Organizacje pozarządowe wspierają urzędy centralne w przestrzeganiu Konwencji ONZ

Realizację zapisów obowiązującego prawa przez instytucje centralne prezentuje Raport wieńczący Projekt „Administracja centralna na rzecz Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami. Monitoring wdrażania” realizowany przez Polski Związek Głuchych (PZG) w partnerstwie z Fundacją Instytut Rozwoju Regionalnego (FIRR) oraz Polskim Stowarzyszeniem na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną (PSONI – dawniej PSOUU). Wyniki Raportu zaprezentowano na konferencji 26 marca w Ministerstwie Inwestycji i Rozwoju.

Raport przekazano pełnomocnikowi rządu ds. osób niepełnosprawnych. Minister Krzysztof Michałkiewicz zadeklarował, że wykorzysta materiały w dalszych działaniach swojego urzędu i podziękował organizacjom pozarządowym za trud włożony w opracowanie tak syntetycznego dokumentu.

Dlaczego instytucje centralne nie realizują w pełni Konwencji? Zbyt mała świadomość decydentów i zbyt mała wiedza wśród pracowników – oto jedne z podstawowych przyczyn stwierdzone w trakcie monitoringu – wbrew obiegowej opinii, iż tylko brak środków finansowych hamuje likwidację barier.

Uwagi z Raportu na podstawie monitoringów przeprowadzonych w 51 instytucjach administracji centralnej:
„Dla wielu instytucji Konwencja ma znaczenie w podejmowanych działaniach, niektóre z powodzeniem wdrażają jej postanowienia, część z nich wyraża gotowość i potrzebuje tylko konkretnych rekomendacji, aby zwiększyć dostępność dla osób z niepełnosprawnościami. Niestety były też instytucje nie tylko niedostępne dla osób z niepełnosprawnościami, ale jednocześnie z brakiem gotowości do zmian.
• Konwencja o prawach osób z niepełnosprawnościami nie została wdrożona w instytucjach centralnych.
• Postęp we wdrażaniu Konwencji jest zauważalny, ale niewielki i daleki od satysfakcjonującego.
• Brak zdecydowanych działań skutkuje tym, że prawa osób z niepełnosprawnościami nadal nie będą respektowane, czego skutkiem jest dalsza dyskryminacja ON.”

Realizacja projektu przez organizacje pozarządowe (NGO’s), którego celem była ocena instytucji centralnych, to duże wyzwanie wymagające i odwagi i dużej wiedzy, czego nie można odmówić PZG, FIRR i PSONI wspieranych również przez Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju oraz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.

Największym sukcesem projektu był nie tyle Raport, co mobilizacja wielu skostniałych urzędów do rzetelnej samooceny, do przyjęcia uwag organizacji pozarządowych i, co najważniejsze, do realizacji wielu postulatów. Co prawda postulaty te wynikały z przepisów prawa, jednakże przez siedem lat obowiązywania w Polsce Konwencji ONZ nie były dostrzegane i to przez centralne instytucje, które same stoją na straży przestrzegania prawa i są restrykcyjne w tym względzie wobec „szarych obywateli”.

Monitorowane obszary w urzędach:
• Architektoniczne dostosowanie budynków.
• Dostosowanie form informacji do potrzeb osób niepełnosprawnych.
• Działania na rzecz zatrudnienia osób niepełnosprawnych w instytucji.
• Działania informacyjne ukierunkowane na zwalczanie stereotypów, podnoszenie świadomości dotyczącej praw i godności osób niepełnosprawnych
• Promocja zatrudniania osób niepełnosprawnych.
• Konsultacje społeczne w instytucji.
• Kompetencje pracowników instytucji.
• Wypełnianie obowiązków ogólnych wynikających z Konwencji.

Wskazywanie instytucjom obszarów, w których zaobserwowano uchybienia często było bardzo negatywnie odbierane jako kontrola nie wiadomo kogo i dlaczego. Sama ocena była niezwykle wnikliwa. Korzystano z obserwacji bezpośrednich obiektów i ich otoczenia, analizowano procedury instytucji, korzystano z opracowań innych organizacji i instytucji. Korzystano również z małych prowokacji – „podstawieni klienci” z opracowanym planem działania, zebrano również interesujący materiał nt. dostępności urzędów. Zebrany materiał jest obszerny i wydaje się być obiektywny.

Co podkreślano w czasie konferencji, znaczącym dokonaniem projektu okazał się wzrost wiedzy i świadomości pracowników instytucji centralnych na temat roli Konwencji ONZ w ich działaniach, a także możliwości jej wdrażania. Przeszkolono ich w zakresie praw i potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Zmieniono wiele procedur wewnętrznych dotyczących obsługi osób z niepełnosprawnościami. Zlikwidowano wiele prozaicznych przeszkód w obiektach. Stworzono miejsca parkingowe – koperty.

Raport to efekt działań realizatorów projektu, zespołów monitoringowych oraz instytucji.
W wystąpieniach konferencyjnych przedstawicieli urzędów można było dostrzec zaangażowanie i nawet dumę, że, jak sami przyznawali, przełamali pewne opory wynikające z niewiedzy, że rozpoczęli wielkie wyzwanie – przybliżenie instytucji centralnych do pełnej dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. Zobowiązali się też do realizacji opracowanych wskazówek i rekomendacji, które pozwolą na zwiększenie dostępności danej instytucji.
Będą do tego wkrótce zobligowani także przepisami opracowywanej aktualnie ustawy o dostępności.

Horyzontalne rekomendacje opracowane w trakcie projektu

• Wypracowanie wspólnie ze środowiskiem osób z niepełnosprawnościami działań w ramach Strategii na Rzecz Osób z Niepełnosprawnościami – zgodnie ze Strategią na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju.
• Przyjęcie ustawy zabezpieczającej środki publiczne na konieczne nieprzeciwdziałające postanowienia Konwencji.
• Efektywna koordynacja działań na rzecz wdrażania Konwencji, na przykład przez umiejscowienie urzędu pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
• Podjęcie szerokich działań na rzecz zwiększenia świadomości, takich jak:
a. Szkolenia personelu administracji publicznej.
b. Wprowadzenie tematyki niepełnosprawności, równych praw, uniwersalnego projektowania do programów kształcenia
c. Dalsza promocja edukacji włączającej.
d. Upowszechnienie zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami.
e. Zwiększenie obecności osób z niepełnosprawnościami w życiu publicznym, zwłaszcza w mediach publicznych.
f. Prowadzenie kampanii informacyjnych.
• Uruchomienie Narodowego Programu Zatrudnienia Osób z Niepełnosprawnościami, z naciskiem na administrację publiczną.
• Wprowadzenie nieprzekraczalnego terminu na usunięcie barier architektonicznych w budynkach publicznych i przestrzeni publicznej – wraz z zabezpieczeniem części środków.
• Wprowadzenie regulacji antydyskryminacyjnych w każdej sferze życia, zgodnie z art. 5 Konwencji, w tym definicji racjonalnych dostosowań.
• Wprowadzenie sankcji za nieprzestrzeganie przepisów dostępnościowych i równościowych.
• Wykorzystanie środków „Nowej perspektywy unijnej” na realizację powyższych działań.

—————————————————————-

Nie wystarczą zapisy prawne trzeba zagwarantować ich realizację

Konwencja ONZ tworzy wizję świata dostępnego dla wszystkich osób z niepełnosprawnościami, z wszelkimi z niepełnosprawnościami – podkreśliła wyjątkowość dokumentu Monika Zima-Perjaszewska – prezeska PSONI – w trakcie swojego wystąpienia przyjętego z aplauzem.
Konwencja mówi jak zagwarantować realizację wszelkich praw każdej osobie z różnorodnymi rodzajami niepełnosprawności. Jest dokumentem prawnym wskazującym, że prawa człowieka są niepodzielne, powszechne i – co ważne – są współzależne i powiązane.
Zima-Perjaszewska wyjaśniała jak rozumieć zapisy Konwencji: nie można ich realizować cząstkowo, wybiórczo. Trzeba te przepisy wykonywać kompleksowo, bowiem życie osoby z niepełnosprawnością to nie jest posegmentowana fikcja – podkreśliła. to nie tylko i wyłącznie schody, albo drzwi. Jeśli wybieramy się w podróż to musimy mieć możność odczytania komunikatów, wejść do pociągu przy wsparciu asystenta, musi mieć dostęp do kawiarni, swobodne przejścia komunikacyjne, musi mieć możność korzystania z kina czy teatru. Dla każdego.

Osoba z niepełnosprawnościami musi mieć możliwość dostępu i funkcjonowania w otaczającym świecie, powinna być włączona w każdy aspekt życia społecznego zgodnie z jej potrzebami – takie gwarancje zawarte są w Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku 13 grudnia 2006 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 1169, z późn. zm.).

Informacje o projekcie oraz Raport zamieszczono na stronie PZG, również w wersji dla niesłyszących: https://www.pzg.org.pl/projekty/monitoring-o-projekcie/

Test i fot. Joanna Kowtun
Data publikacji: 01.04.2019 r.