Rośnie antybiotykooporność, a szczepionki są niedostosowane do realnych zagrożeń

Narastający problem z antybiotykoopornością i brak dopasowania szczepionek do obecnie dominujących serotypów pneumokoków to poważne zagrożenie zdrowia publicznego. Jak podkreślają eksperci Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Chorób Infekcyjnych to duży problem, któremu można zaradzić. Skuteczniejsze szczepionki są dostępne, lecz nadal nie są one finansowane i wpisane w Program Szczepień Ochronnych dla dzieci, co ogranicza ich powszechne stosowanie. Rodzice muszą dopłacać, aby zapewnić dzieciom odpowiednią ochronę. Główny Inspektor Sanitarny dr n. med. Paweł Grzesiowski również wskazuje na ten problem i podkreśla konieczność uwzględnienia w kalendarzu szczepień szczepionek, które gwarantują ochronę.

Główny Inspektor Sanitarny, dr n. med. Paweł Grzesiowski, podczas konferencji Vaccine Forum 2025 podkreślił, że jednym z największych wyzwań współczesnej medycyny pozostaje narastająca oporność na antybiotyki: „Coraz więcej bakteryjnych zakażeń trudniej leczyć, ponieważ mamy kłopot z lekoopornością, a więc im więcej jest opornych drobnoustrojów w naszym otoczeniu, tym znowu leczenie będzie nieskuteczne. Tu przykładem są pneumokoki i mam nadzieję, że również w szykowanych decyzjach na przyszły rok informacje o konieczności uwzględnienia w kalendarzu szczepień szczepionek, które gwarantują nam, czy dają szansę wyższej ochrony w kontekście populacyjnym, będzie możliwe”.

Sytuacja epidemiologiczna w Polsce nieustannie się zmienia – bakterie ewoluują, a warunki środowiskowe wpływają na rozprzestrzenianie się chorób. Najlepiej widać to na przykładzie zakażeń pneumokokowych, których z roku na rok jest coraz więcej. Co więcej, zmieniają się również dominujące serotypy, czyli odmiany pneumokoka odpowiedzialne za zachorowania. Eksperci Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Chorób Infekcyjnych podkreślają, że skuteczność szczepień zależy od tego, czy zastosowana szczepionka obejmuje właśnie te serotypy, które najczęściej występują w populacji. Dlatego wybór preparatu powinien być zawsze dopasowany do lokalnej sytuacji epidemiologicznej

Obecnie dominującym serotypem wywołującym inwazyjną chorobę pneumokokową (IChP) u dzieci jest serotyp 19A, który odnotował gwałtowny wzrost liczby przypadków w porównaniu do lat poprzednich. W latach 2022-2023 co trzecie chore dziecko poniżej 5. roku życia zakażone było serotypem 19A, który był też odpowiedzialny za ponad 60% zakażeń pneumokokami wielolekoopornymi w roku 2023.

W Programie Szczepień Ochronnych dla dzieci przeciw pneumokokom, dostępna jest szczepionka, która nie odpowiada na sytuację epidemiologiczną w kraju, gdyż nie zawiera dominującego serotypu 19A. Pomimo wprowadzenia do PSO obowiązkowego szczepienia przeciwko pneumokokom, realizowanego szczepionką PCV10, aż 32,1% dzieci otrzymało szczepionkę PCV13, w całości finansowaną przez rodziców (3-4 dawki).

Świadomi rodzice, aby zapewnić odpowiednią ochronę swoim dzieciom dopłacają do szczepienia. Część rodziców nawet jeśli korzysta z bezpłatnej szczepionki PCV10 to i tak decyduje się na sfinansowanie 1 dawki szczepionki o wyższej walentności, np. PCV20 , która obecnie daje najszerszą możliwą ochronę przed zakażeniami pneumokokowymi u dzieci.

Należy pamiętać, że nie wszyscy jednak mogą sobie na to pozwolić przez barierę finansową. Rośnie grupa zaszczepionych pacjentów szczepionką z programu, u których dochodzi do zachorowań, mimo przyjęcia pełnego schematu immunizacji rekomendowanego przez państwowy program. Takie sytuacje wywołują naturalne zaniepokojenie rodziców i opiekunów, którzy zastanawiają się dlaczego szczepienie nie działa, a co za tym idzie mogą kwestionować sens i wiarygodność szczepień. Sytuacji tej można zapobiec poprzez wprowadzenie do PSO szczepionek o wyższej walentności, dających dużo szersze pokrycie serotypowe, w tym również przeciw serotypowi 19A.

„Obecne dane epidemiologiczne jasno pokazują, że serotyp 19A jest jednym z głównych sprawców zakażeń pneumokokowych w Polsce. Jego wysoka zdolność do unikania odpowiedzi immunologicznej sprawiają, że jest szczególnie niebezpieczny dla dzieci i osób starszych. Dlatego rekomendujemy stosowanie szczepionek dostosowanych do tej sytuacji i obejmujących ten serotyp” – podkreśla prof. dr hab. n. med. Adam Antczak, przewodniczący Rady Naukowej Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Chorób Infekcyjnych.

Pokrycie serotypowe szczepionki PCV10 wynosiło w 2016 roku 55% u dzieci poniżej 5 roku życia, i doprowadziło do eliminacji serotypów zawartych w PCV10 do 2% w 2024 w tej samej grupie wiekowej. Z tego względu obserwuje się spadek występowania serotypów szczepionkowych i wzrost zachorowań wywołanych serotypami nieszczepionkowymi (tzw. serotype replacement). Serotyp 19A wyróżnia się zdolnością do wywoływania ciężkich zakażeń oraz wysoką opornością na antybiotyki, co znacząco utrudnia leczenie. Wzrost liczby przypadków IChP związanych z tym serotypem w Polsce jest alarmujący, szczególnie w kontekście ograniczonej skuteczności PCV10 w kierunku serotypów nieszczepionkowych w tym również serotypu 19A.Wg danych KOROUN za 2024 rok w grupie dzieci do 5 roku życia pokrycie dla szczepionki PCV13 wynosiło 54%, dla PCV15 60,9%, zaś dla PCV20 aż 69%2.

Problem ten jest stale podkreślany przez grono ekspertów i przedstawicieli środowiska medycznego, naukowego, badawczego i społecznego, którzy również przedstawiają swoje postulaty w opublikowanym ostatnio Stanowisku dotyczącym konieczności wzmocnienia systemu nadzoru epidemiologicznego oraz wykorzystywania krajowych danych epidemiologicznych w kształtowaniu efektywnej polityki zdrowotnej3. Zalecenia WHO również podkreślają konieczność dostosowania polityki szczepień do zmieniających się warunków epidemiologicznych oraz roli szczepień w ograniczaniu oporności na antybiotyki.
—
Ogólnopolski Program Zwalczania Chorób Infekcyjnych (dawniej Ogólnopolski Program Zwalczania Grypy) jest inicjatywą społeczną niezależnych ekspertów medycznych. Program od ponad 10 lat prowadzi w Polsce działania edukacyjne oraz wspiera podniesienie poziomów wyszczepialności, zarówno wśród pacjentów z grup ryzyka, jak też w całym społeczeństwie. Założeniem OPZCI jest to, aby wszyscy i wszędzie, bez względu na wiek, mogli w pełni korzystać z dobrodziejstwa szczepień, co przełoży się na lepszy stan zdrowia i kondycję populacji. Pragniemy skupić uwagę systemu ochrony zdrowia na profilaktykę pierwotną chorób zakaźnych oraz zapewnieniu powszechnego i równego dostępu do szczepionek i szczepień na każdym poziomie opieki zdrowotnej. Organizatorem Społecznej Kampanii Informacyjnej powstałej w ramach Programu jest Fundacja Nadzieja dla Zdrowia. Działania skierowane są do środowiska medycznego, opinii publicznej, samorządów oraz do pracodawców. Przedsięwzięcie spotkało się z aprobatą najważniejszych instytucji działających na rzecz poprawy zdrowia publicznego, wielu organizacji zrzeszających lekarzy, pracodawców, związki samorządów i towarzystwa medyczne. Więcej informacji na stronie: www.opzci.pl.

Data publikacji: 25.09.2025 r.