Od integracji do inkluzji

W jej trakcie odbyło się wiele wykładów, warsztatów i spotkań z ekspertami. Uczestnicy z Węgier, Niemiec i Polski rozmawiali m.in. o prawie pracy dotyczącym osób niepełnosprawnych oraz systemie zachęt dla pracodawców zatrudniających osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności.

Projekt ten ma na celu wyznaczenie nowego kierunku społecznego funkcjonowania osób z niepełnosprawnością. Eksperci z różnych dziedzin szukali odpowiedzi na pytanie jak w naturalny sposób włączyć osoby niepełnosprawne we wszystkie obszary życia.

15 maja w Chorzowskim Centrum Kultury gości przywitał oraz uroczystego otwarcia dokonał prezydent Chorzowa Andrzej Kotala.

PFRON realizuje zróżnicowane formy wsparcia

Pierwszą prelegentką była Anna Wandzel, dyrektor Śląskiego Oddziału PFRON w Katowicach.. Przedstawiła zadania Funduszu w zakresie zatrudniania i aktywizacji osób z niepełnosprawnością, którego misją od ponad 23 lat jest wspieranie rehabilitacji, głównie zawodowej tej grupy osób, aby przeciwdziałać ich wykluczeniu społecznemu.

Szczegółowo zaprezentowała źródła pozyskiwania środków przez PFRON oraz wybrane dane statystyczne, wskazując m.in., że na przestrzeni ostatnich 10 lat zatrudnienie ogółem wzrosło od 200 tys. do 245 tys. Zatrudnienie na chronionym rynku pracy spadło z 172 tys. do 160 tys. obecnie. Wzrosło natomiast na otwartym rynku pracy prawie trzykrotnie.

Pracodawca zatrudniając osobę niepełnosprawną pozyskuje pracownika odpowiedzialnego, lojalnego, rzetelnego, zainteresowanego utrzymaniem pracy. Są też konkretne korzyści finansowe, np. dofinansowania kosztów  utworzenia miejsc pracy. Warunkiem jest zatrudnienie na co najmniej 36 miesięcy, musi być ona bezrobotna lub poszukująca pracy i zarejestrowana w PUP.

Kolejnym benefitem jest możliwość uzyskania dofinansowania do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego. Pracodawca może też liczyć na dofinansowanie do szkolenia pracowników z niepełnosprawnością oraz dofinansowanie w 20 proc. wynagrodzenia osoby wspierającej tego pracownika w wykonywaniu jego czynności.

Fundusz kieruje także pomoc do osób indywidualnych za pośrednictwem jednostek samorządu terytorialnego.

W ramach programu Aktywny Samorząd możliwe jest:

–         dofinansowanie do likwidacji barier transportowych (oprzyrządowanie samochodu i prawa jazdy kat. B),

–         dofinansowanie zakupu urządzeń specjalistycznych dla osób niewidomych i słabowidzących oraz sfinansowanie szkoleń obsługi tych urządzeń,

–         zakup wózka o napędzie elektrycznym i utrzymanie go w optymalnym poziomie sprawności,

–         dofinansowanie do protez nowej generacji.

Kolejny nowy projekt jest skierowany do rodziców z niepełnosprawnością – dofinansowywanie kosztu przedszkola i żłobka, celem utrzymania przez rodzica miejsca pracy lub umożliwienia powrotu do niej.

W ramach programu Student Fundusz dofinansowuje w całości koszty kształcenia na poziomie wyższym (czesne, dojazdy, wyżywienie). Dzięki temu działaniu odsetek osób niepełnosprawnych z wyższym wykształceniem podwoił się.

PFRON dofinansowuje także szkolenia języka migowego.

Na zakończenie Anna Wandzel zaprezentowała projekty unijne, których liderem jest PFRON.:

–         umożliwiające staż w administracji publicznej,

–         program kierowany do osób z rzadko występującymi niepełnosprawnościami i niepełnosprawnościami sprzężonymi,

–         wsparcie osób niepełnosprawnych ze stwardnieniem rozsianym,

–         dla osób niepełnosprawnych ze wsi i małych miejscowości,

–         dla osób z rzadkimi chorobami i chorobami uwarunkowanymi genetycznie,

–         kierowany do osób niewidomych.

Pies przewodnik przeprowadził nas drogą do Konwencji

Kolejnym prelegentem, był poseł Marek Plura, który mówił o kulisach przygotowywania się Polski do podpisywania Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Została ona przyjęta przez Narody Zjednoczone w 2006 r. w tym też roku została przez Polskę parafowana.
– W Polsce ratyfikację umowy potraktowaliśmy poważnie – powiedział poseł. – Przygotowując się do ratyfikacji zmienialiśmy system prawny tak, aby wykluczyć z niego jak najwięcej elementów dyskryminujących. Konwencja mówi o tym, żeby nie tylko w sferze dobrej woli i chęci działo się coś dobrego, ale żeby rzeczywiście budować dostęp osób niepełnosprawnych do wszystkiego co publiczne i wspólne. Droga do jej ratyfikacji była długa, zajęła nam kilka lat, a przeprowadził nas przez nią pies przewodnik, bo to była pierwsza zmiana w ustawie o rehabilitacji, która spowodowała, że osoba wpierana przez czworonożnego pomocnika może wchodzić z nim do miejsc publicznych, z wyjątkiem miejsc kultu religijnego. To był początek. Kolejnym krokiem, który do dziś ułatwia życie osobom niepełnosprawnym były kwestie wyborcze. Obecnie można głosować przez pełnomocnika, korespondencyjnie, może także używać nakładki pisanej alfabetem brajla. Zmiany, które umożliwiły ratyfikację Konwencji dotyczą także zatrudnienia, o którym szczegółowo mówiła pani dyrektor PFRON. Chciałbym podkreślić niełatwe zmiany w ustawie o służbie publicznej. Otóż wszędzie tam, gdzie zatrudnienie jest realizowane w drodze konkursu osoby niepełnosprawne, które mają odpowiednie kwalifikacje, uzyskują priorytet. To w zasadzie dyskryminacja osób pełnosprawnych, ale zdecydowaliśmy się na takie posunięcie w parlamencie do czasu, aż uda nam się zmniejszyć ten ogromy deficyt niepełnosprawnych pracowników w służbie publicznej i państwowej. Niestety w skali kraju publiczny pracodawca jest tym, który zatrudnia najmniej osób niepełnosprawnych. Przygotowanie do ratyfikacji Konwencji zaowocowało też powstaniem ustawy o języku migowym. Oczywiście przeprowadzono jeszcze kilkadziesiąt innych zmian.
Przyjęliśmy także pewne zastrzeżenia do Konwencji. To przede wszystkim kwestie związane z ubezwłasnowolnieniem. W Ministerstwie Sprawiedliwości trwają prace nad reformą instytucji usamodzielnienia.

Ratyfikacja Konwencji przez Polskę nastąpiła w 2011 r. – kontynuował poseł Plura. Ten akt prawny implikuje dalsze działania nie tylko prawne, ale dziejące się w codziennej rzeczywistości. Wiele jest do zrobienia i pewnie zawsze będzie, bo chcemy żyć coraz lepiej. Konwencja wskazuje, aby rozwiązań lokalnych –  skutecznych – szukać wokół siebie. I w takim kierunku  chcemy zmieniać polskie prawo.

Działalność i dokonania POPON

Ostatni w pierwszej części konferencji wystąpił przedstawił Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych (POPON) – Tomasz Jakubiec prezentując jej działalność i dokonania. POPON działa od 19 lat, jest organizacją, która zrzesza pracodawców z chronionego i otwartego rynku pracy i nie działa dla zysku.
Doświadczenie i wypracowana pozycja w środowisku instytucji rządowych i samorządowych sprawiają, że podejmują one swoje decyzje w obszarze spraw zatrudniania osób niepełnosprawnych zawsze konsultując je z POPON. Zdaniem prelegenta działania POPON w procesie legislacyjnym  wielokrotnie uchroniły pracodawców przed wdrożeniem wadliwych rozwiązań prawnych.
Opinie ekspertów tej organizacji są systematycznie cytowane przez ogólnopolskie media, ona też informuje o wszystkich istotnych dla pracodawców zmianach w prawie i gospodarce, m.in. na ekonomiczno-prawnym serwisie www.ekspertpopon.pl,
Dobre relacje i kontakty POPON z ogólnopolskimi i lokalnymi władzami oraz instytucjami gwarantują skuteczną pomoc firmom członkowskim, które potrzebują takiego wsparcia.
Jakubiec opisał też zasady i ideę konkursu Lodołamacze dla pracodawców wrażliwych społecznie organizowanego przez POPON, którego dziewiąta edycja ma miejsce w tym roku..

Dobre praktyki

W drugiej części zaprezentowano dobre praktyki stosowane poprzez pracę i terapię w kilku podmiotach, z których pierwszym był Pensjonat „U Pana Cogito” w Krakowie, w którym pracują osoby niepełnosprawne chorujące psychicznie.

Jedną z przyczyn jego powstania były mało owocne próby zatrudnienia osób z problemami psychicznymi na otwartym rynku pracy. Po kilku latach intensywnych starań okazało się, że miejsca pracy dla tych osób tworzone w oparciu wyłącznie o wolny rynek pracy są miejscami bardzo niestabilnymi. Drugą przyczyną były uprzedzenia i stereotypy w postrzeganiu osób z problemami psychicznymi, ale też sama specyfika niepełnosprawności, wahania stanu zdrowia, co powodowało, że pracodawcy bardzo niechętnie zatrudniali te osoby i ten trend nadal utrzymuje się.

Pensjonat działa już ponad 10 lat, składa się on z dwóch części – w 2003 roku powołano ZAZ, a w 2005 została utworzone przedsiębiorstwo o statusie spółki z o. o. Jest to spółka z misją społeczną, wszystkie zyski z działalności są przekazywane na rozwój jej działalności lub wspieranie osób chorujących psychicznie.

Pensjonat „U Pana Cogito” to przede wszystkim usługi hotelowe. Wykonując tego rodzaju usługi osoby te są w bliskim kontakcie z gościem. Natychmiast  mają informację zwrotną, czy gość jest zadowolony, mają możliwość kontaktu z drugim człowiekiem, co przy tego rodzaju schorzeniach jest bardzo ważne.

Drugim rodzajem są usługi gastronomiczne, organizowane są także imprezy okolicznościowe.

Przyjęte zasady to przede wszystkim wspólna praca osób zdrowych i chorujących psychicznie. Wspólnie z 24 osobami chorymi psychicznie pracuje 10 osób zdrowych. Każda osoba niepełnosprawna ma jakieś umiejętności, potencjał i należy go wykorzystać.

Kolejną zasadą jest wzajemne wspieranie pracowników, które jest istotne w momencie nawrotu czy zaostrzenia choroby i również w trudnych sytuacjach w codziennych kontaktach z gośćmi.

„U Pana Cogito” obalane są mity na temat osób chorujących psychicznie, ponieważ pracują one na recepcji i są wizytówką pensjonatu, odpowiadają za bezpieczeństwo gości hotelowych, dbają o czystość i estetykę pensjonatu, biorą odpowiedzialność za kasę fiskalną. Takie pokładanie nadziei i powierzanie im odpowiedzialnych obowiązków bardzo wzmacnia takie osoby.

W ciągu 10 lat działalności zatrudnionych było 49 pracowników niepełnosprawnych początkowo na 15 miejscach pracy ostatnio na 24. Średnia wieku aktualnie zatrudnionych pracowników to 48 lat.

Nie obywa się również bez problemów, które z roku na rok zmieniają swój charakter. To co najbardziej utrudnia pracę to prawo do rehabilitacji w ZAZ. Jest ono uzależnione od posiadania orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności co oznacza niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji. Już od kilku lat prawie każda osoba z pracowników pensjonatu ma zmieniany status niepełnosprawności ze znacznego na umiarkowany i automatycznie musi być zwolniona z pracy. Aby całkowicie nie pozbawiać tych osób zatrudnienia w zeszłym roku utworzono dla nich spółdzielnię socjalną, ale to ciągle nie rozwiązuje problemu.

Rolę asystenta i trenera osoby niepełnosprawnej intelektualnie w przyuczaniu zawodowym zaprezentowano na przykładzie projektu „Centrum DZWONI” realizowanego przez Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym (PSOUU) Koło w Bytomiu.

Jest to pierwsza w Polsce agencja pośrednictwa pracy dla osób z niepełnosprawnością intelektualną wprowadzająca nowatorskie metody zatrudnienia wspomaganego.

Centrum działa od 2006 r., a jego głównym celem jest  nie tylko uzyskanie zatrudnienia, ale przede wszystkim jego utrzymanie.

Kluczową osobą w projekcie jest trener pracy, który wspiera osobę z niepełnosprawnością intelektualną, ale także pracodawcę i współpracowników oraz rodzinę i opiekunów osób z niepełnosprawnością intelektualną.

Wsparcie tych osob polega m.in. na zdiagnozowaniu możliwości i potrzeb, doradztwie, odbyciu zajęć praktycznych i staży, wyborze i wprowadzeniu w miejsce pracy, wyszkoleniu, włączeniu społecznym, utrzymaniu pracy i monitoringu zatrudnienia.

W ciągu siedmiu lat zatrudniono i utrzymano na rynku pracy ok. 90 osób, a na terenie całej Polski ok. 900 osób.

Na przykładzie firmy Limatherm Components Sp. z o.o. w Chorzowie zaprezentowano funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej w zakładzie pracy chronionej.

Firma ta powstała w 2007 r., zatrudnia 236 osoby, z czego ok. 90 proc. stanowią pracownicy z niepełnosprawnością. Dużą grupą zatrudnionych są osoby niesłyszące i słabo słyszące, zatrudnione są także osoby ze schorzeniami neurologicznymi, narządu ruchu, niewidome i niedowidzące. Mają one zapewnioną opiekę medyczną i rehabilitacyjną. Utworzony jest zakładowy fundusz rehabilitacji, z którego pracownicy z niepełnosprawnością uzyskują dofinansowanie do kursów językowych, studiów, lekarstw, sprzętu rehabilitacyjnego. Mają również zapewniony dowóz do i z pracy.

W 2011 Limatherm została laureatem ogólnopolskiej nagrody Lodołamacze w kategorii zatrudnienie chronione. Firma jest sponsorem sekcji goalballa dla osób niewidomych i słabo widzących działającej przy Wojewódzkim Stowarzyszeniu Start w Katowicach.

W trakcie konferencji odbyły się sesje warsztatowe dla partnerów z Węgier, Niemiec i Polski, których celem było wypracowanie optymalnego modelu przygotowania zawodowego i zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Warsztaty odbyły się w trzech grupach tematycznych ze względu na rodzaj niepełnosprawności:
– grupa niepełnosprawności fizycznej,
– grupa niepełnosprawności intelektualnej,
– grupa osób z zaburzeniami psychicznymi.

Konferencję zakończył występ artystyczny w wykonaniu podopiecznych Warsztatów Terapii Zajęciowej PSOUU w Chorzowie – Teatr Szóstego Dnia w sztuce „American Dream” w reżyserii Tomasza Kuty.

Wcześniej w ramach projektu odbyły się już dwie konferencje: „Zamieszkanie w środowisku osób niepełnosprawnych” w Iserlohn (Niemcy) i „Edukacja osób niepełnosprawnych” w Nyiregyhaza (Węgry).
Chorzów był gospodarzem ostatniego spotkania w ramach projektu.

Tekst i fot.: Jolanta Kołacz

Data publikacji: 26.05.2014 r.