Rusza Centrum Doskonałości ds. Plastyczności Neuronalnej i Chorób Mózgu BRAINCITY. Jak powiedział PAP dyrektor tego ośrodka prof. Leszek Kaczmarek, wyniki badań pracujących tam naukowców będzie można wykorzystać m.in. w leczeniu padaczki, depresji i uzależnień.
14 października w Warszawie zainaugurowano działalność Centrum Doskonałości ds. Plastyczności Neuronalnej i Chorób Mózgu BRAINCITY. Ośrodek, utworzony przez Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN we współpracy z Europejskim Laboratorium Biologii Molekularnej (EMBL), prowadzi badania nad plastycznością neuronalną (czyli zdolnością mózgu do reorganizacji i regeneracji), która odgrywa kluczową rolę m.in. w procesach uczenia się i pamięci oraz odzyskiwaniu sprawności po urazach lub chorobach.
Środki na centrum BRAINCITY (30 mln zł na lata 2025-2029) pochodzą z programu Międzynarodowe Agendy Badawcze Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, współfinansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
W rozmowie z PAP prof. Leszek Kaczmarek, kierownik Pracowni Neurobiologii w Instytucie im. Nenckiego PAN i szef centrum, przypomniał, że to druga odsłona BRAINCITY (wcześniej działało w latach 2019-2023). Naukowcy będą częściowo kontynuować i rozwijać prowadzone wówczas badania.
Neurobiolog wyjaśnił, że BRAINCITY (od słów brain, czyli mózg, i plasticity – plastyczność) tworzy zespół kilku niezależnych, współpracujących laboratoriów badawczych, które łączy zainteresowanie plastycznością neuronalną i synaptyczną mózgu.
Prof. Kaczmarek opowiadał, że pojęcie „plastyczności” w odniesieniu do mózgu i neuronów wprowadził prof. Jerzy Konorski, były dyrektor Instytutu im. Nenckiego PAN. Wybitny neurofizjolog stwierdził, że neurony – komórki nerwowe w mózgu – mają tzw. pobudliwość, czyli potencjał czynnościowo-elektryczny. Ta szybka, przejściowa zmiana potencjału elektrycznego w błonie komórkowej neuronu służy do przekazywania informacji. Neurony mają również zdolność do modyfikacji tej pobudliwości – i tę cechę prof. Konorski nazwał plastycznością.
Rozmówca PAP tłumaczył, że mózg składa się z obwodów neuronalnych, które są odpowiedzialne za to, co widzimy, czujemy, myślimy, a wreszcie – pamiętamy. – Pamięć powstaje dzięki temu, że nastąpiły zmiany plastyczne obwodów neuronalnych – opowiadał prof. Kaczmarek.
Zaznaczył, że zespoły BRAINCITY i Instytutu im. Nenckiego w dużej mierze skupiają się w badaniach nad plastycznością fizjologiczną (prawidłową) obwodów neuronalnych, m.in. na neurobiologicznych podstawach uczenia się i pamięci. – Ale plastyczność też może być patologiczna: najważniejsze choroby neuropsychiczne często się określa mianem synaptopatii – podkreślił.
Właśnie chorobom neuropsychicznym będzie poświęcona część ścieżek badawczych BRAINCITY.
Projekt „Terapia celowana w padaczce i uszkodzeniach mózgu” ma doprowadzić do opracowania protokołu badań klinicznych u pacjentów z lekooporną padaczką. Badaniami kieruje dr Adam Gorlewicz. Prof. Kaczmarek tłumaczył, że leki opracowane z myślą o leczeniu osób chorych na padaczkę lub po udarach mózgu mają blokować enzym proteazę (MMP-9), której obecność w mózgu wiąże się z rozwojem padaczki. Badacze chcą sprawdzić m.in. skuteczność terapii kombinowanej – jednoczesnego podawania blokerów tej proteazy i innego leku, hamującego działanie głównego neuroprzekaźnika pobudzającego neurony, glutaminianu.
W ramach „Modulacji plastyczności jądra środkowego ciała migdałowatego” badacze pod kierunkiem prof. Eweliny Knapskiej i dr hab. Anny Beroun zamierzają opracować metody leczenia depresji i uzależnień. – Uczenie się zjawisk negatywnych i przyjemnych wymaga zmian plastycznych zachodzących w pewnej części mózgu – jądrze środkowym ciała migdałowatego. Teraz chcemy pogłębić badania nad plastycznością ciała migdałowatego, żeby leczyć schorzenia neuropsychiczne, na przykład depresję i uzależnienia. Można to sprawić na przykład za pomocą ultradźwięków albo pewnej substancji psychodelicznej – wyjaśnił neurobiolog.
Naukowcy BRAINCITY chcą też stworzyć „Platformę do testowania terapii uzależnień” (pod kierunkiem dr hab. Marzeny Stefaniuk). – Modeli uzależnień w badaniach eksperymentalnych na zwierzętach jest niewiele. My rozwijamy pewien model uzależnienia od alkoholu. Chcemy stworzyć nowy system do badań zachowania się myszy w uzależnianiu się, nową aparaturę badawczą – zaznaczył szef BRAINCITY.
Z kolei ścieżka „EEG jako narzędzie oceny skuteczności terapii” ma służyć stworzeniu instrumentu przydatnego w psychiatrii. Prof. Jan Kamiński i jego zespół zamierzają opracować narzędzie z wykorzystaniem sztucznej inteligencji, które pozwoli na rozpoznawanie wzorców schorzeń neuropsychiatrycznych w odczytach EEG. – W psychiatrii nie mamy dobrych biologicznych wskaźników diagnostycznych, diagnoza najczęściej opiera się o wywiad z pacjentem. Dlatego badamy, czy z pomocą AI możemy znaleźć takie wskaźniki w przebiegu EEG – stwierdził prof. Leszek Kaczmarek.
Podsumował, że w ramach tej edycji BRAINCITY naukowcy kładą większy nacisk na praktyczne zastosowanie wyników badań. Szczególnie pomocna w tej kwestii może być współpraca z Europejskim Laboratorium Biologii Molekularnej (EMBL) – jednym z najważniejszych ośrodków naukowych na świecie, którego spółka zależna EMBLEM specjalizuje się właśnie w komercjalizacji badań. (PAP)
Anna Bugajska, fot. freepik.com
Data publikacji: 14.10.2025 r.
