Rządowy program Dostępność plus wystartował

Celem programu Dostępność plus jest podniesienie jakości życia i zapewnienie niezależności życia wszystkich obywateli poprzez poprawę dostępności przestrzeni publicznej, produktów i usług w aspekcie architektonicznym, informacyjnym i komunikacyjnym.

Niezależne funkcjonowanie wszystkich

„Świadomi znaczenia podstawowych praw i wolności człowieka, w poszanowaniu godności, potencjału i woli każdego, wskazujemy na konieczność zapewnienia wszystkim obywatelom dostępności do otoczenia fizycznego, społecznego, kulturalnego, rekreacji, wypoczynku, sportu, opieki zdrowotnej, edukacji, pracy, transportu, informacji i środków komunikacji. W celach programu Dostępność plus, upatrujemy szans na samodzielne i niezależne funkcjonowanie wszystkich osób, w tym z niepełnosprawnościami, osób starszych i innych osób o szczególnych potrzebach, na równi z innymi obywatelami” – zapisano w deklaracji Partnerstwa na rzecz dostępności, którą podpisali premier Mateusz Morawiecki oraz minister inwestycji i rozwoju Jerzy Kwieciński wraz z gronem przedstawicieli samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, szkół i przedsiębiorców – realizatorów programu.

Dostępność plus to program rządowy, który daje szansę na nowatorskie działania, a przy tak ogromnym deklarowanym wsparciu rządu, ruszy pełną parą, zlikwiduje wiele istniejących barier mentalnych i rzeczywistych.

Długofalowy  program kompleksowo traktujący likwidację barier długo był wyczekiwany przez środowisko osób niepełnosprawnych. M. Morawiecki podkreślił, że niepełnosprawni muszą mieć pomoc w przełamywaniu barier. Dla osób z różnymi niepełnosprawnościami, wejście nawet po kilku schodkach, np. do urzędu, jest wyzwaniem. Premier przyznał, że ma osobiste doświadczenia z osobami niepełnosprawnymi w rodzinie, co pozwala mu z większą empatią podchodzić do omawianych na spotkaniu problemów.

Prezes Rady Ministrów podpisując Pakt na rzecz Dostępności plus 2018-2025 złożył jednocześnie deklarację zaangażowania się rządu w proces likwidowania barier w różnych sferach życia społeczeństwa. Dotyczy to nie tylko osób niepełnosprawnych, ale i zwiększającej się grupy ludzi starszych, a także wszystkich, którzy nawet okresowo mają ograniczoną sprawność.

Asystent zwiększy przestrzeń wolności

– Chcemy rok po roku systematycznie poprawiać los osób z niepełnosprawnościami, tak żeby całe społeczeństwo było zintegrowane, żebyśmy rzeczywiście mogli powiedzieć z pełną świadomością, że Polska jest jedna dla nas wszystkich Polaków – i to jest moje zobowiązanie, to jest zobowiązanie naszego rządu – zaznaczył premier.
Zaproponował również, by elementem programu Dostępność plus stały się usługi asystenckie. – Dlatego my, jako część tego programu rozważamy wprowadzenie nowej funkcji – asystenta osoby niepełnosprawnej. Będzie to osoba, która ma pomagać w różnych okolicznościach osobom z różnymi niepełnosprawnościami, po to, żeby ta dostępność funkcjonowała w szerokim rozumieniu i żeby zwiększać ich przestrzeń wolności – tłumaczył .

– Polska jest jednym z nielicznych Krajów Unii Europejskich, w którym nie ma jednolitych standardów planowania przestrzeni publicznej w taki sposób, żeby wszystkie windy, podjazdy, wejścia do autobusów, tramwajów i pociągów, chodniki, perony i wszystkie elementy architektury publicznej służyły całemu społeczeństwu. To jest nasze zobowiązanie, by nasi wszyscy współobywatele byli nie tylko zauważeni, ale też w normalny sposób docenieni i mogli ze wszystkimi żyć i pracować – zapewniał premier.

Zmiany wywołane programem mają się wpisać w nasz genotyp

Minister inwestycji i rozwoju zaprezentował cele programu. Podkreślił, że na inwestycje związane z programem na lata 2018-25 zaplanowano 23 mld złotych. Mają zapewnić 1000 dostępnych miejsc i budynków użyteczności publicznej, 20 proc. mieszkań przystosowanych do szczególnych potrzeb w programie Mieszkanie plus, 100 gmin zlikwiduje bariery, zostaną zakupione nowe przystosowane środki transportu, nowo budowane obiekty nie będą mieć barier, przystosowanie stron internetowych wszystkich urzędów i instytucji dla osób niewidomych i niesłyszących, telewizja zapewni programy z ułatwieniami – napisami i audiodeskrypcją, poprawiana będzie infrastruktura urbanistyczna.
Program Dostępność plus ma także stanowić podstawę zmian mentalnych – żeby wpisały się w nasz genotyp, w nasze DNA – stwierdził minister Kwieciński w inauguracyjnym wystąpieniu.
W założeniach program to partnerstwo wielowymiarowe, wielosektorowe zobowiązujące do wspólnego działania. Minister apelował o współpracę i wzmocnienie partnerstwa o nowe podmioty – metodą kuli śnieżnej.

Dostępność decyduje o poziomie funkcjonowania osób z niepełnosprawnością

Niezwykle interesująco przebiegał panel ekspercki z udziałem Krzysztofa Michałkiewicza, pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych. Podziękował on Ministerstwu Inwestycji i Rozwoju za przygotowanie programu, który wpisuje się w kompleksowy program premiera Morawieckiego – Strategię Odpowiedzialnego Rozwoju. Stwierdził, że pomoże on w realizacji zapisów Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych i daje możliwość wdrożenia nowej jakości życia. Dostępność w obecnej dobie decyduje o poziomie funkcjonowania osób z niepełnosprawnością; to nie tylko rozbudzanie potrzeb tej grupy osób, ale również budowanie przewagi konkurencyjnej podmiotów bardziej dostępnych dla odbiorców.

Program dotyczy nie tylko przestrzeni, ale też usług i produktów, dotyka różnych form i stopni niepełnosprawności oraz osób niesamodzielnych. W jego realizacji uczestniczyć będą różne resorty i powołany zostanie pełnomocnik ds. dostępności.

– To wszystko daje nowe propozycje jakości życia dla osób niepełnosprawnych. Ta międzyresortowość pozwala nam patrzeć na to w bardzo różnych wymiarach – powiedział Michałkiewicz. – Chcemy, żeby ta dostępność stała się czymś oczywistym w naszym kraju. Chodzi również o to, żeby promować dobre praktyki w tym zakresie, żeby pokazywać, że to się opłaca, i żeby ilość przeszła w pewnej chwili jakość.

Uroczyste podpisanie Paktu na rzecz dostępności odbyło się w świetle licznie zgromadzonych kamer i fleszy. Media z zainteresowaniem śledziły konferencję. Wystąpili w niej goście zagraniczni, którzy przybliżyli problemy z dostępnością w swoich krajach.

Nowoczesne technologie, projektowanie uniwersalne, usługi wspierające

Przedstawiciel Światowej Organizacji Zdrowia Chapal Khasnabis skupił się na potrzebie wykorzystania nowoczesnych technologii do wspomagania funkcjonowania starzejącego się społeczeństwa. Ograniczanie funkcji poznawczych czy ruchowych wymaga tworzenia nowych rozwiązań technologicznych, by coraz liczniejsza populacja osób z ograniczeniami, mogła w miarę możliwości funkcjonować niezależnie i aktywnie. Ograniczy to ponadto konieczność permanentnej opieki i zmniejszy jej koszty – zaznaczył. Wynika stąd duża potrzeba tworzenia środowiska dostępnego dla wszystkich, a nie enklaw przystosowanych dla wybranych grup. Wskazał na przykłady z Japonii, gdzie proporcje ludzi starszych to 1:4, zatem opracowano tam politykę ogólnej dostępności. Okazało się bowiem, że budowanie obiektów tzw. dostępnych jest tańsze niż tradycyjnych, a wymagających z czasem likwidacji barier i dostosowywania w miarę potrzeb starzejącego się obywatela. – Nie należy zapominać – dodał z naciskiem – że obywatel nie tylko jest beneficjentem opieki społecznej, ale także konsumentem dóbr – właśnie tych dostępnych – więc również jest dobrym klientem.

Ase Kari Haugeto z Norweskiego Departamentu ds Dzieci, Młodzieży i Rodziny zaprezentowała metody projektowania uniwersalnego, stosowane od lat, w których kraje skandynawskie mają ogromne osiągnięcia. Jak podkreśliła, dzięki wysokiemu dochodowi mogli stworzyć w krótkim czasie wysoki poziom życia, ale całkowicie dostępne środowisko powstało dzięki spójnym działaniom na rzecz uniwersalnego projektowania. Nadal podejmowane są działania, by tak wysoki poziom życia zachować, niezbędny jest rozwój usług wspierających; pociąga to za sobą dodatkowe koszty. Nowe wyzwania to wspieranie pracowników tymczasowych (pośród których znacząca liczba to Polacy) oraz emigrantów. Powstał połączony departament mniejszości i dyskryminacji, by zapewnić dobre funkcjonowanie wszystkim grupom. W swych działaniach opierają się m.in. na Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, która zobowiązuje państwa do raportowania podejmowanych zadań. Prelegentka zauważyła, że jest to sposób na mobilizację i intensyfikację działań państwa.

Podejmuje ono duży wysiłek by zapewnić zrównoważony rozwój w trzech sektorach: środowisko, społeczeństwo, gospodarka. W planach rządu norweskiego 2015-2019 w obszarze uniwersalnego projektowania znaczące miejsce mają nowoczesne technologie, oparcie systemu szkolnego na platformach cyfrowych z ogólnodostępnymi rozwiązaniami (!), transport, architektura i urbanistyka.  Celem są „zrównoważone dostępne miasta.”

W czasie debaty eksperckiej mówcy zaprezentowali ogromną wiedzę, która jest znaczącym potencjałem w realizacji programu Dostępność plus. Prowadzący go Paweł Chorąży, wiceminister inwestycji i rozwoju skupił się na rzeczywistym wdrożeniu programu, podkreślił że musi być realizowany przez wielu partnerów, tych którzy mają już osiągnięcia i będą przykładem dla następnych. Dlatego musi w nim uczestniczyć Gdynia – stwierdził – bo wyprzedziła wszelkie działania.

Jakość życia to poczucie satysfakcji i zadowolenia z życia w dobrze urządzonym mieście

Prezydent Gdyni Wojciech Szczurek zaprezentował znany i ceniony w kraju  program Gdynia bez barier, który stanowi przykład jak samorząd, krok po kroku, tworzy przestrzeń dostępną dla całej społeczności miasta. Na pytanie skąd ten pomysł, prezydent Gdyni odpowiedział, że z sensu działania samorządu, który ma zaspokajać aspiracje i oczekiwania swoich mieszkańców, w tym osób niepełnosprawnych! Polityka miasta powinna być tak kształtowana, by we wszystkich obszarach zaspokajać potrzeby obywateli. To nie jest projekt – to jest proces dążący do doskonałości, ale nigdy nie osiągalny. Ten proces się nie kończy, ciągle powstają nowe projekty, nowe pomysły.

W. Szczurek zaznaczył, że ważnym elementem działania jest szczegółowa i realna diagnoza – z punktu widzenia i administracji i mieszkańców. Potem trzeba zaplanować i podjąć działania – mieć cierpliwość i determinację .To dzięki pasji wielu osób – podkreślił – zbudowano zespół realizujący program. A każde działanie w mieście musi być dedykowane wszystkim mieszkańcom. Jeśli działania te planowane są od początku, to koszty dodatkowe są minimalne. Liczy się nie tylko rachunek ekonomiczny, ale i społeczny – podkreślił. – Jakość życia to poczucie satysfakcji i zadowolenia z życia w dobrze urządzonym mieście.

Manuela Geleng z Wielkiej Brytanii reprezentowała Komisję Europejską. Jej wypowiedź skupiła się na wykorzystaniu projektowania uniwersalnego do poprawy jakości życia wszystkich ludzi; zaznaczyła, że jest ogromna liczba projektów niezwykle kreatywnych i innowacyjnych.

Joanna Ejsmont z firmy  Skanska Property Poland zapoznała przybyłych z opracowanymi w firmie standardami dostępności, które są wdrażane we wszystkich realizowanych obiektach. Daje to poczucie komfortu użytkownikom, ale także poczucie satysfakcji projektantom, że stworzone obiekty są na najwyższym poziomie – to dla nas, architektów równie ważne -przyznała. Skanska Property wprowadziła również certyfikaty dostępności dla nowo budowanych mieszkań dla osób indywidualnych.

Doświadczenia nie mogą być zaprzepaszczane – konieczne są rozwiązania systemowe

Ważnym elementem współczesnego życia jest dostęp do nowych technologii, o czy mówił Mariusz Trzeciakiewicz, prezes Fundacji Katarynka. Ta organizacja zajmuje się dostępnością dla osób z niepełnosprawnościami treści multimedialnych, zasobów kultury, a także turystyki. Podkreślił, że działania te nie mogą być incydentalne, zależne od środków z jednego projektu czy konkursu. Przywołał przykład projektu Portal ADAPTER promującego polską kinematografię – ogólnodostępny, pięknie rozwijający się i nagradzany, ale nie mający stałego finansowania. Wypracowane rozwiązania i doświadczenia mogą być zaprzepaszczone przy braku finansowania i możliwości kontynuacji.

Jego zdaniem w tym zakresie powstać powinny rozwiązania systemowe; oferta kulturalna tworzona z dostosowaniami dla osób niepełnosprawnych musi być regularna. Kryteria dostępności muszą być wpisane w każde działanie.

Z kolei Anna Żórawska, prezes Fundacji Kultura bez barier przedstawiła jakie błędy się robi i powiela bez doświadczenia, gdy doprowadza się do tworzenia niewłaściwych bądź zbędnych dostosowań przestrzeni publicznej. Zaznaczyła, że często rezygnuje się z drobnych, ale wartościowych projektów dopracowanych zgodnie z potrzebami osób z niepełnosprawnością. Apelowała o stałe finansowanie i możliwość kontynuowania tych najcenniejszych – z wykorzystaniem doświadczenia i potencjału takich organizacji m.in. jak Fundacja Kultura bez barier.

Cenny był głos w dyskusji, który postulował utworzenie bazy wiedzy o opracowanych, sprawdzonych rozwiązaniach dotyczących dostępności architektonicznych i urbanistycznych, a także nowych wdrożonych technologiach. Zauważył, że jest wiele rozwiązań przystosowań dotyczących praktycznych i codziennych spraw. Znikają one jednak w natłoku informacji i często trudno się z nimi zapoznać. Baza takich innowacji z zakresu szeroko rozumianego projektowania uniwersalnego dałaby możliwość korzystania z nich całemu społeczeństwu, co oszczędziłoby energii i pieniędzy na ponowne rozwiązywanie tych samych problemów.

Zainteresowanie i nadzieja. Czy będzie sukces?

Z meritum i atmosfery dyskusji na zakończenie konferencji wynika, że z ogromnym zainteresowaniem i nadzieją środowiska osób z niepełnoprawnościami przyjęły ogłoszenie nowego programu rządowego Dostępność plus.

Jego cele konsumują dobrze znane zapisy dokumentów stworzone przez instytucje Unii Europejskiej oraz ONZ. Przez lata powstało ich zapewne kilka ton. Za niektórymi z nich poszły zmiany w przepisach. Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych podpisana i ratyfikowana przez Polskę zobowiązuje do zmian w prawie krajowym oraz do podjęcia działań, które umożliwią realizację jej zapisów.

Jednak konkretne działania uzależnione są oczywiście od nakładów finansowych, od systemowego, nie doraźnego umieszczenia ich w konkretnych planach.

Niewątpliwie sporo już w naszym kraju dokonano zmian od 1991 roku, kiedy to uchwalono pierwszą ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych. Powstały instytucje do jej realizacji, powstało mnóstwo organizacji pozarządowych, które oddolnie tworzyły programy pomocy osobom niepełnosprawnym, te dotyczące ich życia codziennego i innych potrzeb. Zawsze jednak dawało się odczuć, że środki finansowe są nazbyt małe w stosunku do potrzeb i oczekiwań, które również rosły w miarę rozwoju świadomości społecznej.

Do sukcesu programu Dostępność plus – stworzenia uniwersalnej, dostępnej przestrzeni do życia wszystkich członków społeczeństwa – przyczyni się wykorzystanie bezcennego doświadczenia i potencjału wielu podmiotów ze znaczącym wieloletnim dorobkiem oraz zapewnienie stałego finansowania nie tylko w okresie planowanych siedmiu lat, przy wsparciu rządu.

Program Dostępność plus przewiduje

Nowe działania:

– wprowadzenie prawa gwarantującego projektowanie i budowanie obiektów pozbawionych barier architektonicznych,

– nowe środki transportu – pociąg, autobus albo tramwaj -będą przystosowane do obsługi osób z niepełnosprawnościami,

– przestrzeń publiczna (wyjście z dworca, dojście na perony, przejścia dla pieszych) będzie odpowiednio  oznakowana,

– inwestowanie w kształcenie i w wiedzę osób, które tworzą przestrzeń publiczną, między innymi: architektów, urbanistów, inżynierów,

– rozwój nowych technologii, które sprzyjają szerokiemu włączeniu seniorów i osób z niepełnosprawnościami.

Dostosowania i likwidacja barier istniejących:

– inwestycje (budowlane, transportowe, technologiczne) w istniejącą infrastrukturę, przestrzeń, środki transportu, strony internetowe czy usługi o charakterze powszechnym.

Przewidywane efekty programu Dostępność plus:

– w 1000. miejsc i budynków użyteczności publicznej zostaną usunięte lub ograniczone bariery architektoniczne i komunikacyjne,

– co najmniej 20 proc. mieszkań wybudowanych w programie Mieszkanie plus ma być dostępnych.

Aldona Łagowska

fot. autorka, W. Kompała / KPRM

Zobacz galerię…

Data publikacji: 26.04.2018 r.