Badanie pracodawców: Praca a koronawirus. Co z zatrudnieniem osób z niepełnosprawnościami?

W kwietniu 2020 r. Fundacja Aktywizacja przeprowadziła pierwsze badanie, którego celem była ocena wpływu pandemii koronawirusa na politykę zatrudniania osób z niepełnosprawnościami. Większość badanych podmiotów już na początku odczuło wyraźne skutki wynikające z konieczności zmiany organizacji pracy oraz dużej absencji pracowników.

Mimo tego większość nie planowała zwolnień pracowników z niepełnosprawnościami i sytuacja tej grupy rysowała się w tamtym czasie stosunkowo stabilnie. Z drugiej strony pierwsze badanie pokazało, że ponad połowa badanych pracodawców sygnalizowała ryzyko zakończenia działalności. Po pół roku trwania pandemii postanowiono jeszcze raz przyjrzeć się sytuacji pracodawców i temu, jak działania zaradcze wprowadzane przez przedsiębiorców wpłynęły na zmiany polityki kadrowej w odniesieniu do pracowników z niepełnosprawnościami.

W drugiej edycji badania wzięło udział 225 respondentów reprezentujących pracodawców ze wszystkich sektorów życia społeczno-gospodarczego (prywatnego, publicznego i pozarządowego).

Dane PKB i stan finansów publicznych pokazują, że gospodarka mocno odczuła skutki kryzysu. Pandemia spowodowała obniżenie konsumpcji. Większość firm doświadczyła spadku popytu. Zmniejszyły się dochody szczególnie firm z branży usługowej i handlowej ze względu na zmniejszenie liczby godzin pracy, spadku popytu oraz zmniejszenia płynności .

Badaniem objęto dwie grupy pracodawców – podmioty zatrudniające i niezatrudniające pracowników z niepełnosprawnością. Część z badanych podmiotów miała wcześniejsze doświadczenia zatrudniania tej grupy. W badaniu uwzględniono proporcjonalny do udziału w gospodarce udział wszystkich trzech rodzajów pracodawców: publicznych, prywatnych i pozarządowych.

Zdecydowana większość badanych (87,1 proc.) wskazała, że sytuacja związana z pandemią koronawirusa ma wpływ na prowadzoną przez nich działalność. Pogłębiona analiza wyników pokazuje, że największy wpływ pandemii odczuwają pracodawcy prywatni , następnie publiczni  oraz pracodawcy z sektora pozarządowego.

Szczegółowa analiza odpowiedzi pokazała różnice międzysektorowe. Dla podmiotów publicznych głównym kryterium branym pod uwagę przy zwolnieniach jest staż pracy, a następnie rodzaj stanowiska pracy. Kryterium najrzadziej uwzględnianym przy zwolnieniach przez podmioty publiczne są koszty pracy. Podmioty prywatne jako główne kryterium wskazują rodzaj stanowiska, a następnie staż pracy i koszty pracy. Najrzadziej stosowanym kryterium przez sektor prywatny jest wykształcenie. W sektorze pozarządowym główne kryterium zwolnień stanowią koszty pracy.

Wśród pracodawców 67,3 proc. ocenia, że wprowadzone na skutek pandemii zmiany w organizacji i polityce HR nie będą miały trwałego charakteru i będzie można wrócić do stanu sprzed pandemii. Trwały charakter zmian ze względu na ryzyko powrotu pandemii utrzymuje 19,4 proc. badanych.

Na pytanie o wpływ pogorszenia sytuacji gospodarczej wywołanej koronawirusem na politykę HR wobec osób z niepełnosprawnościami najwięcej pracodawców zadeklarowało, że na ten moment nie jest w stanie tego ocenić. Wśród pracodawców, którzy planują otworzyć się na zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami najwięcej deklaracji pochodziło z sektora prywatnego (16 na 18 wskazań). Wśród planujących zwolnienia osób z niepełnosprawnościami wszystkie wskazania również pochodzą z sektora prywatnego.

Pracodawcy, by przetrwać stanęli również przed koniecznością szybkiej zmiany form funkcjonowania i zastosowania zdalnej formuły w organizacji pracy i świadczenia usług. W ciągu ostatnich 6 miesięcy wzrosło zapotrzebowanie na produkcję środków ochrony osobistej (maseczki, przyłbice), wsparcie żywnościowe, prawne, psychologiczne, wsparcie związane z pozostawaniem w izolacji (dostarczanie zakupów, opieka nad psem), co można zaobserwować analizując grupy pomocowe powstałe w mediach społecznościowych w okresie pandemii.

Instytucje państwowe nie były w stanie zaspokoić tak dużego wzrostu potrzeb pomocowych wywołanych kryzysem. Wiele z tych działań wzięły na siebie organizacje z trzeciego sektora, w tym podmioty ekonomii społecznej takie jak zakłady aktywności zawodowej. Podmioty te podjęły się produkcji środków ochrony osobistej .

Zdecydowanie większa elastyczność sektora pozarządowego na tle innych sektorów oraz specyfika ich działania na rzecz osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji życiowej lub zawodowej spowodowały wzrost ich aktywności i dostosowania swojej działalności do aktualnych potrzeb potrzebujących ich wsparcia.

Skutki pandemii różnicują również podmioty mające siedziby na wsiach od tych, które działają w miastach. Powodem może być struktura przedsiębiorczości na polskiej wsi, gdzie dominują mikro i małe przedsiębiorstwa oraz małe przedsiębiorstwa rolne. Zarówno więc charakter prowadzonej działalności, jak i mniejszy stopień cyfryzacji wsi mogą decydować o mniejszej elastyczności dostosowań i większym negatywnym wpływie pandemii.

Ponad 70 proc. pracodawców deklaruje, że nie wprowadziło żadnych zmian związanych z pandemią w wysokości wynagrodzeń. Część pracodawców obniżyła wynagrodzenia czasowo wszystkim lub części pracowników, ale w momencie badania zostały one przywrócone do wyjściowego poziomu. Tylko bardzo niewielka grupa badanych pracodawców  obniżyła wynagrodzenia pracownikom i na moment badania nie zostały one przywrócone do wyjściowego poziomu. Część pracodawców zastosowała obniżki lub rezygnacje z wypłacania nagród i premii. Dane uzyskane pokazują, że przedsiębiorcy w pierwszej kolejności decydowali się na dostosowania związane z redukcją godzin pracy oraz kierowaniem pracowników na urlopy, a w następnej kolejności na obniżki wynagrodzeń.

Większość pracodawców nie zwolniła dotąd i nie planuje zwalniać pracowników z niepełnosprawnością. Ci pracodawcy, którzy wskazali, że w grupie zwolnionych znajdą się osoby z niepełnosprawnościami pochodzą głównie z sektora prywatnego. Żaden pracodawca z trzeciego sektora nie wskazał zwolnień w tej grupie. Wynikać to może z wynikającej z bardziej odpowiedzialnego podejścia do grup znajdujących się w szczególnej sytuacji. Dodatkowym czynnikiem może być aspekt finansowy -niższe koszty pracy pracowników z niepełnosprawnościami związane z możliwością skorzystania z systemu dofinansowań do wynagrodzeń tej grupy osób. Biorąc pod uwagę trudności w utrzymaniu stabilności finansowej podmiotów działających w III sektorze wysokość kosztów pracy jest istotnym aspektem ich funkcjonowania.

Ponad 40 proc. pracodawców nie potrafi na ten moment ocenić wpływu pandemii koronawirusa na politykę HR wobec osób z niepełnosprawnościami. Drugie tyle pracodawców planuje utrzymać swoją dotychczasową politykę w tym zakresie. Na zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami planuje otworzyć się 8 proc. pracodawców, a niespełna 6 proc. planuje zwiększyć zatrudnienie tych osób. Większość tych deklaracji pochodzi z sektora prywatnego. Biorąc pod uwagę obowiązujący w Polsce system dofinansowań do wynagrodzeń pracowników z niepełnosprawnościami, można przypuszczać, że niższe  koszty stanowią istotny czynnik stojący za planowanymi zmianami w zakresie polityki HR wobec tych osób.

Na dzień badania prawie 70 proc. badanych nie widzi ryzyka zakończenia działalności w wyniku pandemii Podsumowując należy stwierdzić, że zaprezentowane w raporcie wyniki badania wyraźnie wskazują na widoczne różnice wpływu pandemii koronawirusa na funkcjonowanie podmiotów z poszczególnych sektorów. Dane pokazują, że pracodawcy z sektora publicznego okazali się najmniej narażeni na skutki koronawirusa oraz najbardziej stabilni pod kątem prowadzonej dotychczas polityki HR, w tym też tej dotyczącej osób z niepełnosprawnościami.

W wyniku porównania danych z obu edycji badania należy stwierdzić, że pracodawcy ze wszystkich sektorów życia społeczno-gospodarczego odczuwają w swojej działalności skutki pandemii koronawirusa. Głównymi utrudnieniami, z którymi muszą sobie radzić jest organizacja pracy, duża absencja pracowników oraz konieczność ponoszenia kosztów pracy przy gorszych warunkach prowadzenia działalności.

Prawie 90 proc. pracodawców w obydwu badaniach aby ograniczyć skutki kryzysu podejmuje różne działania zaradcze. W pierwszej kolejności pracodawcy ograniczają lub całkowicie wstrzymują rekrutację.  Mimo trudnej sytuacji gospodarczej 40 proc. pracodawców utrzymało skład osobowy sprzed pandemii, a wśród tych, którzy podjęli decyzję o redukcji zatrudnienia 80 proc. deklaruje, że wśród zwalnianych pracowników nie ma osób z niepełnosprawnościami. Pokazuje to, że jest to grupa stosunkowo rzadko doświadczająca utraty pracy z tytułu pandemii koronawirusa.

Oprac. Ewa Maj, fot. freepik.com

Data publikacji: 26.10.2020 r.