jest sytuacja, gdzie pracodawcy coraz mniej chętnie zatrudniają osoby niepełnosprawne. Wiele zakładów pracy chronionej przymierza się do rezygnacji ze statusu, część ze statusu rezygnuje już teraz i przechodzi na otwarty rynek pracy lub w ogóle wycofuje się z zatrudniania osób niepełnosprawnych.

Przyczyną takiego stanu rzeczy są z pewnością, z jednej strony zmniejszające się korzyści z zatrudniania osób z niepełnosprawnością, z drugiej, pozostawione koszty ich zatrudniania. Ustawa o rehabilitacji (…) w wielu punktach nakłada na pracodawców posiadających status zakładu pracy chronionej różnego rodzaju obowiązki. Są to obowiązki polegające m.in. na posiadaniu odpowiedniego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych, uwzględnianiu potrzeb osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higieniczno sanitarnych i ciągów komunikacyjnych czy też zapewnieniu pracownikom niepełnosprawnym doraźnej i specjalistycznej opieki medycznej, poradnictwa i usług rehabilitacyjnych. O ile obowiązki nałożone na ZPChr pozostają niezmienione od wielu lat, o tyle pomoc publiczna na zatrudnienie osób z niepełnosprawnością jest poprzez kolejne nowelizacje ustawy poddawana systematycznej redukcji.

Główne przyczyny zniechęcenia wynikające ze zmian prawnych to także:
· perspektywa zmniejszających się kwot dofinansowań do wynagrodzeń na lata 2012-2013;
· dla większości pracodawców brak możliwości udzielania ulg we wpłatach na PFRON;
· dla zdecydowanej większości ZPChr brak zwolnień z podatków i opłat;
· od przyszłego roku, aby utrzymać status należy zwiększyć liczbę zatrudnianych osób niepełnosprawnych;
· nie wszyscy niepełnosprawni przedsiębiorcy otrzymujący refundację składek na ubezpieczenie społeczne w pełnej wysokości (dotyczy to tylko osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności).

Wiele pieniędzy publicznych zostało przeznaczonych na to, aby propagować zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Obecnie okazuje się jednak, że wszystkie pozytywne efekty mogą zostać zmarnowane ponieważ realne zachęty do zatrudniania osób niepełnosprawnych są coraz mniejsze.

Odpowiedzialność społeczna biznesu powinna cechować każdego pracodawcę, jednak firmy zatrudniające osoby niepełnosprawne funkcjonują na rynku i muszą kierować się również rachunkiem zysków i strat. Jeżeli nie wezmą tego pod uwagę to zbankrutują, stąd konieczne są zachęty dla pracodawców w postaci konkretnych korzyści rekompensujących podwyższone koszty zatrudniania osób niepełnosprawnych.

W ostatnim okresie pojawiają się także opinie, że trzeba zreformować system, obniżyć dofinansowania, ponieważ otwarty rynek pracy (w tym sfera publiczna) rozwiążą problemy osób niepełnosprawnych związane zatrudnieniem. Trudno nie zadać sobie w pytania, że skoro tak łatwo jest zatrudniać osoby niepełnosprawne, do dlaczego tak wielu pracodawców z otwartego rynku pracy tego nie robi i woli płacić kary? Dane z PFRON nie wskazują by liczba pracodawców z otwartego rynku pracy, którzy zatrudniają osoby niepełnosprawne rosła.

Ważna kwestia związana z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych dotyczy właśnie pracodawców z otwartego rynku pracy. W zamyśle ustawodawcy cześć zadań i obowiązków dotyczących rehabilitacji zawodowej i społecznej miała być wykonywana także przez pracodawców z otwartego rynku. Jednakże w praktyce okazało się, że mimo tych ambitnych zamierzeń cel ten nie został zrealizowany. Przede wszystkim należy stwierdzić, że obecnie to na zakładach pracy chronionej ciąży większość obowiązków związanych z rehabilitacją osób niepełnosprawnych. Natomiast otwarty rynek jest, z jednej strony natomiast ciężar obowiązków, które nakładane są na przedsiębiorców z otwartego rynku pracy stanowi tylko mały odsetek obowiązków nałożonych na ZPChr. Ta dysproporcja z pewnością rzutuje na całą sytuację związaną z zatrudnieniem osób z niepełnosprawnością. Wniosek z tego taki, że mimo starań ustawodawcy, aby otwarty rynek przejął część odpowiedzialności za zatrudnienie niepełnosprawnych okazało się, że w praktyce niewiele w tej materii uległo zmianie.

Polska Organizacja Pracodawców Osób Niepełnosprawnych od początku prac nad nowelizacją ustawy była jej przeciwna. Jako organizacja wielokrotnie podkreślaliśmy, iż od kilku lat mamy do czynienia ze stałym obniżaniem wysokości wsparcia dla zatrudniania osób niepełnosprawnych i zapisy nowej ustawy są tego kolejnym potwierdzeniem. Również dotychczas podejmowane próby zmian legislacyjnych (kilkanaście nowelizacji ustawy) miały jedynie charakter cząstkowy i służyły celom doraźnym. Przepisy ustawy o rehabilitacji (…), które weszły w życie po 1 stycznia 2011 r. są tego legislacyjnego trendu smutnym odzwierciedleniem. W konsekwencji wszystkie nasze obawy dotyczące skutków wprowadzonych zmian zaczynają się niestety potwierdzać.

W związku z tym zwracamy się do Pana Premiera, o podjęcie pilnych działań przez stronę rządową w celu ustabilizowania sytuacji na rynku pracy i zatrzymania likwidacji miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych. Apelujemy także o podjęcie dialogu w celu wypracowania wspólnych rozwiązań ze stroną społeczną a w szczególności z organizacjami pracodawców, które odwrócą tą niekorzystną tendencję i ponownie zachęcą pracodawców do zatrudniania osób niepełnosprawnych.

Info: POPON

Zachowano pisownię oryginału