Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił sejmowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny opinię w związku z trzema projektami ustaw dotyczących asystencji osobistej: przedstawionego przez Prezydenta RP (druk sejmowy nr 316); projektu rządowego (druk sejmowy nr 1929) oraz poselskiego (druk sejmowy nr 1933).
Marcin Wiącek apeluje o uwzględnienie w pracach nad projektami standardów wynikających z Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami.
Zwraca też uwagę przewodniczącej Komisji Katarzynie Ueberhan na istotne kwestie, które zasługują na wnikliwą analizę. M.in. prace nad projektami ustaw o asystencji osobistej należy skorelować z przyspieszeniem prac nad projektem ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji.
Rzecznik – wykonujący zadania organu monitorującego wdrażanie postanowień Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami – z zadowoleniem przyjął, że projekty są na etapie prac parlamentarnych. Ma nadzieję, że przyjęta ustawa będzie stanowić podstawę odpowiedniego i adekwatnego do potrzeb wsparcia osób z niepełnosprawnością, umożliwiając im niezależne życie i włączenie społeczne na zasadzie równości z innymi.
Dostępność usług asystenckich jest jednym z kluczowych aspektów procesu deinstytucjonalizacji i poszanowania prawa jednostki do niezależnego życia zgodnie z jej autonomicznym wyborem. Zgodnie z art. 19 lit. b Konwencji Polska zobowiązała się m.in. do zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami szerokiego zakresu usług wspierających świadczonych w miejscu zamieszkania, w tym również do pomocy osobistej niezbędnej do życia i włączenia w społeczność oraz zapobiegającej izolacji i segregacji społecznej. Usługi asystenckie powinny obejmować nie tylko wsparcie w zakresie aktywności zawodowej, ale również interakcje społeczne i kontakty z rówieśnikami, udział w życiu politycznym i publicznym oraz życiu kulturalnym, rekreacji, wypoczynku i aktywności fizycznej. Usługi asystenckie są pewnego rodzaju spoiwem wypełniającym luki i niedoskonałości systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami.
RPO wyraża zaniepokojenie przewlekłością prac nad ustawą o asystencji osobistej. Pierwsze czytanie rządowego i poselskiego projektu ustawy nastąpiło ponad po roku od pierwszego czytania prezydenckiego projektu ustawy regulującej tę samą kwestię (od tego czasu dalszych prac nad nim nie podjęto). Działania rozpoczęły się w 2021 r. wraz z pojawieniem się pierwszej wzmianki o prowadzeniu prac nad prezydenckim projektem ustawy o asystencji osobistej, które zakładały pierwotnie, iż zostanie on skierowany do Sejmu do końca 2021 r., co ostatecznie stało się 4 marca 2024 r.
W tym kontekście niepokojące jest zaproponowanie, aby asystencja wchodziła w życie stopniowo w stosunku do kolejnych grup potencjalnych beneficjentów, co przewiduje rządowy projekt ustawy.
– Wprowadzenie rozwiązania przewidującego 5-letni okres wdrażania asystencji dla wąskiej grupy osób z niepełnosprawnościami w sytuacji, w której społeczność osób z niepełnosprawnościami oczekuje na zakończenie prac nad projektem ustawy niemal 5 lat, uważam za trudne do przyjęcia – napisał RPO.
Wątpliwości budzi także rozważane umożliwienie skorzystania z asystencji osobistej co do zasady osobom pomiędzy 13. a 65. rokiem życia.
Marcin Wiącek prosi o uwzględnienie swych szczegółowych uwag w toku dalszych prac legislacyjnych. Dotyczą one takich kwestii, jak:
• Standardy wynikające z Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych
• Dostęp do usług asystenckich
• Budżet osobisty
• Konieczność modyfikacji instytucji ubezwłasnowolnienia
• Możliwość zatrudnienia asystenta osobistego w oparciu o umowę o pracę i waloryzacji wynagrodzeń asystentów
• Możliwość wyboru asystenta osobistego przez użytkownika
• Przeniesienie niewykorzystanych godzin asystencji – różnice między rządowym a poselskim projektem ustawy
• Osoby ubezwłasnowolnione a prawo do złożenia wniosku o przyznanie asystencji
• Okres, na jaki może zostać wydana decyzja przyznająca prawo do asystencji osobistej
• Finansowanie systemu asystencji
• Korzystanie ze wsparcia asystenta osobistego podczas pobytu użytkownika w placówkach ochrony zdrowia
• Uregulowanie systemu asystencji osobistej
Info: BRPO, fot.pexels.com
Data publikacji: 09.12.2025 r.
