Skuteczne wsparcie dzięki wiedzy i praktyce

31 lipca w auli Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego odbyło się podsumowanie ponadnarodowej współpracy w ramach tego projektu; w konferencji uczestniczyli partnerzy z Niemiec – przedstawiciele Hochschule Bundesagentur für Arbeit (Wyższej Szkoły Zawodowej Federalnej Agencji Pracy) w Mannheim, kształcącej przyszłych pracowników służb zatrudnienia w całych Niemczech.

Cele projektu
Głównym celem projektu był wzrost jakości usług publicznych służb zatrudnienia w województwie śląskim w zakresie pracy z osobami z niepełnosprawnością, wymagającymi szczególnego wsparcia w rozwiązywaniu problemów zawodowych i poruszania się po rynku pracy. Aby podnieść kompetencje zawodowe pracowników zorganizowano cykl szkoleń i wizyt studyjnych, dotyczących aktywizacji zawodowej tej grupy osób. Chodziło również o wdrożenie metody Case Management (Zarządzanie Przypadkiem) w co najmniej pięciu urzędach pracy województwa. Chęć wdrożenia tej metody zadeklarowały te placówki w Chorzowie, Częstochowie, Gliwicach, Raciborzu, Tarnowskich Górach i Zabrzu.
Przeprowadzono pięć modułowych 2-dniowych szkoleń dla 100. pracowników PUP i WUP w Katowicach. Zorganizowano kilka dodatkowych szkoleń – kursów języka migowego i trenera pracy z elementami couchingu. Jednym z efektów współpracy było powstanie poradnika „Elementy metody case management w pracy osobami z niepełnosprawnością w publicznych służbach zatrudnienia województwa śląskiego”.

Case management
Prekursorką współczesnego case management (CM) jest Mary Richmond autorka wydanej w Stanach Zjednoczonych w 1917 roku książki „Social Diagnosis”. Po raz pierwszy w literaturze dotyczącej pomocy społecznej pojawiło się nawiązanie do trzech etapów modelu medycznego: anamneza (wywiad) – diagnoza – leczenie. W Stanach panował wtedy kryzys, z braku należycie przygotowanych reform mieszkańcy korzystający z pomocy społecznej i opieki zdrowotnej znaleźli się bez opieki z dnia na dzień. CM w Europie nie było tak burzliwie, jednak tutaj też pomoc społeczna zmagała się z kryzysem, w rozwiniętych krajach zauważano wiele nieprawidłowości obniżających jakość usług świadczonych na rzecz klientów, jednocześnie zwielokrotniających koszty funkcjonowania sektorów pomocy. Na każdym poziomie pomocy społecznej występowało rozdrobnienie oferty pomocowej, mnożenie instytucji zajmujących się klientem i brak koordynacji pomiędzy nimi. Te same zadania powielano wielokrotnie, bez rzeczywistego zapotrzebowania, a inne, ważniejsze, aktualne, nie były uwzględniane. Ponadto potrzebujący pomocy samodzielnie poszukiwał nowych specjalistów, z powodu złożoności swoich problemów. W każdej instytucji był nowym klientem i w każdej uruchamiano te same procedury. Proces się przedłużał, klient tracił motywację. Centralne miejsce zajmowały nie problemy klienta, lecz konstrukcja. W efekcie – sztuczny obraz rzeczywistości pomocowej.

W case management podopieczny jest postrzegany jako klient w pełni, nie tylko instytucji socjalnych czy zatrudnieniowych, bo CM stanowi sumę działań pomocowych, przekraczających granice poszczególnych instytucji. Dużą rolę odgrywa rozmowa z klientem, pozwalająca elastycznie reagować na jego problemy i potrzeby, które dotąd w ofercie pomocowej nie były uwzględnione.
Dla osoby bezrobotnej mającej jednocześnie problemy ze zdrowiem, rodziną, wykształceniem, podjęcie zatrudnienia nie ma już takiego znaczenia. Może właśnie pozostałe problemy uniemożliwiają mu powrót na rynek pracy? Inicjatorzy metody CM uważają, że nieracjonalne jest wydawanie publicznych pieniędzy, skoro są niewielkie szanse na osiągnięcie skutku. Złożona i trudna sytuacja życiowa klienta sprawia, że on sam jeszcze bardziej zamyka się w sobie i nie ma możliwości udzielenia mu pomocy. Jeśli osobą bezrobotną jest osoba niepełnosprawna, sprawa staje się skomplikowana jeszcze bardziej.

W metodzie CM najpierw udziela się wsparcia w rozwiązywaniu kolejnych problemów, „poukładaniu” swojego życia, a potem dopiero motywuje do współpracy z instytucją pomagającą w znalezieniu pracy. Podczas wizyt studyjnych w Niemczech menadżerowie zadawali pytanie: po co kierować bezrobotnego na szkolenia dokwalifikujące, skoro nie ma z kim zostawić dziecka? Najpierw pomóżmy mu rozwiązać ten problem, potem zajmijmy się tym, co nas w szczególności interesuje. Metoda ta doskonale sprawdziła się w pracy z osobami niepełnosprawnymi, współpraca między różnymi instytucjami i organizacjami działającymi na ich rzecz jest podstawą jej skuteczności.

Podsumowanie
Celem projektu Wojewódzkiego Urzędu Pracy jest implementacja elementów metody, przynoszącej znakomite efekty w Niemczech i innych krajach europejskich. Jest kompleksowa, klient nie jest pozostawiony sam sobie. Od analizy jego potrzeb, poprzez sukcesywne ich zaspakajanie, pracownik ma możliwość doprowadzenia swojego podopiecznego do głównego celu – wprowadzenia na rynek pracy osoby bezrobotnej z niepełnosprawnością .

Jednak znacznie trudniejsza sytuacja na polskim rynku pracy sprawia, że aktualnie nie ma możliwości wprowadzenia całej metody w Polsce. Jej uniwersalność pozwala jednak na zastosowanie jej w instytucjach pomocy społecznej, służbie zdrowia, służbach zatrudnienia. Jest powoli wdrażana w pracy socjalnej z podopiecznymi ośrodków pomocy społecznej.
Osoby niepełnosprawne mają możliwość skorzystania z usług oferowanych przez wiele instytucji np. publiczne służby zatrudnienia, ośrodki pomocy społecznych, PFRON. Ważne, aby udzielone im wsparcie wynikało ze zdiagnozowanych potrzeb. Wdrożenie elementów CM do pracy z osobą niepełnosprawną pozwoliłoby na bardziej kompleksowe niż obecnie udzielenie wsparcia, zwłaszcza we współpracy międzyinstytucjonalnej.

„Ideałem CM jest współpraca instytucji nad indywidualnym przypadkiem, aby wybrać wszystko co możliwe i potrzebne do osiągnięcia celu określonego przez klienta. Warto być może zastanowić się nad możliwością dokonania zmian w polskim ustawodawstwie, które zmierzałyby do umożliwienia w szerszym zakresie stosowania zindywidualizowanych metod pracy z bezrobotną osobą niepełnosprawną” – napisali autorzy w podsumowaniu projektu.

Jak to jest w Niemczech
Wśród prelegentów znalazła się także pani Elena Iuga – przedstawicielka partnera niemieckiego, która zapoznała uczestników z system aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością w Niemczech, z użyciem metody CM. Jej skuteczność obrazowały wykresy zastosowane w prezentacji. Aktualne dane: w październiku 2014 r. było 178 tysięcy osób bezrobotnych o wysokim stopniu niepełnosprawności, z tej grupy 37 proc. czyli 67 tysięcy było zarejestrowanych oficjalnie w urzędzie pracy. Kolejne wykresy przedstawiały liczbę bezrobotnych osób w różnych kategoriach wiekowych w latach 2009-2014. Na przestrzeni tych lat ilość bezrobotnych osób wysokim stopniu niepełnosprawności spadła o 14 proc. Według statystyk osoby z wysokim stopniem niepełnosprawności są lepiej wykwalifikowane niż pozostałe osoby. Bezrobocie wzrosło w grupie wiekowej 55 lat i powyżej u osób z wysokim stopniem niepełnosprawności bardziej, niż w ogólnej. Przyczyną są zmiany ustawowe, które zmieniły przepisy dotyczące osób z niepełnosprawnością. Wcześniej – kiedy osoba z wysokim stopniem nie mogła samodzielnie dotrzeć do pracy i zawoziła ją osoba na przykład z rodziny, to mogła wystawić rachunek i otrzymywała zwrot kosztów dojazdu. Takie uregulowanie prawne zostało zniesione. To jest bardzo duży problem.

Kolejny wykres – przedstawiający podział na grupy wiekowe – zatrudnione poniżej trzech miesięcy, do jednego roku i powyżej. Czas trwania bezrobocia u osób z wysokim stopniem w każdej grupie wiekowej jest większy, niż u osób z niższym stopniem niepełnosprawności. Poza tym osobom z wysokim stopniem dużo trudniej jest również wrócić na rynek pracy, dlatego tak ważna jest rehabilitacja zawodowa. W Niemczech ustawa reguluje pomoc osobom niepełnosprawnym; trzeba im pomagać, aby znowu udało im się znaleźć pracę. Bardzo ważnymi aspektami są orientacja zawodowa, doradztwo, kształcenie ustawiczne i udział osób niepełnosprawnych w życiu zawodowym.

Przebieg procesu rehabilitacji zawodowej w Niemczech jest dość skomplikowany. Najpierw odbywa się rejestracja i identyfikacja osób, za co są odpowiedzialne strefa przyjęcia, czy też serwis center. Następnie sprawdza się jakie problemy ma dana osoba i która z istniejących instytucji byłaby odpowiedzialna za ich rozwiązanie. Cała rozmowa odbywa się według precyzyjnego schematu, pytania zadaje się zgodnie z planem. Następnie klient trafia do pośrednika, gdzie tworzy się profil danej osoby. Do tego służą pytania kluczowe – np. czy uczęszczała do jakiejś specjalnej szkoły, czy pobiera świadczenia z którejś instytucji, ewentualnie pod uwagę są brane jeszcze opinie lekarzy. Dopiero gdy dana osoba ma faktycznie wysoki stopnień niepełnosprawności, trafia do rehabilitacji zawodowej. Tam sprawdza się ponownie czy nie korzysta z usług jakiejś innej placówki, jeśli tak, to jest przekazywana do tej placówki, jeśli nie, to ta grupa przyjmuje ją.

Klient jest obsługiwany zgodnie z zasadą czterech kroków. Wszystko znowu zaczyna się od okreslenia, dlaczego ta osoba jest w tym miejscu. Na podstawie przyczyn precyzowane są cele pomocy. Następnie następuje faza ich realizacji i implementacji. Lista wprowadzenia wszystkich kroków w życie jest konieczna, także lista wszystkich instytucji, które są odpowiedzialne. Efektem tych działań i sukcesem jest fakt, że osoba z niepełnosprawnoscią trafi znów na rynek pracy, ale długotrwale. To się udaje tylko wtedy, gdy doradca przeprowadza cały proces skrupulatnie, zgodnie z planem, a doradca przyjmie też rolę pośrednika. Ostatnia z rzeczy najważniejszych – doradca po udanym wprowadzeniu klienta na rynek pracy nadal się nim opiekuje. Głównym celem jest właśnie długotrwałe wprowadzenie na rynek pracy. Służą temu wszelkiego rodzaju formy kształcenia, przekwalifikowania, dokształcenia czy kształcenie ustawiczne.

Konferencję zakończyła prezentacja zrealizowanych działań w ramach projektu, przygotowana przez kierownika projektu – Magdalenę Pietrulewicz z Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach. Spotkanie było skierowane do wszystkich osób zainteresowanych problematyką niepełnosprawności. Wśród gości znaleźli się min. przedstawiciele powiatowych urzędów pracy, organizacji pozarządowych działających na rzecz bezrobotnych i ich aktywizacji oraz przedstawiciele ośrodków pomocy społecznej
Tekst i fot. Ilona Raczyńska
Data publikacji: 17.08.2015 r.