Zmieniające się otoczenie prawne osób z niepełnosprawnością, determinanty ich aktywności zawodowej i rynku pracy, wadliwe zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze, długi czas oczekiwania na zabiegi rehabilitacyjne, coraz trudniejsze warunki funkcjonowania organizacji pozarządowych, postulat uproszczenia konkursowych procedur PFRON - to wiodące tematy konferencji na targach Rehabilitacjia 2011.
Międzynarodowe Targi Sprzętu Rehabilitacyjnego „Rehabilitacja” w Łodzi, każdego roku zarówno wystawcom, jak i odwiedzającym dostarczają wiele satysfakcji i zadowolenia. Obok firm o uznanej marce, prezentują i promują swoje produkty zupełnie nowe, obok nowinek technologicznych niemalże z pogranicza science-fiction znaleźć tu można sprawdzone propozycje i rozwiązania, jednak ulepszone, wzbogacone i jeszcze bardziej przydatne i przyjazne osobie niepełnosprawnej.
XIX tegoroczna edycja targów obfitowała – jak zawsze – w przeróżne pokazy, ćwiczenia, prezentacje, seminaria i spotkania biznesowe.
6 i 7 października odbyła się m.in. konferencja międzynarodowa nt. „Aktualne problemy życia i pracy osób niepełnosprawnych w Polsce i w Europie” pod patronatem ministra Jarosława Dudy, pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych. Organizatorem spotkania było Towarzystwo Walki z Kalectwem, obchodzące w roku bieżącym piękny jubileusz .51-lecia.
Krzysztof Kosiński, zastępca dyrektora Biura Pełnomocnika, jako jego przedstawiciel, przypomniał o obowiązku ratyfikacji Karty Osoby Niepełnosprawnej i kluczowych kwestiach dotyczących dyskryminacji niepełnosprawnych. Zwrócił uwagę na konieczność szybkiego wdrożenia przepisów antydyskryminacyjnych, w tym upowszechnienia usług publicznych, takich jak prawo medialne czy ustawa o języku migowym. – Chcemy zrobić pierwszy krok, będziemy analizować i monitorować co się dzieje z realizacją tej ustawy, jaka jest dostępność telewizji i transportu kolejowego dla osób niepełnosprawnych, jakie są zasady i sposoby kształcenia, jaka jest generalnie dostępność do edukacji osób niepełnosprawnych – zapewnił.
Dyrektor Kosiński mówiąc o zasadach wsparcia osób niepełnosprawnych na rynku pracy szczególną uwagę zwrócił na pojęcie „wykluczenia” i konieczność nowego zdefiniowania osoby niepełnosprawnej.
Profesor Adam Kurzynowski z SGH, przedstawiciel Społecznej Rady Naukowej TWK w wykładzie pt. „Osoby niepełnosprawne w rozwoju zrównoważonym w Polsce” przypomniał, że tego terminu użyto po raz pierwszy w 1971 r. w Szwecji, jako przeciwstawnego do „rozwoju gospodarczego”. – Wszystkie rządy i samorządy uczestniczą w rozwoju zrównoważonym, który dokonuje się właśnie na płaszczyźnie lokalnej – podkreślił – a ustawa z 1991 r., dotycząca osób niepełnosprawnych dała początek dobrej praktyki wobec nich.
Andrzej Sochaj, zastępca prezesa Zarządu PFRON, omawiając dwadzieścia lat działalności Funduszu w Polsce zwrócił uwagę na cyklicznie powtarzające się zakusy rządzących do jego likwidacji. Przypominał, że na trzy lata przedłużono vacatio legis dla obecnego sposobu funkcjonowania PFRON, co powinny z sukcesem wykorzystać organizacje i instytucje na stworzenie zupełnie nowej ustawy dotyczącej osób niepełnosprawnych, by system był szczelny i jednolity.
Analizie rynku pracy dla osób niepełnosprawnych w świetle zmian wynikających z nowelizacji ustawy o rehabilitacji i zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 30.11.2010 r. poświęcił swoje wystąpienie dr Andrzej Barczyński z Politechniki Częstochowskiej. W bardzo interesującym wykładzie zaprezentował dynamikę zmian w liczbie i strukturze zatrudnienia osób niepełnosprawnych na chronionym i otwartym rynku pracy. Wskazując na relacje pomiędzy dofinansowaniem realnym a nominalnym w warunkach prawnych 2011 roku wykazał, że brak zainteresowania zatrudnianiem w warunkach chronionych osób preferowanych przez politykę społeczną, tj. ze znacznym stopniem niepełnosprawności i ze schorzeniami specjalnymi, jest racjonalny z ekonomicznego punktu widzenia. Preferencje te należy zatem zaliczyć do kategorii tzw. pobożnych życzeń, bowiem w ślad za nimi nie idą instrumenty rzeczywistego wsparcia.
Znalazło to też wyraz w końcowych wnioskach wystąpienia dr. Barczyńskiego.
1. Ograniczenia prawne w systemie finansowania w obecnej formie systemu aktywizacji zawodowej niepełnosprawnych działają antymotywacyjnie na zatrudnianie w warunkach chronionych osób niepełnosprawnych, dla których ta forma zatrudnienia powinna być w szczególności otwarta.
2. Zatrudnienie chronione i rehabilitacja społeczna osób niepełnosprawnych powinny być realizowane w organizacjach, których misja i cele nie są ukierunkowane na realizację efektów biznesowych (organizacje „non profit”, organizacje pożytku publicznego, stowarzyszenia, fundacje, organizacje prowadzące działalność pożytku publicznego).
3. Osoby niepełnosprawne, których potrzeby (opieka medyczna i rehabilitacyjna w miejscu pracy) oraz niska jakość i wydajność pracy (15-20 proc. aktualnie zatrudnionych w ZPCh) wymagają zatrudnienia chronionego. Pozostałe (z ograniczonym wsparciem finansowym i ograniczonymi wymaganiami wobec pracodawców) – na otwartym rynku pracy.
„Czy program doradztwa zawodowego i szkolenia osób niepełnosprawnych jest wydolny” – zastanawiał się prof. Janusz Kirenko z UMCS w Lublinie, przedstawiciel Społecznej Rady Naukowej TWK, w wykładzie przedstawionym w zastępstwie przez inż. Józefa Góralczyka, eksperta TWK. On sam zabrał głos na temat aktualnej sytuacji zaopatrzenia ortopedycznego osób niepełnosprawnych w Polsce.
– Reprezentujemy i realizujemy potrzeby środowiska osób niepełnosprawnych od 2004 r. Zrzeszamy 45 organizacji pacjenckich i dążymy do stworzenia warunków do pełnego i aktywnego życia osobom niepełnosprawnym.
Zastanawiając się nad przyczynami wadliwego zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze prelegent podkreślił, m.in.:
– brak konsultacji społecznych przy tworzeniu nowych rozwiązań,
– brak zmian limitów kwot refundacji przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych,
– bardzo skomplikowany system zlecania oraz rozliczenia przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych,
– niekonstytucyjne zapisy rozporządzenia,
– brak dobrej woli ustawodawcy przy ustalaniu czytelnych zasad zapisów rozporządzenia,
– brak jakichkolwiek zmian uwzględniających stały postęp technologiczny nowo wprowadzonych wyrobów,
– wprowadzenie przez niektóre oddziały NFZ kolejek osób oczekujących na przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze,
– zbyt niskie środki w centralnym budżecie NFZ w danym roku przeznaczone na zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze.
O problemach życia i zatrudnienia niewidomych mówiła przedstawicielka PZN w imieniu Anny Woźniak-Szymańskiej, prezes Zarządu PZN. Projekty, w których uczestniczy PZN pozwoliły opracować i wydać ulotki i broszury dla poszukujących pracy i dla pracodawców. – W dalszej perspektywie – tłumaczyła prelegentka – trzeba prowadzić monitoring aktywizacji osób niewidomych i słabowidzących osiąganej przede wszystkim przez zatrudnienie wspomagane. Powstanie systemu wspomaganego wymaga jednak wypracowania całościowego modelu zatrudnienia wspomaganego w Polsce i wdrożenia tej formy na stałe.
– Biedny chciałby zostać bogatym, tak jak chory wyzdrowieć – o znaczeniu i dostępności fizjoterapii w szczególnych rodzajach niepełnosprawności mówiła przedstawicielka dr. Marka Kilijańskiego, prezesa Zarządu Polskiego Towarzystwa Fizjoterapii – autora wykładu. Co to jest rehabilitacja, na jaką pomoc może liczyć pacjent, jaki jest średni czas oczekiwania na zabiegi, jakie się stosuje sposoby i wybiegi na pomoc medyczną „poza kolejką” – te i wiele innych pytań znalazły odpowiedź w prezentowanej przez nią charakterystyce opieki i świadczeń rehabilitacyjnych pacjenta XXI wieku w Polsce.
Drugi dzień konferencji to przede wszystkim wystąpienie prezesa Zarządu TWK Henryka Waszkowskiego z referatem nt. „Sytuacji organizacji III sektora w Polsce w realizacji zadań na rzecz osób niepełnosprawnych”, w którym zwrócił m.in. uwagę na fakt, że w Polsce istnieje ok. 6 tys. organizacji działających na rzecz osób niepełnosprawnych, z których połowa nie działa, ale nie zostałą wykreślona! – Około 1/3 to członkowie wirtualni – stwierdził prezes Waszkowski. – Po 1989 r. organizacje pozarządowe stały się ważnym elementem zdecentralizowanego państwa. W 2010 r. znowelizowano ustawę dotycząca osób niepełnosprawnych, zaostrzono wymogi i sankcje – np. organizacjom wydłużono do 2 lat staż, by mogły skorzystać z SODiR, otrzymywać 1 proc. etc. Za dużo środków właśnie z 1 proc. skupiają wielkie organizacje ze szkodą dla mniejszych. Trzeba to skorygować – apelował prezes. Podjął również temat bardzo „gorący”, dotyczący tzw. kont indywidualnych w koncie organizacji. Potrzebne są klarowne rozwiązania, pozwalające w sposób jasny kierować wpływy w określonej części na subkonta, by w pierwszym rzędzie zabezpieczyć indywidualne potrzeby, ale reszta środków winna być przeznaczona na określone działania rehabilitacyjne i statutowe danej organizacji.
Dla organizacji pozarządowych znaczącymi problemami są wkład własny i wkład finansowy – to jest ok. 20 proc.! Skąd organizacja może pozyskać takie środki? – pytał retorycznie prezes TWK. – W Polsce organizacje non profit nie mają takich możliwości. Kredyt to jest dla nich zabójstwo ze względu na koszty jego obsługi – tłumaczył.
Następnie wyliczył szereg innych „bolączek”, m.in.:
– zbyt krótki czas na złożenie wniosku od daty ogłoszenia przez PFRON konkursu,
– środki finansowe z PFORN dla organizacji – beneficjentów konkursów – wpływają w czerwcu lub lipcu, a działalność prowadzona jest przecież od początku roku. Nigdy też nie wiadomo czy tych środków wystarczy, bo nie wiadomo również ile ich „obcięto”.
O tym, że ich nie wystarcza np. na kompleksowe leczenie osób głuchych – w tym na warsztaty i turnusy – mówiła Kajetana Maciejska-Roczan, prezes Zarządu Polskiego Związku Głuchych. Przypomniała, że PZG w 1964 r. rozpoczął wielki program kształcenia i intensywną akcję nauczania przede wszystkim języka migowego, również nauczycieli. W 1985 r. MEN uznało język migowy jako pomocniczy w nauczaniu dzieci niesłyszących. – Zadaniem państwa jest kształcenie tłumaczy języka migowego na wysokim poziomie – postulowała prezes Maciejska-Roczan. Po przedstawieniu historii PZG i scharakteryzowaniu działalności ośrodków prowadzących leczenie i rehabilitację osób z dysfunkcją słuchu zakończyła dramatycznym stwierdzeniem: – Zbyt mała ilość środków uniemożliwiła nam szerszą działalność. Taka piękna i niezbędna działalność PZG musi upaść? Kto ją przejmie…?
Konferencję wzbogaciły wystąpienia indywidualne jej uczestników, prezentacja działań Oddziału TWK w Koninie, Klubów Aktywizacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych TWK i prezentacja Carrefour Polska opowiadająca o dobrych doświadczeniach firmy w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych.
Wśród postulatów zgłoszonych przez uczestników konferencji znalazł się m.in. wniosek Miry Urbaniak, dziennikarki, żeglarki i turystyki o nowoczesne legitymacje osoby niepełnosprawnej, spełniające unijne wymogi. Na podstawie bowiem aktualnych osoba niepełnosprawna z Polski nie uzyska żadnych zniżek i ułatwień poza granicami kraju.
Następne wnioski to postulaty uzasadniające konieczność wprowadzenia zmian w systemie zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze. Danuta Stępień, sekretarz Zarządu Głównego PZG, jako przedstawiciel organizacji, zgłosiła formalny wniosek zamykający konferencję: o natychmiastową zmianę procedur dla organizacji pozarządowych, co miałoby dotyczyć wniosków, które będą składane do PFRON na rok przyszły
Iwona Kucharska
fot. Ryszard Rzebko
