Czy Polska wdroży Zalecenia ONZ?

Na podstawie oceny polskiego sprawozdania z wdrażania w Polsce Konwencji o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami, Komitet ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami przyjął rekomendacje dla Polski dotyczące poprawy sytuacji osób z niepełnosprawnościami. Za kluczowe Komitet uznał: ochronę i pełną realizację praw kobiet z niepełnosprawnościami, zagwarantowanie niezależnego życia osobom z różnymi niepełnosprawnościami, a także rezygnację z instytucji ubezwłasnowolnienia na rzecz systemu wspieranego podejmowania decyzji.

Kolejnymi istotnymi tematami, którymi zdaniem Komitetu powinna zająć się Polska, są: poprawa systemu orzecznictwa (w tym prawoczłowieczy model niepełnosprawności, włączenie środowiska, pozytywna terminologia, ujednolicenie), poprawa dostępu do rehabilitacji, zwiększenie liczby pracujących osób z niepełnosprawnościami, rezygnacja z interpretacji ograniczającej prawo do zawierania małżeństw oraz ratyfikacja Protokołu Fakultatywnego do Konwencji.

Podjęcie skutecznych działań umożliwiających niezależne życie, opracowanie strategii deinstytucjonalizacji, zapewnienie mieszkań wspomaganych i usług wspierających, w tym usług asystenckich osobistych – to tylko niektóre z rekomendacji związane z prawem do niezależnego życia w lokalnej społeczności. Obecnie mnóstwo osób z braku innej alternatywy mieszka w instytucjach (jak domy pomocy społecznej), a aktywne życie bez wsparcia asystenckiego jest dla wielu niemożliwe.

Komitet zauważył także szczególnie trudną sytuację kobiet z niepełnosprawnościami. Brak ochrony przed przemocą domową i instytucjonalną, brak poszanowania praw reprodukcyjnych, utrudniony dostęp do edukacji i rynku pracy, a także brak dostrzeżenia potrzeb tej grupy w oficjalnych programach publicznych zaniepokoiły Komitet na tyle, że poprawę sytuacji kobiet z niepełnosprawnościami, przeciwdziałanie ich dyskryminacji uznał za jedno z priorytetowych zadań dla Polski.

Wśród innych rekomendacji jest także rezygnacja z ubezwłasnowolnienia na rzecz systemu wspieranego podejmowanie decyzji. Obecnie ubezwłasnowolnienie jest jednym z popularniejszych procederów, które często bezpodstawnie zabiera możliwość decydowania o własnym życiu, na przykład osobom z niepełnosprawnością intelektualną lub z doświadczeniem kryzysu psychicznego.

Rekomendacją horyzontalną jest szerokie włączenie środowiska osób z niepełnosprawnościami do tworzenia polityk społecznych, w tym konsultacje społeczne.

Zalecenia objęły także m.in. poprawę polskiego tłumaczenia Konwencji. Obecne nieścisłe tłumaczenie sprawia, że polski tekst nie oddaje w pełni ducha i litery Konwencji.
Komitet zwrócił też uwagę na brak kompleksowych danych statystycznych dotyczących osób z niepełnosprawnościami.
Zalecenia ONZ-u są zbieżne z najważniejszymi postulatami zgłaszanymi przez osoby z niepełnosprawnościami i jednocześnie wskazują kierunek niezbędnych zmian.

Organizatorzy IV Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami

Z powyższymi rekomendacjami zgadza się rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar. Na konferencji prasowej 25 września podkreślił, że w Polsce brakuje organu, który kompleksowo zajmowałby się wszystkimi obszarami życia, w których prawa osób z niepełnosprawnościami są naruszane. Ponadto przypomniał, że Polska nie ratyfikowała – o co od wielu lat RPO apeluje – dodatkowego protokołu do konwencji. Daje on osobie z niepełnosprawnością możliwość odwołania się do Komitetu Praw Osób z Niepełnosprawnościami (ONZ) w przypadku braku realizacji praw tej osoby przez dane państwo.
RPO już na początku tego roku poinformował Komitet, że w Polsce niezbędne są zmiany systemowe w zakresie realizacji praw osób z niepełnosprawnościami. Rzecznik pełni w Polsce rolę niezależnego organu monitorującego wdrażanie Konwencji jednak nie ma żadnego mechanizmu egzekucji zaleceń Komitetu. Pozostaje powoływanie się na rekomendacje przez organizacje pozarządowe, dziennikarzy czy samego rzecznika praw obywatelskich.
Komitet oprócz rekomendacji dostrzegł także pozytywne działania polskiego rządu na rzecz osób z niepełnosprawnościami np. programy Dostępność+ czy Przyjazna Polska.
Kolejne sprawozdanie z realizacji Konwencji o Prawach osób z niepełnosprawnościami odbędzie się w 2026 r.

Oprac. kat, fot. RPO
Data publikacji: 26.09.2018 r.